Nunu'a Kovi 'o e Founga 'A'ahi Sivi Raw Marks kuo tau Fulutamakia ai Featured
Kolomu Filihi
NUNU’A KOVI ‘O E FOUNGA ‘A’AHI SIVI RAW MARKS - KUO TAU FULUTAMAKIA AI (KONGA 1)
Nuku'alofa, 5 Fepueli 2016. Tomu’a fakamalo ki he fa’e koia ko Heti Fonua Veikune he tohi faka’ofo’ofa mo fakamatala’i lelei mai mo mahino ‘a e tonounou lahi mo e fu’u ‘ai’ainoa’ia ‘a e Palemia ka ko e Minisita Ako mo ‘ene kau ngaue. ‘Oku mau kaunga fakaongoongo fakataha mo ko e Heti ki ha tali mei he Palemia mo e Potungaue Ako ki he ngaahi me’a neke fehu’i’ia kiate kinautolu.
Hange ko ia kuo tau lave’i, kuo tuku mai ‘a e ola ‘o e ngaahi sivi ‘a e Form 5,6 & 7, pea ko e fuofua ta’u eni kuo tau mafuli ai ki he founga ‘a’ahi sivi maaka to’ofua (raw marks), ‘o mavahe mei he founga ááhi sivi Maaka Fakafuofua (standardization) ‘a ee na’a tau ngaue mai’aki ‘i he ngaahi ta’u ku o maliu atu.
Ka ku o toe tuku mai ‘e he ngaahi mitia fakasosiale mo e ngaahi nusipepa ‘a e tu’u laine ‘a e matu’a ‘i Fale Pa’anga ko e toe totongi ke toe huke ‘a e ola ‘o e sivi ‘enau fanau, pea laui afe ‘a e pa’anga ‘a e Pule’anga ‘oku tanaki mei ai. Ko e tupu ‘eni mei he lahi ‘a e to ‘a e fanau he sivi ‘o fakatatau ki he ngaahi ta’u ku o maliu atu ne tau ngaue mai ‘aki ‘a e founga standardisation.
Ka ko ’eni ku o fai pea kuo tau maliu ki he founga ááhi sivi Maaka Toófua (raw marks), pea mahino mai ‘a e to ‘a e fanau ako tokolahi ‘aupito ‘i he ngaahi sivi ‘a e Form 5, 6 & 7 ‘i he meimei kotoa ‘a e ngaahi kolisi ‘i Tonga ni, pea laungeau ‘a e fanau ako ‘oku uesia ai. Ka tau sio ange ki he nunu’a kovi ne tupu mei he tu’utu’uni ko ‘eni ‘a e Palemia ka ko e Minisita Ako ‘o kau ai ‘a e ngaahi me’a ko ‘eni:
1. Ne taukave’i ‘e he Palemia, ko e founga raw marks ko e me’asivi tonu taha ia ‘o e tu’unga poto ‘a e tamasi’i ako, ka ‘oku ‘ikai ke lava ‘ehe sivi pe ‘e taha ‘o tala ‘a e tu’unga poto ‘o e tamasi’i ako. He ‘oku lava pe ke ma’u ‘e he tamasi’i ‘a e ‘atamai lelei mo mataotao, ka kapau ‘oku kovi ‘a e faiako, ‘ikai ako’i totonu ‘a e silapa ki he sivi, ‘ikai sai ‘a e seti ‘o e sivi ‘e he kau seti sivi, ‘ikai sai ‘a e laboratory saianisi ‘a e ngaahi ‘apiako, ‘ikai ke ‘osi ‘a e silapa hono faiako’i ‘e he kau faiako, hamumu mo ilifia he ‘aho sivi, mo e ngaahi ‘uhinga kehekehe, ‘oku uesia ai ‘a e faingamalie ‘a e tamasi’i ako ‘o ‘ikai lava kene ma’u ha maaka lelei mei he fo’i sivi pe, pea ‘e lava ke to ai ‘a e tamasi’i ako he sivi, neongo ko hono ‘atamai ‘oku fu’u malohi mo matala atu.
Pea ko e ‘uhinga ia ‘oku ngaue’aki ai ‘a e founga standardisation, ke fakapalapalanisi mo ‘oange ha faingamalie ‘o e tamasi’i ako he ‘oku ‘ikai ke nofo ha perfect world ‘oku tonu ‘a e me’a kotoa ‘i hono ‘atakai, pea ‘oku lava ke uesia ai ‘ene ako mo ‘ene tu’unga sivi. Ko ia, ‘oku fu’u mamaha mo fakamolitonga mo’oni ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e Palemia neongo ‘ene tala ‘oku ne ‘ilo lahi ki he ako.
Ka ko hono mo’oni ‘oku mamaha ‘e ne ‘ilo ki he ako, he ko e ta’u ‘eni ‘e meimei 30 ‘e ne mavahe mei he ako, pea ne ‘ikai pe ke a’u hake ki ha tu’unga pule pe ma’olunga ‘i he Potungaue (pe ko ha toe ngāue fakapule’anga kehe he ‘ene mo’ui tukukehe pe ‘a e Fakaanga), pea ‘oku tau tui ko e fo’i ‘atamai ia ‘o Piveni mo hono foha ne makatu’unga ai ‘ene fai tu’utu’uni ke liliu ki he raw marks.
Ka ko e ongo tama ko’eni ‘oku tau tui ko ‘ena taumu’a ‘ai pa’anga fakakomesiale ‘a kinaua ia, he ‘oku ma’u ai ‘a e $250,000 nai ‘a Piveni he konituleki aleapau mo e Potungaue Ako pea ko e toki tangata faikehe mo’oni ‘a Piveni kapau ‘e ‘ikai ke ne ‘oanga ha konga (tau pehe 50% nai) ‘o e pa’anga ‘oku ne ma’u ma’a Siaosi he ko ‘ene tamai ‘oku Palemia mo Minisita Ako ne ma’u mei ai ‘a e konituleki. ‘E lava foki ke hokohoko atu ‘a e konituleki ‘o toe ma’u ai ha $250,000 kehe ha Phase 2, pea mo e Phase 3, mo e Phase 4 – ‘ei, faifaimalie hifo he koe miliona ia. Malie e !!!
2. ‘E hulutu’a ‘a e kau toe hu ‘o toe nofo he kalasi tatau pe (repeat) ‘i he Form 5, 6 & 7 ‘I he 2016 he ngaahi ‘apiako. ‘E tanaki atu ki he kau repeat ko ‘eni ‘a e fanau ‘oku nau hiki hake mei he Form 4, 5 & 6, lolotonga koia ‘oku ‘ikai lava ‘e he ngaahi ‘apiako ke fakatokolahi ‘a e kau faiako, loki ako, me’angaue ki he ngaahi loki mo e kalasi saianisi, komipiuta, etc. Fakalea ‘e taha, ‘e toe lahiange ‘a e palopalema ki hono ako’i mo pule’i ‘a e fanauako, pea ‘e toe tokolahiange ‘a e kau to he 2016, pea toe kovi ange ‘a e palopalema tatau he 2017, pea ‘e tolalo ange ai ‘a e tu’unga ‘o e ako ‘i Tonga ni fakakatoa ‘i he ta’u ‘e 3 – 5 ka hoko.
3. ‘E tokolahiange kau nofo mai mei he ako (school leavers) he 2016 tupu mei he to ‘enau sivi he 2015. Ko e meimei kotoa ‘a e fanau ko’eni ‘e ‘ikai ma’u ha ngaue. Ko e tokolahi ai pe ‘a e kau nofo noa’ia ‘i ‘api, pea ‘alu leva ‘a e tokolahi ‘o nautolu ‘o ‘eva noa’ia tautautefito ki he po’uli, kamata ke nau ala ki he tapaka, kavamalohi mo e faito’o kona tapu pea toe lahiange ai ‘a e fa’ele tu’utamaki ‘a e fanau fefine. ‘E hoko atu ‘a e ke faka-kolisi, pea fa’ahinga ‘e ni’ihi ‘e a’u ‘o nau taonakita he lahi ‘a e ngaue’aki ‘a e faito’o konatapu mo e fakautuutu ‘a e palopalema fakasosiale mo e vakovi mo ho nau ngaahi famili, matu’a, kaume’a mo e ngaahi palopalema kehekehe koe’uhi pe ko e poto ‘o ‘Akilisi – ‘ikai mu’a ke vakai’i faka’auliliki ‘i ha ngaahi ta’u ‘a e ola lelei mo e nunu’a kovi ‘a e founga raw marks ka e toki fai ‘a e liliu.
4. Ne tokolahi ‘a e tamaiki ne nau palani ke hoko atu ki he ako ‘univesiti pe ako ma’olunga fakatekinikale ka lava ‘enau sivi. Kuo ‘ikai ke lava eni he’enau to, pea nau afe ‘o feinga he ngaahi mala’e kehe ne ‘ikai kenau palani kiai. Ne nau mei lava pe ke fakahoko ‘enau ngaahi taumu’a ki he ‘enau mo’ui kapau ne nau lava he sivi he ngaue’aki ‘a e founga standardisation.
5. ‘Oku hoko ‘a e to tokolahi ‘a e fanau ako ko e fakalotosi’i ki ho nau kaha’u, mo e kaha’u ‘o e ngaahi kolisi ‘oku nau ako ai. Ko e toki me’a fakamamahi ia ki hono katoanga’i ‘a e Ta’u 150 ‘o e Kolisi ko Tupou, ka kuo ha mai he ongoongo ‘oku lekooti ‘a e ta’u 2015 he ma’ulalo taha ‘a e lava he sivi Form 5, 6 & 7. Ko e fakaloloma he ko e kau poto mei he Vaota ne nau ‘enisinia’i ‘a e liliu ko’eni. Kia ‘Akilisi, ‘Aisake Eke, Vuna Fa’otusia, Pohiva Tu’i’onetoa mo Tevita Lavemaau, mou ‘ave ha ‘uhinga malie ki he Kolisi Tutuku, Kolisi Lolotonga mo e kau Uesiliana ‘oku nau lotu kia ‘Akilisi he ko moutolu he Kapineti ne mou fakama’ulalo’i ‘a e Kolisi ko Tupou ‘i hono Ta’u 150.
KOE FEHU’I
i) Palemia, ‘e lava ke talamai ko e toko fiha ne nau toe lava he ngaahi sivi hili ‘a e totongi ‘ehe matu’a ke to e maaka fo’ou (re-mark) ‘enau sivi PEA ko e ha ‘a e ngaahi ‘uhinga lahi ki he ‘enau to e lava he sivi he hili ‘a e re-mark? Ne fehalaaki ‘a e ‘uluaki maaka? Ko e ‘uhi? Kakai kehe ne nau fai ‘a e re-mark? Faka’ofa’ia ‘a e kau ‘a’ahi sivi re-mark he fanau mo e matu’a? PE KOE FO”I KAAKAA ‘a e re-mark he ne ‘ikai ha toe kehekehe ia he ngaahi tali ‘o e ngaahi fehu’i sivi ‘i hono ‘uluaki maaka mei he re-mark? Ko e ilifia, he ‘e lava ke hu ‘i he re-mark ‘a e kaakaa, faka-famili moe fakapone.
ii) Palemia, ‘e lava ke mou tuku mai ‘a e ola kakato fakasitekitika ‘a e tokolahi ‘o e fanau ne lava mei he ngaahi Kolisi Takitaha he 2015, ‘o kolomu 2. Kolomu 1 – fokotu’u ai ‘a e ola ‘I he Raw Marks ‘a e Kolisi takitaha ‘i he ‘enau sivi Form 5, 6 & 7. Kolomu 2 – fokotu’u ai ‘a e ola ‘I he Standardization ‘a e Kolisi takitaha he sivi Form 5,6 & 7. ‘E lava leva ‘o ‘ilo ‘e he kakai ‘o e fonua ‘a e tokolahi ne nau to he sivi he ngaahi form ko ‘eni ko e ‘uhi ko e liliu ki he founga raw marks. ‘E lava leva ha’a tau fakafuofua lelei ange ki he ngaahi nunu’a kovi ‘o e founga raw marks ‘o hange koia ‘oku ‘ohake he ngaahi Palakalafi ‘i ‘olunga. Akilisi, ko e me’a totonu ‘eni keke fai mo ho’o kau ngaue he ‘oku tukuaki’i ko e ‘e he kakai ‘o e fonua ko e va’inga ‘aki ho nau kaha’u.
iii) Palema, teke lava ‘o ha mai he TV mo e letio ke mau sio tonu he nenu ho ‘alelo (hufanga he fakatapu) he feinga ke fakatonuhia’i ‘a e fu’u pango ‘oku tukuaki’i ai koe he liliu mei he founga standardisation ki he founga raw marks. Talu ‘a e ‘osi hono tala ‘a e ola ‘o e sivi mo e ‘ikai keke to e ha mai ka ke ‘alu koe ‘o ‘oho he Sipoti Pasifiki, paasipooti mo e ngaahi me’a kehe ke ‘alu ai ‘a e tokanga ‘a e kakai ka e tuku ‘a e ola ia ‘o e sivi ‘oku mahu’inga ange ki he matu’a, fanau mo e fonua. ‘Oku ‘ikai ke mau manavasi’i ki he kole ni he teke ha’u pe koe ‘o palu’i mai ha fo’i vai tonga ke hehe’ia ai pe ‘a e kakai ia he ‘oku nau mei temo kotoa pe.
Palemia, kataki mu’a ‘o tali mai pe ‘oku ofiofi ki he mo’oni ‘a e ngaahi ‘analaiso mo e sinalio ‘oku ‘oatu ‘i ‘olunga. Ka e kimu’a keke tali mai, keke ‘ilo’i, ‘oku tangi lo’imata ‘a e fanau tokolahi mo e ngaahi matu’a ‘o e fonua ka ‘oku nau lolongo pe ko e ma fakakakano, tauhi vaha’a faka-kolisi tutuku, ta’emahino, mo ‘enau lotu kiate ko e, ka ko hono mo’oni ‘oku nau lolotonga anuanu he mamahi lahi ‘aupito.
‘E ‘eke nai ho nau mamahi kia hai? Mo e ‘amanaki Lelei ki ha’o tali kakato mai ki he ngaahi fehu’I mo e ‘analaiso ‘i ‘olunga.
14 comments
-
'OUA-E-FIU...'Oku 'ikai mahino lelei ho'o faka-matalá he 'oku tu'u kehekehe ho'o ngaahi sētesi. Pea kātaki 'oku 'ikai puleako 'a Folau Kioa 'i Liahona, na'e 'ikai keu tala e me'a koia; toki mio'i
pe 'e koe.
'Oku 'ikai fie fakamole hoku taimi keu 'alu 'o faka'eke'eke fu'u tokolahi 'oku ke fiema'u. Hala'atā ha'o 'alu 'a koe 'o fekumi ki he totonu ho'o faitohi mai ki he Nepituno. Na'a ke tala kuo faka'aonga'i 'e he ngaahi ako 'a e "raw marks" ki he ngaahi 'iunivesiti 'i Nu'usila, 'Aositelelia, mo 'Amelika foki. Ko e loi mo ia, he na'a ke faka-mahamahalo pe.
'Oku ou toki faka'eke'eke ha kakai 'i he 'eku fa'utohi 'o pulusi ko e ongoongo. Pea ma'u mei ai 'a e ngaahi fakamatala 'oku ou faka'aonga'i 'i he 'etau felāfoaki 'o kau ki he ongoongó.
Ko e 'eta faikehekehé ia: 'Oku 'ikai teu lea pe teu fa'utohi 'o kau ki ha me'a 'oku si'isi'i 'eku 'ilo ki ai. Ko e palopalema mo ho'o faitohi he 'oku 'ikai teke 'ilo faka-papau'i 'a e ngaahi me'a 'oku ke tala ko e "totonù" ia.
'Oku 'ikai ko ha siolalo atu ki ho'o fa'utohi, ka ko e fakatonuttonu 'a e fehālaaki ho'o fakamatalá. Ko 'ene pulusi pe ha me'a kuo ke tohi 'oku 'atā ia ke fokifokihi pea faka-anga'i 'e he kau lau Nepituno. -
Hela'ia koe Nepituno he faka'eke'eke ha issue oku tekeutua pe hono palopalema mei he ola oe sivi. Kuo mahino katautolu e langa tapupu e toileti i Nukualofa ta ku iai e uhinga vivili e tokoni ki ha fakato'oto'o holo a e kau Taki
-
"oku mahu'inga aupito ho'o fkekeke 'ae Pule'ako Liahona (Folau Kioa) pea koe taha ia ha feedback mahu'inga kihe sio tauataina ha kakai palofesinale kihe issues kotoa 'oku talang'i,
. "alu 'o fkekeeke moe kau faiako ma'olunga he ng high sc moe kolisi pea pehee kihe kau Pule'ako kotoa
pea ke manatu'i 'o talanoa moe kau 'Uluhinaa he ng Potungaue moe Siasi he ko kinautolu na'a nau sivi honau taimi pea ngaue'aki'ae Raw Marks ke tala'aki 'ae me'a 'oku nau malava??? 'Oua leva ho'o fksi'isi'i talanoa kake kumi kihe view ha kakai 'oku toe tokolahi pea tene omai 'ae mo'oni moe falala'anga 'ae savea 'oku ke fkhoko.
'oku ou kole atu tuku aupito ho'o sio lalao kake hook pe koe faipulisi tau'ataina kae manako 'etau Pasina he laukonga........ -
Malo mu'a e vahevahe kae 'oatu pe ha ki'i tokoni na'a fiema'u...koe fakamatala ko ia ki he raw mark mo e standardised mark 'oku 'osi mahino pe ki he tokolahi hona kehekehe pea mo e 'uhinga 'oku ngaue'aki ai mei he ngaahi fakamatala 'a hange ko Dr.Visesio Pongi ,Dr.'Ana Taufe'ulungaki mo Dr.Pingi Fasi., 'a kinautolu ko honau mala'e eni e ako (Education).pea 'okapau 'oku fehu'ia 'e Dr.Tu'ipulotu Katoanga mo Dr.'Alifeleti 'Atiola e ola e sivi, ta 'oku vale kotoa e kau toketa ia koeni ko honau mala'e hono fakahoa ki he taukei mo e poto e Palemia ,Siaosi mo Piveni...'ikai koe 'uhinga ia 'oku te'eki ma'u ai ha CEO 'a e potungaue ako he ko e kakai na'e qualify lelei ki he CEO 'oku 'ikai ke nau poupou ki he liliu koeni 'oku fai ai e longoa'a pea 'ikai tali he Palemia kae'oua ke tu'u e liliu 'oku vilitaki ki ai?..Ko e mahino ki he tokolahi e raw mark koe maaka mata'i fika (numbers) 'o e lahi (quantity) e tali tonu 'a e tamasi'i ako ke 'ilo mei ai e lahi 'ene 'ilo...ko e ola e sivi 2015 na'e fakamaaka ia he tu'unga (quality) e tali 'a e leka tamasi'i ako 'a ia ko e ma'olunga taha ko e level 4 , tatau aipe pe 'oku tonu e tali e leka ka 'oku kehekehe e levolo e tonu ia hono fakamaaka....'ilonga heni e taukei 'a e Palemia , Siaosi mo Piveni he 'oku nau kakapa atu kinautolu kia Dr.Mapa Puloka he fakalevolo mai e tu'unga e 'atamai e leka..pea na'e 'ikai 'ilo he tokolahi koe founga raw mark ia 'a e kautama mo hono fakamaaka na'e ngaue'aki..lelei pe 'uhinga ia ka koe founga mo e taimi na'e hala..ko hai leva 'oku tautea'i ?..fanau mo e matu'a!! ...ko hai 'oku tukuaki'i he lau 'a e Palemia,Siaosi mo Piveni?..fanau mo e kau faiako!!!!..ko hai leva na'e ma'u monu mei he liliu ko 'eni mo fiefia kae mamahi e fanau mo e matu'a?...Palemia,Siaosi mo Piveni mo e $250,000 ki he 2015...$$$$ ki he 2016?
-
MO'ONI LAHI "SIAAFAFINE"...'Oku poupou'i 'e Folau Kioa 'a Pīveni mo Siaosi Põhiva mo e Palēmiá. Na'a ku faka-'eke'eke 'a Folau Kioa 'i Liahona, pea u fehu'iange pe 'oku ne falala ki he ngaahi fakamatala 'a Pīveni na'e fai, pe 'oku "qualify" ke ne fai e fu'u fetongi faka-tekinikale mo faka-ako-'atamai (academic) lahi pehe ni ki he Potungāue Akó.
Tali mai 'e Folau Kioa, "Tuku aipē pe ko e hā 'e ne taukei. Ko e me'a mahu'ingá kuo 'omai 'e he Palēmiá, pea 'oku totonu ketau poupou ki ai. Pea u 'ilo ai kuo kau ia ki hono poupou'i 'o e Palēmiá.
Na'a ku fehu'i atu leva pe ko e hā 'a 'ene mala'e akó, pea talamai 'e Folau Kioa, "Ko e education." Ko ia neu 'ilo ai 'oku 'ikai ha'ane 'ilo loloto ki he tafa'aki tekinolosiá 'o e polokalama komipiuta. Pea kuo kau ia 'i hono faka-politiki'i 'o e ako a e fānaú. -
Kuo fuu lahi etau mamahi pea oku tau tokolahi. Heikai ke mau e Akilisi mo hono famili pehe kihe kau maheni mamae ae Piveni moe 'otu ha fiemalie. Kapau oku nau fai e mea ni kiheenau lelei pe akinautolu ta ko hotau mamahi e asi pe he vave mai. Tau sio kia Etuate kuo motuki pe he lava pe eni hono ta'u e taha. Koe fonua eni nae tuku ki langi pea oku moui e Otua oku tau ngaue kiai.
-
'Eke kia Piveni pe koe ha me'a na'e hoko ki he poloseki 'a e Vava'u High School na'a ne fokotu'u. 'Ikai ku ne leveleva 'ikai ha ola. Na'e totonu ke 'ilo 'e he kau 'ofisa 'a e Potungaue ki heni pea fale'i e PM ke ta'ofi pe koe laku maka fai ki moana he ko Piveni ko e kaume'a hono foha.
-
Kole atu kia Piveni mo Siaosi ke mo 'asi mai 'o talamai 'a e formula na'e ngaue'aki e maaka e sivi 2015 'o hange ko e standardised marks na'e pulusi 'i he nusipepa Kakalu. 'oku mahino na'e tu'utu'uni 'e he minisitaa ke standardised e maaka 'o e IA kae raw e sivi. Ko e ha leva e hoko atu. Mo 'asi mai 'o talamai e founga ne mou kuki'aki e maaka 'o ma'u ai e kau to tokolahi pehe fau he sivi 2015. 'Oku hanga 'e ho'omo fo'i kuki 'o maumau'i e poto 'o e tamaiki ako ka toe pe honau vale. Ko e ha leva e teuteu kuo mou fai ki he fanau kuo to he ngaahi sivi.
Na'e tukuaki'i 'e he tamai 'a Siaosi na'e fufuu'i e raw marks 'o e ngaahi sivi kimu'a ka ko eni kuo mou fufu'i e me'a mo'oni.
Na'a ku sio he report 'a e tamasi'i form 7 Tonga High, 'oku 'asi ai e me'a ko eni beginner, beginner... acheived... 'oku 'uhinga ia ki he ha ? Ko e ako ia he ta'u e fitu 'oku kei beginner pe ? Ko e mo'oni kuo pull out e EQAP IA ? Ko e ha e me'a na;e ngaue'aki ki ai e software 250,000 'a Piveni ? Ka ko e polokalama 'a hai na'e ngaue'aki 'e he EQAP ?
KO E TALI MA'ULALO MO'ONI NE FAI 'E FOLAU KIOA KI HE MEDIA. TOKUA 'E 'IKAI TUNU HAKE PE 'UNGA PEA KULA. 'Oku 'ikai ko ha fanga kuma e fanau ke fai ai e experiment 'a Siaosi mo Piveni pea mou poupou kuikui atu ki ai mo e kau talekita ako 'a e ngaahi siasi. Ko e ha kuo toe launga ai 'a Savelio 'Atuekaho mo Feleti 'Atiola. Kaikehe kuo na ma'u e mahino pea na launga ka mou kei fai pe he muimui kuikui. Folau 'e 'ikai launga atu ha taha he 'oku falala atu e matu'a kiate kimoutolo, 'ikai ke nau 'ilo 'oku mou fakavalevale'i pehe'i 'enau falala pea 'oku 'ikai mahino kiate kinautolu e raw marks mo e standardised marks. Manatu'i ko e issue koia ko e me'a fakapolofesinale ia, ikai ke fai'aki ia 'a e public opinion he te tau to ai ki he tu'utamaki. -
MĀLIE HO'O FAKA-MATALA KA 'OKU HANGĒ KO E FAKA-MATALA 'A PĪVENI PIUKALA...Faka-kakano mai 'aki 'a e ngaahi faka-matala faka-ikiiki (data) ka 'oku 'ikai ha faka-papau'i pe na'e ma'u mei fe'ia. Pea konā aipē si'i kakai 'o 'ikai kenau toe fehu'ia tokua ko e ha'u mei he mataotao.
Ko e fua eni hono faka-mālohi'i 'enau tu'utu'uni ta'e faka-potopoto kuo tau vālau ai. Kuo mau pāhia kimautolu kau mātu'a 'a e fānau akó hono talamai kuo vale kukua 'emau fānau. 'Ikai ko e kau taki ia 'oku vale kukua pea loi mo e kākā.
Kātakai, 'oku 'ikai fie mole homau taimi ke lau e ngaahi fakamatala 'oku 'ikai totonu. Kuo pau ketau fokifokihi, pea fulifulihi ki he moho lelei 'a e faka-matala kotoa. Ko e kau lau Nepituno 'oku nau faka'amu kenau ako ha me'a totonu mo 'aonga 'i he Nepituno.
Pea 'oku 'ikai ko e loto puna 'eku ngaahi talí, ka ko hono faka-tonutonu 'etau felāfoaki ke tau ki'i ofiofi ki he totonú. Kātaki 'o tukumai pe na'e ma'u meifē ho'o ngaahi faka-matala faka-ikiiki. -
Ku hange a Oua e Fiu ia ha la'ilo'akau molu oku kohi mai ehe Kele'a. Ko hoo ngaahi fakamatala he fale ni oku ke tatele he takihala'i e kau manako laukonga he Nepituno. Toe kii vakaii atu Nepituno e ngaahi fakamatala a Oua e Fiu o edit ia kae oua e edit eku post aaku he kou lea pe au he mea oku mooni.