Tu’u fakataha ‘Aositelelia mo Tonga fakangata fakamamahi’i kakai fefine ^Featured

Na’e kamata ‘i he ‘aneafi, 24 Novema ‘a e kau ‘a Tonga ni ki he kemipeini fakamamani lahi ‘aho ‘e 16 ke fakafepaki’i ‘a e fakamamahi’i ‘o e kakai fefine moe longa’i fanau, pea ko e ‘aho ni ko e ‘aho fakamamani lahi ke to’o ‘a e ta mo e fakamamahi. ‘E ngata e kemipeini ‘aho ‘e 16 ko ‘eni ki he ‘aho 10 Tisema, ko e ‘aho ia ki he totonu ‘a e tangata.

Na’e fakaha ‘e he Talafekau lahi ‘a ‘Aositelelia, Adrian Morrison, “Lolotonga ‘a e ‘aho ‘e 16 ‘o e kemipeini ko eni mo e ’aho kotoa pe ‘o e ta’u, ‘oku mau poupou ki homau ngaahi hoangaue ‘i Tonga ni mo ‘enau taukave ke faka’ehi’ehi pea ta’ofi ‘aupito hono fakamamahi’i ‘a e kakai fefine moe longa’i fanau.

Na’a ne pehee ‘oku ‘inasi ‘a e Pasifiki, ‘Aositelia mo e ngaahi fonua ‘i tu’apule’anga ‘i he ngaahi uesia mei he palopalema ‘o e ta mo e fakamamahi.

Fakatatau ki he fakamatala ‘a e Talafekau Lahi, “Ko hono faka’ai’ai ha vaa ‘oku melino mo feveitokai’aki pea patoloaki mo e ngaahi famili ‘oku ‘ikai ke hoko ai ha ta mo ha fakamamahi, ko e takiekina ai pe ia ke tupulaki ‘a e melino, malu mo e fakalakalaka ‘i he komiuniti mo e ngaahi fonua.”

Na’a ne pehee, ke ta’ofi ‘a e ta mo e fakamamahi ‘oku fiema’u ‘a e ngaue fakataha ‘i he ngaahi levolo kotoa ‘o fakataumu’a ke toe lahiange ‘a e ‘ilo ki he ngaahi palopalema fekau’aki moe liliu ‘a e to’onga angamaheni ‘i he komiuniti felave’i mo e ta mo e fakamamahi pea fakalahi ‘a e ngaahi polokalama fakataki ‘i he sosaieti ki he kakai fefine pea kenau kau atu ki ai.

‘Oku kei tukupa pe ‘a ‘Aositelelia ke poupou ki he’ene fengau’eaki mo Tonga ni, tautefito ‘i he ngaahi faingata’a hange ko e tupulaki ‘a e ta mo e fakamamahi’i ‘o e kakai fefine ‘i he hoko mai ‘a e COVID-19, mo e poupou ‘oku tuku atu mei he Polokalama ma’ae kakai fefine ‘o e Pasifiki, Pacific Women Shaping Pacific Development mo hono ngaahi hoangaue fakalakalaka ‘i hono taliteke’i ‘a e to’umahaki fakamamani lahi ni.

‘Oku lekooti ‘i he Pasifiki ‘ae ni’ihi e ngaahi fika fakamamani lahi ma’olunga taha ‘i he fakamamahi ‘oku fai ki he kakai fefine mo e longa’i fanau fefine, ‘aia ko e kakai fefine ‘e toko 2 mei he toko 3 kotoa pe ‘oku nau fepaki mo ha fakamamahi fakaesino pe fakalielia ‘i he'enau mo’ui, ko e liunga ua ‘o e fika fakamamani lahi. Ko e 39.6% ‘o e fakamamahi ‘i Tonga ni ‘oku fakahoko pe ‘e ha tokotaha ofi ‘auptio ki he mamahi.

Ko e taukave ia ‘oku fai ‘i he kemipeini fakamamahi lahi ‘a e ‘aho ‘e 16 ko eni ke fakangata ‘a e ta mo e fakamamahi.