Ta’imālie ngaahi fāmili he polokalama totongiako Pangike ‘a Mamani ^Featured

‘I he‘ene  a’u ki he faka’osinga ‘o e ta’u kuo ‘osí na’e fe’unga mo e tamaiki ako kolisi ‘e toko 2,252 mo e tamaiki ako fakatekinikale ‘e toko 118 na’e totongi ‘enau ako ‘o fakafou ‘i he polokalamá. ‘Oku kau ‘i he polokalama ni ‘a Tongatapu, Ongo Niuá, Vava’u, Ha’apai pea mo ‘Eua.

Ko e polokalama ko ‘ení ‘oku fakamalumalu ia ‘i he Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua mo e Potungāue Akó mo e Ako Ngaue pea fakapa’anga ‘e he Pangikē ‘a Māmaní. Na’e kamata ‘a e totongi ako ‘I he ta’u kuo’osi pea ‘e toki ‘osi ki he 2023.

‘Oku fakataumu’a ‘a e polokalama ni ke tokoni’i ‘a e ma’u faingamālie ngāue ‘a Tongá, ‘o fakatefito ‘i he kakai ‘oku masivesiva angé, ‘i he faka’amu ke malava ‘o totongi ‘a e ako ‘a e fānaú. Pehe  ki hono fakasi’isi’i ‘ae palopalema lahi ko ia ‘a e ta’e ma’u ngāue ‘a e to’utupú pea lahi mo e li’aki ‘a e akó ‘e he fānaú kei si’i.

Fakatatau ki he Pule ‘a e Polokalama Taukei ‘Ilo mo Ma’u Ngāue Ma’áe Kakai Tongá, Lilieta Takau, ‘oku nau tāketi ke toe hiki hake ‘a e tokolahi ‘o e fānau akó ‘i he ta’u ni ‘o tatau pē ‘i he kolisí pea mo e polokalama ako fakatekinikalé.

Lelei ‘o e Polokalama SET

“’Oku kau ‘a e ki’i polokalama ko ‘ení he fakalotolahi ki he’eku mo’uí, ‘oku ne teke ‘eku au keu feinga, ‘oku ne ‘omi ‘a e lotolahi ko e sio ki he kaha’u ‘o e fāmilí,” ko e fakahā ‘eni ‘e ‘Ofa Finau, ta’u 15 ‘o Kolonga ‘a ia ‘oku ne foomu 4 ‘i he Kolisi Tailulú.

Ko ‘Ofá ‘oku ‘i ai hono ta’okete ko Falahola Finau ‘a ia ‘oku foomu 5 pē mo ia ‘i Tailulu. Na’a na kau mai ki he polokalama ko ‘eni ‘i he ta’u kuo ‘osí. ‘I he fakamatala ‘a Falaholá ‘oku fiefia koe’uhí ‘oku fakalakalaka’iange ‘e he polokalama ni ‘a e tu’unga ‘o e mo’uí pea ke toe feinga ange he kaha’ú ko e sio ki he ma’u’anga mo’ui ‘a e fāmilí.

Fakatatau ki he fa’eé Nanise Finau ‘oku ne fakamālō he ‘oku malavalava ke fakahoko e fatongia ki he fānaú, lava ke kumi e naunau, totongi e akó pea mo e totongi pasi.

“’Oku fai pe hono teke kinautolu, ‘i ai ngaahi fāmili ia mahalo na’e mei nofo e fānaú he akó ka ko e tokoni ‘a e polokalama ko ‘ení. ‘Oku ma ongo’i fiefia hangē ‘oku mahu’i atu ai ‘a e ngaahi me’a lahi ki he fānaú. ‘Oku teke pē ke ō ki he akó ko e siofia honau kaha’ú he ‘oku ma ‘ilo ko e polokalama ko ‘ení ko e siofia e kaha’u e fānaú.”

Taimi tatau pe na’e fakahā foki ‘e Heleni Saumaki ta’u 19 ‘o Ha’alaufuli, Vava’u ‘a ‘ene fiefia he’ene kau ‘i he polokalama ni pea mo ‘ene faka’amu ke toe hoko atu ‘a ‘ene feinga akó ki he fonua muli.

Ko Helení, na’a ne ako ‘i he Kolisi Mailefihi Siu’ilikutapu, ‘o a’u ki he’ene foomu 5. Na’e hoko atu ai pē ki he ako fakatekinikale ‘a e kolisí ‘a ia ‘oku ‘iloa ko e TTI Pouono, ‘i he ta’u ‘e 1, kimu’a pea ne hiki mai ki Tonga ni, ‘o ako ‘i Fokololo ‘i he tafa’aki ‘uhilá.

‘I he fakamatala ‘a Helení, ‘oku ne lolotonga ako ngāue ‘i he Poate ‘Uhila ‘a Tongá mo teuteu ki he fokotu’u ‘a e faha’i ta’u ako ‘o e ta’u ni ‘i Mē.

“’Oku tokoni lahi ‘aupito ‘a e SET ki he anga e nofó. Ko ‘eku lele mai mei motu pea ko e ‘api pē ‘eni ‘a e mali hoku tuonga’ané. Kuo ‘aonga lahi e polokalama ko ‘ení hangē ko e ‘ai e vai mo e ‘uhilá kou lava pe ‘o totongi. Ka ko e feinga pē ke ‘osi ‘a e akó ‘i Tonga ni pea fai mo ha ki’i feinga ki muli ko e sio pē ki he anga e nofo e fāmilí.”

Na’a ne fakalotolahi foki ke ‘oua ‘e mo’ui fakafalala. ‘’’Oku fiema’u kete ‘alu pē ‘o kumi mo fekumi ki ha ki’i hala ke ma’u ai ha’ate mo’ui. Ke te mo’ui pe ‘ia kita, ‘ikai ke te ‘ilo atu e taimi ‘e mole ai ha mo’ui ha taha ‘oku te falala ki ai. ‘Oku te lava pe ‘o mo’ui ‘ia kita, pea ‘oua pe ‘e fo’i he akó mo e ngāué.”

Founga hono totongi ‘o e ako

‘Oku fakahoko ‘i he uike ni ‘ a hono lesisita ‘a e ngaahi famili fo’ou ‘oku lava ke nau kau i he Polokalama  Totongi Ako ma’a e ngaahi Kolisi (Conditional Cash Transfer Program) ‘I he Potungaue MIA .

‘I he fānau ako kolisí, ‘oku totongi kotoa pē ‘a e teemi ‘e 4. ‘Oku fiema’u ke ‘i ai ha tohi pangike ‘a e fa’eé ke fakahū hangatonu ki ai ‘a e seniti totongi ako ‘a e fānaú ‘a ia ko e $250 ki he fo’i ‘ulu.. Mei he fāmili ‘e tahá ko e fānau ako kolisi ‘e toko tolu ‘oku nau lava kau ki he polokalama ni.

Na’e fakahā foki ‘e Lilieta ‘oku ‘i ai mo e tokoni ‘a e polosekí o fakataumu’a ki he Covid-19, ko e $200 ki he ngaahi fāmili fo’ou ‘oku kau mai ki he Polokalama Totongi Ako ma’a e ngaahi kolisi.

‘I he ako fakatekinikalé (TVET) leva ‘oku ‘i he fakamalumalu ‘o e Potungaue Ako  pea  ‘oku totongi hangatonu pē ia ‘ki he ‘apiako taki taha ‘oku ‘i ai ‘a e tokotaha akó. Ko e ni’ihi ‘oku nau ako fakatekinikale mei he ngaahi ‘otu motú ‘oku ‘i ai mo ‘enau ki’i vahe makehe ‘a kinautolu ko e $300 ‘i he māhina.

‘Oku ‘i ai pē foki mo e makatu’unga ke kei hokohoko atu ai ‘a e kau ‘a e tamasi’i mo e ta’ahine ako ki he polokalama ko ‘eni, ‘a ia ‘e fiema’u ke a’u ‘a ‘ene ma’u ako ki he peseti ‘e 80, pea ke lava mo ‘enau feinga fakaako.