Puipuitu'a 'o e Standardization (Maaka Tulifua) Featured
PUIPUITU’A ‘O E STANDARDIZATION (TULIFUA)
Fa’u ‘e Helu (Dr. Siosaia Langitoto)
Na’e tuku’au ‘o fakalakalaka ‘e tau fa’u me’a (production) mei he kuonga ki he kuonga. ‘Oku fakataumu’a e me’a fo’ou kotoa pe ki he leleiange, vaveange, tolongaange, tau’atainaange, ta’efilifilimanakoange, fakafiemalieange, to’omotafiange, ifoange, mo e ha fua e ngaahi fa’ahinga kehekehe ‘o e fiema’u kanolelei (quality) ‘oku toka ki ai hotau u’a mo hotau loto. Neongo foki eni ‘oku tau ‘osi fakamo’oni’i ‘oku ‘iai ‘e tau ngaahi fa’u me’a ‘oku ola kovi ki he ‘e tau mo’ui hangē ko e tapaka pālangi, neongo ko e taumu’a na’e fa’u ki ai ‘a e tapaka ‘oku kei a’usia pe ia he ‘oku kei ifo pe mama tapaka pālangi pea ta’ofingata’a.
Ko e polopalema mahino ‘e taha kuo tau feangai mo ia ko e mate ‘a e kau toutai he uku hina kasa, ka ko e taumu’a na’e ngaohi ki ai ke fuoloaange uku ‘a e kau toutai ‘oku feau pe ia, ka ko e tonounou hono ngāue’aki ‘oku tupu ai e polopalema ko eni. Ko e ‘one fanamaka ‘oku faka’ulia hono ola lelei fakangāue pea tau ilifia he ofi ki he ngaahi fana’anga maka (quarry) he ngaahi fu’u luo ‘ene lalahi pea toe loloto pea tau ‘utaange kapau na’a tau ke i ta “toki tonga” e maka ‘e ‘osi e senituli ‘oku te’eki ke kakato e Hala Taufa’ahau me i he Tu’unga Fuka ki Mala’e Kula hono tanu. Ka kuo toe ngāue’aki foki e ‘one fana maka ia ‘e he kau toutai ki he fana ika pea ‘oku ‘auha ai mo e fanga ki’i ika iiki te nau hoko atu ki he kaha’u, haveki mo e feo mo e maka ko e nofo’anga mo e malu’anga ‘o e ika pea ‘i hono fakama’opo’opo ‘oku ola kovi ‘aupito, ka ko e tupu foki mei hono ngāue’aki e me’angāue hala ki he fatongia na’e ‘ikai fa’u ki ai.
‘Oku fakafuofua na’e kamata ‘e tau ngāue’aki ‘a e me’angāue maka (stone tools) ‘i he ta’u ‘e 1 miliona (1,000,000) kuo hili, ‘a ia na’e ma’u e tala ko eni mei he keli na’e fai ‘i he Noate ‘o Lonitoni (‘oku lipooti eni he tohi ‘a H. F. Osborn ko e “Man Rises to Parnassus”, 1928). Ko e ngaahi kongokonga maka ne ‘osi mafahi pe ‘i natula ‘o mata masila pea tau ngāue’aki leva ki he tele, fahi, keli pe tu’usi ha me’a.
Na’a tau toki kamata ngaohi me’angāue mei he maka ‘i he ta’u nai ‘e 150,000 kuo hili ‘a ia ko e ‘osi ia e ta’u ‘e 850,000 ‘e tau tufi me’angāue pe ‘i natula. Na’a tau ngaohi leva ‘a e mata masila ‘o ha konga maka ‘o toe masilaange, tanaki atu mo e kau pe puke’anga ‘o ha ki’i me’angāue pea tau teuteu’i ‘aki hono tatongitongi pea ma’u leva ‘e he ‘e tau me’angāue mo e faka’ofo’ofa. Lava hono fatongia (functional) pea to e ma’u mo e faka’ofo’ofa (beauty).
Ko e kuonga na’a tau hoko ki ai ko ‘e tau ngaohi kongokonga (interchangeable parts) ke fetongi ha konga ‘o ha’a tau me’angāue na’a tau ngaohi pea maumau ‘a ia na’e fua fai eni ‘e he kau sotia ‘Isipite ‘i he ta’u nai ‘e 5,100 kuo hili ‘i he ‘e nau ngaohi ‘e nau ngahau. Na’e ngaohi ke lava ‘e he me’afana (bow) ‘o fana’i ha ngaahi fa’ahinga fo’i tao (arrow) kehekehe kae ‘ikai ko e kalasi tao pe ‘e taha, ‘a ia ka maumau ha me’afana ‘a ha sotia ‘oku fetongi atu pe ‘aki ‘a e me’afana ‘e taha, pea ka ‘osi ‘ene tao pea ne ngāue’aki pe ha tao ‘oku ma’u he mala’e tau.
‘I he kuonga kimu’a na’e takitaha ngaohi pe ‘ene me’afana (bow) mo ‘ene tao (arrow) ‘o ‘ikai toe lava keu fana ‘eau ha tao ‘a ha taha kehe ‘i he ‘eku me’afana koia ai ka ‘osi ‘eku tao pe maumau ‘eku me’afana teu holomui mei he laini tau ‘o ngaahi ‘eku me’afana mo teuteu ‘eku ‘u tao pea u toki foki ki he laini. Kaikehe na’e toki lahi mai pe hono ngaohi ‘o e kongokonga (interchangeable parts) ‘o kamata ‘i he ta’u 1787 ‘aia ko e ta’u pe nai eni ‘e meimei 230 mei ai. ‘O ka maumau ha konga ‘o ‘ete me’alele ‘oku te kumi mai e konga ‘o fetongi’aki. Na’e muimui mai e kuonga ‘o e ngaohi koloa ‘o fokotu’u na (mass production) ‘i hono fanau’i ‘o e ngaohi kongokonga (interchangeable parts).
Na’e hu mai leva mo e fakakaukau ‘o e me’afua ki he ngaohi koloa ‘a ia na’e pau ke ‘i ai e tu’unga ka a’u ki ai e kanolelei pea toki paasi (go tolerance limit) ne toki kamata ia ‘i he 1840. Ko e “go tolerance limit” ko hono fakangata mei lalo ‘a e tu’unga kanolelei. Ne ‘osi e ta’u e 30, ‘a ia ko e 1870 ia, ne toe fakahu mai mo e fakakaukau ‘o hono fakangata mei ‘olunga ke ‘oua na’a ‘ova (go no-go tolerance limit). ‘A ia ko e specification ia na’a ku lave ki ai he tohi ki mu’a, ‘a e “go no-go tolerance limits), pea ngaohi ‘a e koloa (production) ke fakatatau ki ai pea toki sivi (inspection) pe ‘oku tuha. Ko hono sivi ‘o e mass production kuopau ke fai’aki ia e founga faka-fika/sitetisitika ‘o kau lahi ki ai hono ngāue’aki e ‘avalisi (mean) mo e feto’aki (variance). He ko hai tene kei nofo hifo ke sivi faka’auliliki ha fo’i ‘uhila ‘e lau kilu ‘oku ngaohi ‘e ha fale ngāue pe ‘e ulo pe ‘ikai.
Ne langa kautaha e ngaahi fonua pea hoko ‘o ngaohi ha koloa pe ‘e taha ‘e ha kautaha ‘e 2 pe 3 pe lahiange pea kamata ke hoha’a e ngaahi fonua ke tauhi e kanolelei (quality) ‘o ‘enau koloa ke ‘oua na’a ‘i ai ha kautaha ‘e to lalo telia na’a uesia fakakātoa ai mo e ngaahi kautaha ‘oku nau tauhi e kanolelei ‘o ‘e nau fakatupu koloa ke manakoa. Fai foki e fe’au’auhi fakavaha’akautaha pea moia ‘i he levolo ‘o e fakavaha’apule’anga pea ‘oku fu’u matu’aki mahu’inga ke tauhi e kanolelei. Na’e kamata leva ‘i he 1901 ‘i Pilitania ‘a hono ngāue’aki ‘o e standardization, ‘a ia ko hono fa’u ha ngaahi me’afua tau’ataina, ta’efilifilimanako pea fakafiemalie ke nau fua e kanolelei ‘o ha koloa ‘oku ngaohi.
Na’e muimui atu a Netherlands ‘i he 1917, Siamane ‘i he 1918, toki hu hifo a ‘Amelika ‘i he 1919, Siapani ‘i he 1922, ‘Asitelelia ‘i he 1923, Lusia ‘i he 1926 pea Nu’u Sila mo Siaina ‘i he 1933. Kuo ‘osi senituli pea meimei senituli e ni’ihi ‘o e ngaahi fonua talā ‘o māmani ‘i he ‘e nau ngāue’aki e standardization ke pukepuke kanolelei (quality), fakafiemalie (fair), fakalao’i mo e ha fua ‘o ‘enau fa’u koloa kau ai e ako. Ko ‘e tau fa’u koloa ‘o fakatau fakalotofonua ‘oku te’eki standardize, ko e me’a pe ‘oku ou fanongo ki ai ko hono hua’aki e folalahi e ngaahi kato manioke, talo, kumala , ‘ufi ka ‘i he takele ‘oku fu’u fo iiki ‘aupito.
Ko e fanga ki’i fakatātā si’isi’i pe ‘o e standardization (tulifua):
(1) Lahi: Ko e mala’e ‘akapulu ko hono ngaahi fua, lōloa, maaukupu, vahe fa, ‘e fua tatau ‘a e ngaahi mala’e ‘akapulu kotoa pe.
(2) Levolo: ko e volota e 240 mo e 110 ‘o e ivi faka’uhila ‘i he ngaahi me’angāue ‘oku fakalele ‘e he ’uhila.
(3) Fua: ‘I muli ‘oku meimei koe fua e mama’o ho’o tau ha’o me’alele mei he tapa’i hala ‘e ‘ikai toe lahiange ‘i he senitimita ‘e 30 pe ‘inisi ‘e 12.
(4) Faka’ilonga: Ko e faka’ilonga x kulokula ‘i he hala pule’anga ko e talamai ‘oku ‘ikai ngofua ke te huange. Ko e “t” ko e faka’ilonga ‘oku ngāue’aki ‘i he fika ki he taimi.
(5) Fokotu’utu’u: Ko e fokotu’utu’u ‘o e ki ‘o ha taipe hangē ko ia ‘oku ngāue’aki ki he komipiuta.
(6) Kouti: Morse code ‘i he teleletiō.
‘Oku ou ‘amanaki he ‘ikai ha taha ‘oku kei ta’emahino ki ai ‘a e mahu’inga ‘o e standardization (tulifua) ‘i he ‘e tau mo’ui he koe fe pe potu ‘oku te ‘i ai ‘oku ‘i ai pe mo e fa’ahinga tulifua kuopau ke te muimui mo taliui ki ai. ‘E fu’u fakalanga kete ‘aupito ka vili ha tamasi’i ke tuitui hono tupenu ke ngata ‘i hono funga tui pea ha’i hono ta’ovala ‘i hono kia, hangē ko e fakatapu.
[Teu toki hoko atu ki he Scientific Research (Fakatotolo FakaSaienisi)]
 "Pin It")
17 comments
-
Malo Helu, ko e me'a pe ia na'e fale'i 'e he EQAP ke fakatou 'ai pe ongo founga koe'uhi he 'ikai tali ha taha ia ha 'univesiti 'i he raw marks. Ko e me'a ko e 'oku ou tokanga ki ai pe 'oku pehe 'ae founga 'o yange ko e me'a ne tu'utu'uni 'e he minisitaa ke ngaue'aki ke standardise e internal assesment kae raw e sivi pea tanaki kinaua. Ko e fehu'i leva pe 'e ma'u ai ha ola 'oku falala'anga ? 'oku mau hoha'a lahi he 'oku lahi e to 'emau fanau he sivi koe'uhi ko e founga ko eni 'oku ngaue'aki. 'Oku mau fiema'u tokoni he 'oku teu ke fai 'emau launga ki he ola e sivi. Lahie 'apiako 'oku 'ikai lava ha taha ia eh sivi form 5. 'E fefe fanau ko eni kuo fakata'e'aonga'i 'e founga fakakaivao ko eni ?
-
Sia’afafine, na’a ku i Ha’apai ‘ihe ‘emau ki’i ‘apisia toki foki mai eni ‘o lau hifo ho’o tohi kole ha tokoni. Neu ‘osi toutou feinga foki ke huluhulu e hala ‘o e ngāue ki he fakamaaka ‘o e sivi pea neu aofangatuku’aki ‘eku fokotu’u ke fakatou fakakau pe raw mark moe standardized score ‘ihe lipooti pea na’e polokalama mai a Claude Tupou ‘i he ‘ene kei le’ole’o he talekita ‘o talamai ko e me’a ia ‘e fai. Kaikehe, ‘oku fakaloloma foki he ko e polopalema fakafika/sitatisitika eni pea kau ki ai mo e computer programming pea na’a ku pehe’ ‘e ‘aonga ‘eku fale’i ka ‘oku ‘ikai ha ‘utu-‘e-hakea pea ‘oku iku pe ko e tangi-fai-mei-he-ate. ‘Oku ‘ikai pe ha toe founga fakapalanisi ki he ngaahi feto’aki mo e faikehekehe ka ko e fou he standardization ko e founga fakafika/sitatisitika ia ‘oku fiema’u ke ngāue’aki pea toki fa’u leva ‘a e polokalama komipiuta ke ne fakahoko. ‘Oku laka a mamani ki mu’a ‘i hono ngāue’aki e fika mo e sitatisitika [ko e sitatisitika ko e fika ka ‘oku tānaki ki ai moe ‘elemeniti matamata (probability) ‘o e fehalaaki (error)] pea ko e ngaahi me’a ‘oku fu’u lahi vavale ke vete ‘i he pepa mo e peni ‘oku toki ‘oatu leva e polokalama komipiuta ‘o ngāue’aki ki ai. Malo,
Helu -
Ka koe pango foki Mokofisi he koe tu'i fiha eni e kaikaila atu 'ae ki'i tamasi'i ki he kakai ke nau sio kihe fu'u telefua 'ae taki kae kei tala pe 'ehe tokolahi ia 'oku vala pe ia, na'a moe taki 'oku 'ikai pe tui ia 'oku telefua neongo 'ene fokotu'una mai 'i tu'a. Kae hange 'oku 'ikai toe taki tokotaha pe 'oku lue telefua, ka 'oku telefua kotoa moe 'ene kau fononga. Ko ena kuo talamai 'e Sia'afafine 'oku kau mo Ponepate mo Isikeli Oko he lue telefua, pea 'ikai ngata ai ka na toe heke holo, koe faifai pea si'i maumau hona me'a heke he 'ikai ke na ta'utu ma'u ha tafa'aki. Lau honau poto he kakaa kae to kotoa pe he ngutu 'oe fu'u pulekuki koena ko piveni. heke ki ai ......................
-
MASI'I SAIMONE, 'OKU KE FU'U FK-LANGA-KETE 'AUPITO ...Ka ko e totonu foki ia 'o e lea heliaki, fk-oli, fk-kata 'o kau ki hono fk-kata'i 'o e ngaahi me'a fk-politikalé (satire, spoof, parody).
'I he 'Ingilisi, 'oku fa'a lava 'o pehē, "She/he took a photograph in the raw." Ko e telefuá ia. Pe ko 'etau liliu 'e taha 'o e "raw marks" ko e "maaka kei 'ota," "maaka kei mata," etc. Fēfē 'a e "maaka pēpē?"
Pē ko e fk-kata ongoongoa 'a e kau 'Iulopé, "The king has no clothes." Ko e manuki'ii 'o e tu'i na'e tō he kākā'i 'e he ongo tama tuitui vala. Ta ko ē na'e mā'imoa teletelefua (tapu mo ia) mai 'a e tu'i 'i he fakatē, ka ko e lahi 'a e manavahē mo e fakalai 'a e kakaí ki he tu'í na'a nau pasipasi fk-longolong pe. Ka e toki kaila 'a e ki'i tamasi'i, "But the king has no clothes!"
'Ai foki na'a 'oku tau fai e me'a tatau: 'Ilo pe 'a e mata'ā'ā mo e telefua mai 'a e fk-pone'i 'o e polokalama komipiutá, ka 'oku tau pasipasi'i 'o tuku pe kenau fa'iteliha.
But "the Prime Minister has no clothes." 'Oku tau sio kotoa ki he telefua mai 'a e ngāue maumau lao 'a e Palēmiá, ka 'oku tau fk-longolongo pe. -
Hange oku ongo tonu ange ka liliu ae foi lea koe "raw mark" kihe foi lea fktonga koe "maaka telefua". Ka fkfehoanaki atu e system taemahino koia oku feinga fkfoki kiai ehe puleanga lolotonga e ako i Tonga ni, koe mea ia te tau iku kiai, koe telefua.
-
Ko e toe fakafoki ko eni 'o Ponepate mo 'Isikeli ki he Va'a Sivi ko e fo'i me'a fakatu'utamaki 'aupito. Ne suspend 'a Ponepate he ta'u kuo'osi ko 'ene liliu kaka e ola e sivi huu pea na'e hiki mei ai 'a Isikeli ko 'ene liliu e me'a he ola e sivi Form 7 he ta'u kimu'a atu pea lahi faufaua ai e A+. Ko eni kuo toe fakafoki kinaua ki ai. Te na fai totonu nai ? Pe te nau kaungakau fakataha mo e ongo kuki. Ko e ongo tama kolisi Topnga eni pea 'oku nau polepole'aki 'enau poto tokua he kaakaa. Na'e kau 'a 'Isikeli he taki mu'a he te u e tohi tangi ke fakahifo e Minisitaa Ako. Ko e ofi ko e ke 'ave e tohi kuo holoholomui atu ia. Mahalo ko e me'a ia kuo promote ai ke Deputy Director ko 'ene poupou ki he raw. Malo e sio lakanga. Fakahiki foki 'a'Ana Lupem ia he 'oku tu'u ma'u ia he totonu mo e me'a 'e lelei ki he fonua. Malo e mamahi'i fonua.
-
KAE KEHE KOĀ, NA'E LELEI PE FOUNGA SIVI 'I HE KUOHILÍ...KA E TOKI OMI E KAU KUKI AKO MUTUKŪ KO 'ENA 'A E PALĒMIÁ 'O MIO'I HOLO...Na'a tau 'osi fokifokihi 'a 'enau 'uluaki talamai 'enau palani fk-pone ko hono 'omai 'a e kautaha 'a Piveni mo Siaosi ke fetongi 'a e "standardization" ki he "raw marks."
'ikai ko 'ene 'asi mai eni 'a e totonu e fale'i 'a Dr. Pongi ke tukunoa'i 'a e polokalama fuoloa:? "If it ain't broke, don't fix it." Ko e mahino mai ena ko e kau fiepoto 'onau veteki 'a e me'a na'e ngaue lelei pe; 'osiange kuo 'ikai kenau poto hono fokotu'utu'u fakalelei ki he 'ene ngāue totonú. -
'Oku ou faka'ofa'ia lahi he ngaahi matu'a 'oku toe totongi ke huke 'a e sivi 'enau Fanau. Koeha ku tautea'i ai e Fanau he system pango ohua ku mimio holo? Na'e tonu ke huke ta'etotongi pe sivi 'a e Fanau mo e faka'ofa.
-
'Oku lahi e too he ngaahi sivi 'o e ta'u ni pea kuo lahi e launga. Kole atu kia Helu ke ke tokoni atu ki he kuki 'oku lolotonga fai he va'a sivi. Kuo tu'utu'uni 'a 'Akili ke tukuange e ola e ngaahi sivi 'oku te'eki tali (approve) 'e he EQAP. Ko e tu'utu'uni foki 'a e minisita ako ke nague'aki e founga ko eni: Standardize e IA kae raw e sivi pea tanaki fakataha'i ia ko e ola ia 'oku tau ma'u ko eni. ''Iai e talanoa ne pehe, ne 'ai hake ola e IA mo e sivi 'oku 'ikai ke na fetaulaki ki naua. Pehe leva e ongo pule kuki, Piveni & Siaosi ke to'o e fo'i maaka 3 mei he IA ke 'alu hifo ke tatau mo e sivi.
Totonu ke fakamatala mahino mai e founga ne ngaue'ia'ki e maaka ke tau 'ilo ki ai pe na'e anga fefe ma'u e ngaahi maaka 'oku ma'u he lipooti ne tu'uaki mai 'e 'Isikeli mo e Talekita 'o e Ako Mamaonga. Helu, kataki 'o tokoni! -
Na'aku fanongo 'aneuhu he fakamatala 'a 'Isileli Oko pea mo Ponapate Taunisila 'i he letio 87.5 ki he ola koeni oe sivi neongo 'oku te'eki kakato 'a e ngaahi me'a kiai. Ka na'e 'i ai e konga na'e piki kiai 'eku sio, 'i he pehee 'e Isileli na'e kole 'e he Pule'anga Fisi ke tukuhifo e maaka lava ki he 200 a e best four subjects he koe'uhi oku nau raw marks monatolu. Na'e toe pehee ko e system motu'a aia na'a tau muimui ki he founga 'a Nuusila ko e 3 x B grade ko e lava ia he Form 7.
Na'a ku fakatumutumu lahi he'etau feinga ketau tulifua ki Fisi osi koia ko e ngaue lahi mo e sources of work 'oku lahi taha 'i Nu'usila, He ko 'eku ma'u koe qualification USP 'oku to e oo ia ki Nuusila o toe sit e extra exam ke hamu hake tu'unga poto mo e 'ilo ki he level 'a Nu'usila.
Mou kataki pe 'oku 'ikai keu siolalo au ki Fisi, ka kou nofo au 'o fakatumutumu he 'ikai ketau toe laka atu ki mu'a ki ha toe polokalama atu e taha 'o fai kiai e fakahoa tatau katau toe pehee mai tautolu ki mui.
Na'e faka'osi 'aki 'e Oko 'a 'ene pehee 'oku fai 'ahono tukuaki'i ange kinautolu 'e he kau faiako na'e fu'u mamafa e sivi, pea 'oku tonu ke taki taha tuhu pe kiai. Pea kou sio ko e ola e sivi oku fuu tolalo, 'aia koeni kuo tuhu e kau faiako ki he kau seti sivi, 'e tuhu e kau seti sivi ki he kau faiako ne akoi e tamaiki i lokiako, tuhu e fanau ki he kau faiako ka e 'ikai pe ke tuhu ha taha ia ki he system, he neu mahino'i ko e uhinga oku ai ai e standardized mark ke include ai e ngaahi fetuhu'aki he tamani oku haohaoa e pepa sivi. Kaikehe koena kuo mou fetuhu'aki tokanga na'a tau ha fo'i tuhu 'i ha fo'i mata ka e toe vela Nuku'alofa.