Tō Folofola ‘a e Tu’i koe fakakoloa: Tuku e Tuli Tonuhia kae Kole Fakamolemole ^Featured

'I he filihi 'a e Kolomu ni 'a e Tō Folofola hotau Hau, 'oku totonu ke lau ‘e he kakai mo e fonua ‘a e Tō Folofola ‘a e Tama Tu’i ‘i hono Huufi ‘o e Fale Alea ‘i he ‘aho 6 ‘o Mē koe tapuaki pea mo e fakakoloa.

Ko e akonaki faka-Tamai ‘eni ‘a e Tu’i koe Tamai ia ‘a e fonua ki hono kakai ko’ene fanau ke fakatonutonu ‘a e halafononga pea muimui ki he mape folau ‘a e fonua ko e Konisitūtone pehe ki he Lao mo e ngaahi tu’utu’uni ngāue (policies) ‘a e fonua mo e Pule’anga kae malava ke lele ‘i matangi ‘a e vaka ‘o e fonua.

‘Oku ‘ikai ngata ‘i he’ene faka-‘Otua mo faka-Lotu ‘a e Tō Folofola ka ‘oku mo’oni pea tekeutua ‘o hangē ko Kao ‘a e me’a ‘oku ‘uhinga mai kiai ‘a e Tō Folofola ko’eni mo e Langimama'o 'a e Tama Tu'i.

Ko e Tō Folofola ko’eni na’e ‘uhinga fakalukufua mai ki he Fale Alea mo e Pule’anga pea ‘oku mahino ‘oku ‘i ai ‘a e me’a lahi ke fakalelei’i pea 'oku totonu mo hono taimi.

‘Oku ‘uhinga leva ia ‘oku ‘ikai ke fakahoko ‘e he Palēmia mo e Pule’anga ‘a hono ngaahi fatongia totonu ke fakahoko pe ko hono fakamu’omu’a totonu (prioritize) ‘a engaahi  fiema’u ‘a e fonua mo e kakai.

‘Oku 'ikai foki ke ngata ai ka 'oku 'ikai ke fakahoko ‘e he Sea ‘o e Fale Alea hono fatongia totonu ko hono fakapapau’i ‘oku fakahoko ‘e he Pule’anga mo e Hou’eiki Memipa honau fatongia ki he Fale Alea ‘o kau ai hono fakahū mai ‘enau ngaahi Lipooti faka-Ta'u mo e tali ui ki he Fale Alea 'a e ngaahi kupu fekau'aki.

Ko e kau Fakafofonga leva ’o e kakai ‘oku ‘ikai kenau fakahoko lelei honau fatongia ko hono teke mo fakapapau’i (check & balance) ‘oku fai ‘e he Pule’anga hono fatongia ‘o fakatatau mo e Konisitūtone, Lao mo e ngaahi tu’utu’uni ngāue ‘a e Pule’anga pea tali ui ki he kakai 'a ia koe kau totongi tukuhau ia 'oku nau fakapa'anga 'a e ngaahi polokalama ngāue 'a e fonua.

‘Oku fakahisitōlia ‘a e Tō Folofola ko’eni pea ko’ene toki hoko ‘eni ‘i he fonua ni talu mei tuai ‘a ia ‘oku mahino mai ‘oku lahi ‘a e ngaahi fehalaaki mo e ngaahi me’a ke fakalelei pea tau hoko atu mei ai.

‘Oku malie koe tu’u hake ‘a e fanga ki’i kulupu poupou ki he Pule’anga mo e ni’ihi ‘oku nau mofisi ‘i he Tō Folofola ko’eni ke tuli tonuhia pea mo faka’uhinga ‘a e koloa kuo tō mo’oe fonu mo e kakai ke tatau mo ‘enau ngaahi fiema’u fakafo’ituitui pehe ki he ngaahi ‘asenita fakakulupu mo fakapaati.

‘Oku lau leva ia koe tuhu ki he ‘umata mo e fie’eki mo e mofisi pea ‘oku ‘ikai kenau mama’o kinautolu mei he halafononga ki he talisone.

‘Oku toe fakaloloma ko e mahino mai mei he Tō Folofola ia ‘a e Tama ‘a e ta’emo’oni ‘a e ngaahi lea mo e vīsone tokua kuo toutou he’aki ‘e he Palēmia mo e Pule’anga pea tala ko e finangalo ia ‘o e Tama Tu’i ‘a ia ‘i hono ‘ai mahino ‘oku ‘ikai ke mo’oni pea ko e koto loi.

Kuo kamata ke pu’aki mai ‘e he kau poupou ia ‘o e Pule’anga ‘a ‘enau touaki mo e lau ngāue pea tuhu’i mai ‘a e ngaahi ngāue kuo ‘osi fakahoko tokua mo lava ‘e he Pule’anga 'a ia 'oku totonu tokua ke fakahounga'i

Ka koe me’a ia ke mahino foki ko honau fatongia totonu ia ke fakahoko pea koe ‘uhinga ia hono totongi ai kinautolu mei he tukuhau ‘a e fonua ke fakahoko ‘a e ngaahi ngāue koia pea 'oku nau vahe mei ai.

‘I he taimi tatau ‘oku ‘ikai ke hala ‘a e Tō Folofola ia ‘a e tama he ‘oku fu’u e’a pea mahino ‘a ‘enau mama’o mei he mape folau pea koe ngaahi ngāue ia ‘oku nau fakamu’omu’a ‘oku fika ia ki mui tautautefito ki he fu’u taimi faingata’a ni.

Ko e ‘ikai ke fokotu’u ‘a e Anti-Corruption Commission (Komisoni Tau’i e Faihala), toe pisinisi pē ‘a e Pule’anga ‘o fe’auhi mo e sekitoa taautaha kau ai e fokotu’u kautaha vakapuna ‘a e Pule’anga, ‘ikai ke fakaivia ‘a e sekitoa taautaha mo faka-pisinisi kae tae ‘ehe ngaahi kave, pone mo e kaungāme’a ‘o e kau taki ‘a e ngaahi ngāue mo  e poloseki ‘a e Pule’anga, ‘ikai palanisi ‘a e tufotufa tatau ‘a e koloa ‘a e fonua ki he ngaahi vahefonua mo e ngaahi vahenga fili mo e fakapone hono fili ‘o e kau memipa ki he ngaahi Poate mo e ngaahi tu'unga faka-Pule'anga ‘a e ngaahi fakatātā ‘o e ngaahi me’a ‘oku ‘uhinga mai kiai ‘a e Tō Folofola ‘a e Tama pea ‘oku mo’oni.

‘Oku ‘ikai ngata ia ka ‘oku fu’u mahino ‘a e fiema’u ia ke fili mai ha kakai fo’ou ki he Fale Alea ‘o Tonga 'oku nau tau'ataina ange ke fakalele 'a e fonua.

‘Oku totonu mo taau ke tuku 'a e tulitonuhia mo ha fakalōlōa ‘a e Pule’anga mo e Fale Alea kae kole fakamolemole ki he Tama Tu’i pehe ki he kakai ‘o e fonua pea ‘oua na’a ngalo ke uki ha 'aukai fakafonua 'o vete ki he Tama ‘i ‘olunga 'a e ngaahi fehalaaki he kuo fu'u 'ilonga mo mahino fau.