Fokotu’u fili fakahā loto ke tukuhifo Palēmia uike kaha’u: Lord Vaea Featured
'Eiki Nopele Vaea Fakafofonga Nopele Fika 1 Tongatapu
25 ‘Aokosi, 2016. Kuo fahamahino ‘e Lord Vaea ko e Fakafofonga Nopele Fika 1 ‘o Tongatapu ki he ngaahi kautaha ongoongo ‘e fakahū ‘a e fokotu’u ke fai ha fili fakahā loto (Vote of No Confidence) ke fakamalōlō’i ‘a e Palēmia mo hono Pule’anga ‘i he uike kaha’u.
‘Oku te’eki foki ke fakapapau’i mai ‘a e ‘aho ‘e fakahū mai ai a e fokotu’u ko’eni ka kuo fakahā ‘e Lord Vaea ‘e fakahoko ‘a e fokotu’u ko’eni he uike kaha’u pea kuopau ke fakahoko.
‘Oku fakamahino pe foki ‘e he Konisitūtone ‘o e fonua mo e Tu’utu’uni Ngāue ‘a e Fale Alea ‘oku ngofua ke fakahoko ha fokotu’u ke fai ha fili fakahā loto ke fakamalōlō’i ‘a e Palēmia hili ‘a e mahina ‘e 18 ‘a hono fokotu’u ha Pule’anga hili ‘a e Fili Fale Alea.
‘E malava foki ke fakahoko pe ‘eni ‘i ha fa’ahinga taimi hili ‘a e mahina ‘e 18 pea ‘e ‘ikai ngofua ke fakahoko ‘i he toe ‘a e mahina ‘e 6 pea fakahoko ‘a e fili Fale Alea hono hoko.
Na’e ‘osi fakahā pe foki ‘e Lord Vaea ki he ngaahi kautaha ongoongo ‘i Nu’usila ‘i he mahina kuo maliu atu ‘e fakahoko ‘a e fokotu’u ko’eni ka kuo mahino mai ‘e fakahū mai ki he Fale Alea he uike kaha’u.
‘Oku te’eki foki ke fakapapau’i ‘a e ngaahi makatu’unga ‘e fakahoko ‘aki ‘a e fokotu’u ko’eni.
33 comments
-
Ko Ila ia oku kau ia he kau fatafata vaivai oku kaimama he ngaahi foi mama vai a Akilisi. Ua kiai oku taeofa ia ia Akilisi he ko Akilisi oku iai ngaahi faingata'aia fakaesino makehe oku hoko ki hono sino pea ku hanga ehe pressure ia oe ngaue o ai e faahinga ngalivale koia ke hokohoko.
Tuku hoo mou lotokovi ka Vaea moe Houeiki he nae fa'u pe kinautolu kenau lave he tapuaki koia pea oku ikai kenau hilo loi nautolu hange ko Akilisi -
koe mooni ena oku fai e akilisi kihe fakalele oe ako ke ai e maaka totonu.oku mou loto moutolu ke ai e maaka kakaa???koe kau poto ena tonga ku ikai ha ngaue mei fuoloa pe koe fai kakaai e ako...pea kumou loto moutolu ke fakahifo a akilisi naa osi e kau taki fuoloa hono hakule enau kakaa???pekoe toe aluatu pe a houeiki otoe taki???nau feunga pea he fakatau e kelekele kae tuku atu a puleanga kihe kakai...hooi kaikai kou fokotuu atu ke tuku atu a tonga kiha fonua muli kae hau kakai ke mau haanau ngaue kae tuku a fakapopulai nautolu i tong na moe fakaofa..mou sio ki haamoa amelika fiemalie kakai kumau enau moui malo
-
'Oku fakafofonga'i mai 'e Ila 'a e fa'ahinga 'oho kuikui 'a e kau muimui fakapulou'i 'o e Palemia 'a ia 'oku 'ikai talanoa mai ia ha 'uhinga ka koe lele ta'e maama pe. Ko e fakatataa 'eni 'o e kau ta'eako 'oku 'uhinga kiai 'a Ta'epoto..'iooo..
-
Fekau a Vaea ia ke molumalu ta'utu pe he na'e ikai fili ia ha taha tuku pe ngaue ia ae PM he oku lolotonga lelei pe ia pea na'e fili ia ehe kakai oe fonua..ko hotau loto oku fonu ihe loto kovi kihe ngaue ae PM..koe fu'u kau ngaue pe eni ae pule'anga motu'a..
-
Nuanga 'i he lolotonga ni 'oku palopalema 'a e ako 'i hotau fonua makatu'unga 'i he fo'i liliu fakatikitato kuo fai 'e he Palemia pea mei he standardize marks ki he raw marks kae 'ikai ke 'ave ki he ngaahi ako pe ko e ha ha'anau lau. Ko e faitu'utu'uni ko eni 'a e Palemia ki hono liliu 'a e system ko eni na'e makatu'unga pe ia mei he ngaahi fale'i 'a Piveni pea mo hono foha Siaosi. Kiate au ko 'ena fale'i 'oku 'ikai makatu'unga ia 'i he lelei 'a e kakai mo e fonua mo e ako 'a e fanau. Ka ko 'ena fale'i ki he lelei pe ia 'a kinaua he 'e fakatau 'e he pule'anga tonga 'a e system ko eni 'a Piveni ki he raw mark 'a ia 'oku lahi 'a hono mahu'inga. Pea kuo tau maataa ai he toolalo 'a e sivi 'a e fanau ako 'i he ta'u kuo'osi koe'uhi ko e corrupt 'a e system fakaako kuo fai e liliu kiai. 'Ikai ke toe tali 'e ha Univesiti ha taha form 7 mei Tonga ni ke huu hangatonu ki he 'Univesiti koe'uhi ko e fu'u system ta'emaau 'a Piveni 'oku lolotonga ngaue'aki 'e he Potungaue Ako. Pea maumau ai mo e faingamalie ako 'a e fanau ki muli. Ko e me'a pe ke nau fai ko e huu ki TTI pe ko e ngaahi apiako maolunga ange kae malava ke nau toki huu ki he Univesiti 'i muli. Me'a ni te tau tuku pe ke fai pe 'ene pule fakatikitato he ta'u 'e 2 ki he 3 ko eni 'oku toe ke si'i faka'ofa ai pe fanau ako he ta'u 'e 2 ki he 3 koia?? 'Oku lolotonga lele 'a e presentation 'a Piveni he falealea he taimi ni. Ka na'e 'uluaki me'a 'a e Palemia 'o pehe, 'Oku ne 'ilo pe 'oku 'i ai 'a e ngaahi kakai mo e ngaahi 'apiako 'oku 'ikai ke nau loto ki he raw marks, ka ko 'ene tu'utu'uni ia 'a'ana kuo ne fai ki he lelei 'a e fonua. Pehe atu 'e he kakai 'oku 'ikai lelei kae kei tala mai pe 'e ia 'oku lelei. Kaekehe mahalo 'oku lelei pe ia kia 'Akilisi
-
'Oku mo'oni a'upito fie'ilo ho'o lave pea 'oku totonu ke mahino ki he tokolahi taha 'o e fonua 'a e hisitolia moe tukutuku'au mai 'a 'Akilisi Pohiva. Ko hono mo'oni 'oku 'ikai fe'unga ia ke taki pea mahino pe mei kuohili koe kakai lelei kotoa na'a nau ngaue na'a ne iku li'aki koe 'ikai ke fie fakaongo ki he mo'oni kane tulitaupaua 'e ia hono ego 'a ia koe tevolo ia 'oku 'i hono loto.
'Oku 'ikai ngata ia ka 'oku mahino mai moe tu'unga faka'atamai 'oku 'i ai 'o mahino mai 'oku 'ikai koha taki mohu fakakaukaua pea toe pango ange 'ene vale he tauhi kakai. Kuo mata'a'a 'a e fakapone pea 'ikai toe lava kene tala 'a e lelei moe kovi. 'Oku ou tui fakapapau koe 'ofa 'eni kiate ia ke tukuhifo mei he lakanga kae hoko hake ha taha 'oku sai.
Kuo 'oho kuikui hono kau muimui 'o tala koe fakalotokovi pea tukuange mu'a hano faingamalie ka 'oku talamahino mai pe ia heni koe tokolahi taha 'o hono kau muimui koe si'i kakai na'e 'ikai ako pea koe ma'ulalo taha kinautolu he fonua. 'Oku 'ikai koha siolalo 'eni ka koe reality ia mo e me'a mo'oni 'oku hoko.
Na'e tali 'e Sitalini 'a Lusia he ta'u nai 'e 50 pea koe tokolahi taha hono kau poupou koe kakai masiva mo ta'eako 'o Lusia pea ko hono iku'anga pe 'ena ne toe tala mahino 'ehe hisitolia he ne a'u 'o laulau iliona e kakai na'a ne faka'auha, kei masiva pe fonua 'o iku 'o holofa moe kominiusi 'i he 1989.
'Oku lahi e ngaahi sipinga 'oku 'omi he hisitolia ka 'oku kei tokolahi pe ta'e mahino pea toe pango ange 'a e ta;emahinoa 'a e kakai na'e tala ne nau ako. 'Oku toe pango atu koe 'alu fakataha 'a e ta;eako, fakapikopiko mo e ta'elotu. -
Kou tui au ko Malia ia oku kui hono mata. Ikai ke sio atu ho box kiheene tata moene fanau e tukuhau a e kakai. Tuuaki oe Forbes koia pe oku kau lelei kiai mo hono famili he koe tuuaki pe ia o Akilisi nae fai pea e iloa ai ia mo hono hako. Koe fuu software koena nae fakatau aki e tukuhau a e kakai toe tafe pe monuu kiheene tamasii ko Siaosi nau lave kotoa ai pe ai. Toe alu o perdium lahi pea totogi kakaa mei he vouti ae ofisi palemia koe perdium laumano koia ku kai ai ene fanau mohono famili. Koe faifai pea pouli e aho ni hono fakalau.
Poupou atu ka Vaea sai hoo tu'u ke kaufakii e fonua meihe nifo o Setane.
Koia ai Malia you either enjoy the benefit of his corruption or you can't read and write. -
Koe taimi pe eni ia oku tonu kihe faka
kaukau. Malo pe kuo au ae misi ae palemia pea kuo sio tonu e kakai oe fonua kihe nunua oe faka kaukau liliu nae fai e akilisi .
Oku ikai aonga mo ngaue ae foi misini faka temokalati ia i Tonga he oku tau masiva pea fuu siisii pango e fonua ke lava o ngaue ai, pea koe meafua oe totonu moe palanisi e ikai fuu ngaue ia i Tonga he koe hoko pe ha mea he taimi pongipongi kuo mei osi a Tonga ia hono iloi he taimi efiafi ka ihe taimi tatau pe oku fuu fiemau aupito he koe taha eni e meagua nae malangsi e akilisi pea kuo toe hoko pe ia koe meafua kene tuku hifo ia. -
'Oku tau poupou kotoa ki hotau pule'anga i he kuonga kotoa. Ngalingali he'ikai pe ha pule'anga ia e tonu kiate kitautolu koe'uhi koe lahi etau fiemau mei he pule'anga. Fefe kapau te tau tuu ki olunga o ngaue'i hotau fonua ka e tuku a e fakaanga na'a makape hake ai hotau fonua. Pe ko Vaea pe Akilsi ko e ha ata ua e fai ke tokoni. 'Oange ha faingamalie ki ha taha ke taki katau fanongo tau tolu pea ka tae feunga ene taki oua toe fili. 'Oku tau ilo kotoa oku ikai lava e Puleanga ko eni mo ia kimua ke feau e fiemau hono kakai pea e pehe ai pe ia o au ki he paangangalu kae oua leva kuo tuu faktaha hono kakai i he ngaue moe loto. Ko e fili fakaha loto ko eni koe sauni ia oe fili fakaha loto nae fai e Akilis ki mua. Mahalo ka malohi e fili koeni e toe fili pehe pe mo e faahi ko e pea vilovilo ai pe. Kou pehe oange ha taimi moe kau taki ko eni ke nau taki katau ngaue kitautolu. Fii atutolu he fili hokoo ha niihi foou ke nau taki.
-
Ne 'osi mahino pe mei he kamata 'a e Pule'anga ko 'eni, he'ikai lava 'e 'Akilisi 'o fakalele ha Pule'anga. Kapau na'e 'ikai tene lava 'o fakalele 'a e PTOA na'e 'ikai a'u 'o toko 20, pea huanoa e kau ngaue fakapule'anga 'e toko 4,000 tupu moe kakai 'e laukilu e fonua. 'Oku tau fakamalo pe kiai he 'ene ngaahi ngaue he kuohili. Ka kuo holo e ivi moe 'atamai pea 'i he taimi ni pea kuo ne fu'u vaivai fakataki mo faka'ulungaanga 'aupito. He 'oku ne kei toho mai pe 'e ia 'ene taukei fakakuongamu'a mo 'ene fakaanga noa'ia 'o tataki 'aki e fonua. Kuo ne tukuaki'i e ni'ihi 'o e kau ngaue fakapule'anga 'oku nau kovi. Tukuaki'i atu e Potungaue Polisi 'oku nau faihala, pea tohi takai holo ke tuli 'a hai mo hai, pea a'u 'o tu'u e ngaahi ngaue lahi, 'o makatu'unga he 'ene taaufehi'a ki ha ni'ihi fakafo'ituitui. 'Oku fakatuta ngaue 'aupito 'eni ia ki he fakalakalaka fakalukufua 'a e fonua, pea 'oku fu'u e'a kitu'a 'ene filifilimanako, fakafamili mo fakapone.
'Oku tau lava o tala e faikehekehe 'o e PM mo Lord Vaea, mei he quality 'ena fa'a fakamalanga mo tipeiti mei Falealea. 'Oku loloto mo ma'opo'opo ange e ngaahi 'isiu mo e fa'a monomono 'a Lord Vaea. Ka koe ngaahi fehu'i ki he Palemia, 'oku ne tali fakavave ma'u pe 'e ia mo feinga ke fakangata mo afe'i e tali ki ha me'a kehe, 'aki ha ngaahi tali 'uhinga ma'ulalo mo mamaha. Tangi atu e kakai he tafea honau ngaahi 'api, talamai 'oku 'ikai ha pa'anga. Kuo ne 'ovaholo e Potungaue Ako, 'aki pe 'ene fiema'u fakafo'ituitui mo fakapone. 'Ovaholo atu e ngaahi Pisinisi 'a e Pule'anga, pea ko 'ena 'e fakaiku ki he Fakamaau'anga. 'Ikai ma'u ha fakamo'oni ki he paasipooti, tafoki hake 'o tukuaki'i e Potungaue Polisi mo tala 'oku hala mafai e Minisita Polisi. 'Oku mahino mai e taukei fakatauhi kakai ange pe 'a e ni'ihi 'o e Hou'eiki Nopele. Fakatataa kiai, na'e fokotu'u 'e 'Akosita 'i Falealea he 'ahoni ke fakapa'anga 'e he Pule'anga e konga 'o e fiema'u pa'anga makehe ki ha tanu hala 'a Vava'u 16. Ne te'eki ai fakama'ala'ala mo lea'i, kuo tafoki hake pe Palemia ia 'o tali ke fakahu ki he Kapineti kae fai leva ha ngaue kiai. Ne toki fakatonutonu atu mei he tepile 'a e Hou'eiki Nopele, ke tukuhifo ki he Komiti Kakato, ke alea'i ai. Kou tui fakapapau kapau 'e ngaue fakataha e hou'eiki nopele mo e kau Minisita Tau'ataaina, tenau malava lelei 'o fakalele ha Pule'anga 'e falala'anga ange mo nau 'ofa mo'oni ange he kakai 'o Tonga fakalukufua. 'E fair 'aupito pe ia ki he kakai e fonua, he na'a tau 'amanaki kitautolu 'e malava 'e 'Akilisi 'o tataki lelei e fonua. Ka ko 'eni kuo tau fakamo'oni'i kotoa mo e kakai e fonua, ta koe taki ni tetau iku ngalivale ai, mo matu'aki tolalo fkvaha'apule'anga, fk'ekonomika, fksosiale, mo fkpolitikale foki. Taimi totonu pe 'eni ia ke fakahoko ai ha VONC heka toe toloi, tetau toki fakatomala tomui he kaha'u.