Ta’etoka’i ‘a e Fakamaau’anga Mo e Kakai ‘o e Fonua ^Featured

‘Oku ‘uhinga ‘eni ‘i he’ene mamau’i ‘a e kupu 23 mo e kupu 24 ‘o e lao fili fekau’aki mo e totongi fakaloto’i ‘o e kakai kae ‘uma’ā ‘a ‘ene ngaahi fakamole ki hono tanu ‘o e ngahi hala ‘e 47 ‘i he Vahenga Fili Vava’u 6 ‘a ia na’e fe’unga mo e pa’anga ‘e $73,910.07 ‘a ‘ene fakamole kiai.

Ko e tu’utuuni koia ‘a e Fakamaau’anga ‘oku ngāue’aki ‘a e fo’i lea ko e fili na’e “void” pe na’e ta’e’aonga mei ‘aho na’e fakahoko ai e fili ka ‘oku ‘ikai ko e ‘aho na’e toki tu’utu’uni ai ‘a e Fakamaau’anga. Ko e fo’i lea ko e “void” ‘oku ‘uhinga ki he maha (empty) pe koe ‘ikai ke hoko ‘o mo’oni (having no legal force or effect).

Oku mahino na’e ‘ikai ke fili ia ‘i he tu’u ‘a e lao pea ko e ngaahi me’a na’a ne fakahoko ‘oku tu’u fehu’ia ‘o a’u ki he vāhenga na’a ne ma’u makatu’unga ‘i he’ene kākā mo ta’efaitotonu ‘i he fili. Kuo ne vahe ta’u ‘e taha ‘i he pa’anga tukuhau ‘a e kakai ‘o e fonua lolotonga ia ‘oku ne ‘ilo’ilo pau ko’ene me’a na’e fakahoko he teu fili Fale Alea ‘i he 2014 na’e ta’efakalao.

Na’a ne totongi mo fakahoko ‘a e ngaahi me’a ko’eni ‘i he funga ‘o e ‘ilo’ilo pau. Lolotonga ‘ene ‘ilo’ilo pau ki he’ene ngaahi me’a na’e fakahoko kuo fievaleloi ia he ‘aho ni ‘o pehe na’e ‘ikai kene fakahoko ha me’a pehe. ‘Oku hā he tu’utu’uni ‘a ‘ene ’asi he ngaahi ‘ata pea heka holo he ngaahi misini ka na’a ne kei tala pe ko e tanuhala ‘a e Kosilio Hala ‘a Vava’u lolotonga ia na’e ‘ikai ha me’a pehe.

Na’e fakafehu’i foki kiai pe ‘oku kau he kosilio tanu hala ‘a Vava’u pea na’a ne fakahoko ‘a e tanu hala pea na’a ne tali kiai koia koe CEO ia. Na’e toe ‘eke atu pe na’e ‘iai ha taha kehe he Kosilio ka na’e ‘ikai kene lava ‘o tali. Kapau na’e ‘i ai ha toe taha kehe he kosilio koe hā ‘oku ‘ikai ke ‘asi ai hano taa he ngaahi ‘ata na’a ne tu’uaki lolotonga ‘a e taimi fili?. Ko e me’a malie na’e ‘ikai ke faitaa’i ‘e Viliami Latu pe koha taha na’e poupou kia Viliami Latu ‘a e ngaahi tā na’e fakahāhā he hopo fekau’aki mo e takimu’a ‘a Lavulavu ‘i he tanu hala.

Ko e ngaahi tā kotoa pe na’e to’o mai mei he ngaahi tohi tu’uaki, website mo e peesi facebook ‘a Lavulavu pea na’e ‘ikai kene lava ‘o faka’ikai’i ‘eni. ‘Oku ‘ikai ngata heni ‘a e ‘ikai mahino ‘a e hopo kia ‘Etuate Lavulavu ka na’a ne fakahā foki ‘oku loi kātoa ‘a e kau fakamo’oni ‘a Viliami Latu ka e tautautefito ki he fakamo’oni ‘a Loni Uatahausi pea mo Mateaki Guttenbeil. ‘Oku to’o atu foki ‘eni koe fakatātā ‘a e ‘ikai faka’apa’apa’i ‘e ‘Etuate Lavulavu ‘a e Fakamaau’anga mo e fonua.

Kuo lava atu foki mo hono tala ‘o e tu’utu’uni ‘o e hopo ni pea kuo mahino kuo ‘ulungia ‘a Lavulavu pea kuo tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga kuo mole hono Sea ki he Fale Alea ‘o Tonga. Na’e toe fakapapau’i foki ‘eni ‘e he Sea ‘o e Fale Alea ‘i he ‘aho Mōnite ko hono 1 ‘o Fepueli 2016 ‘a e fakangata ke toe hoko ‘a Lavulavu ko e Fakafofonga Fale Alea ‘o e Vahenga Fili Vava’u 16.

‘Oku mahino foki koe ‘uhinga ‘o e hū ‘a Lavulavu ‘o hoko ko e Minisitā ‘i he Kapineti ‘i hono tu’unga koe Fakafofonga Fale Alea pea ‘oku tonu mo taau ke ngata leva ‘ene hoko koe Minisitā hili hono fakapapau’i mei he ‘Eiki Sea ‘o e Fale Alea kuo ‘ikai ke toe hoko ko e Fakafofonga Fale Alea. Ko e ‘isiū kehe kapau ‘e toe fili mai ‘e he Palēmia mei tu’a kene hoko koha memipa ‘o e Kapineti ‘i hono mafai pe ‘ikai ka ‘oku toe fehu’ia foki pe ‘e tali ha fokotu’u Minisitā ‘o Lavulavu ‘e he Tu’i lolotonga ‘oku tu’utu’uni kiate ia ‘a e Fakamaau’anga.

Lolotonga ‘a e ngaahi tu’utu’uni ko eni ‘oku kei fakahoko fatongia pe ‘a ‘Etuate Lavulavu ia mei he Potungāue Takimamata pea ‘oku ‘ofisi mei he Poate Ma’u Mafai ki he Takimamata. Ko e fehu’i heni pe koe hā ‘oku kei hokohoko atu ai pe hono ta’etoka’i ‘o e Fakamaau’anga mo e Fonua ‘e he matapule ni?. Ko e hā ‘oku ‘ikai ke fai mo tu’utu’uni ‘a e Pule’anga he vave taha ki he me’a ni telia ‘a e ma’uma’uluta ‘a e fonua mo e lao.

‘Oku mahino foki koe sipinga fakalele Pule’anga pe foki ‘eni ia ‘o e ‘aho ni ‘a hono fakahoko ‘o e ngaahi tu’utu’uni ‘oku ‘ikai mahino mo ta’efakalao pea ko e me’a pe ‘oku ma’u mei ai ko e longoa’a mo hono fakakata ‘aki ‘e he ngaahi fonua kaunga’api ‘a e founga ‘oku fakalele’aki ‘a e Pule’anga Tonga.

Ko e vahe kuo ma’u ‘e Lavulavu mei he Pule’anga ‘oku tau pehe kuo laka he kilu ‘i he founga ta’efakalao. Koe tukuhau mo e pa’anga ‘eni ‘a e kakai pea ‘ikai fai ha lau ia ki he’ene ngaahi folau mo ‘ene ngaahi fakamole lolotonga ‘ene kei Minisitā. Ko e fehu’i pe kohai tene totongi ‘a e ngaahi fakamole ‘a ia na’e ma’u he founga hala. Koe Palēmia ‘a ia ‘oku poupou kia Lavulavu pe ko Lavulavu pe.

‘Oku toe fehu’ia foki pe kohai ‘oku ne ‘utu mo fakamafai’i ‘a Lavulavu kene kei ngaue’aki ‘a e me’alele ‘a e Pule’anga pea kohai ‘oku ne totongi ‘a e vahe ‘ene faka’uli?. ‘Oku fai hono filihi ‘a e me’a ni he ‘oku fai hono siofi ‘a e kaveinga ko’eni ‘e he kakai ‘o e fonua.