Na’e ‘ikai ke ‘uhinga ‘a e ongo takilotu ke to’o e mafai ‘o e Tu’i ^Featured

Kuo a’u mai ‘a e mai ‘a e tukutuku’au mai ‘o ‘etau liliu faka-politikale ki he tu’unga ‘oku fehu’ia ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘i he taimi ni ‘o fakatatau ki he ola mo e me’a ‘oku sio mata kiai ‘a e fonua mo e kakai.

‘Oku mahino koe liliu kotoa ‘oku taumu’a ki he lelei, malu mo e tu’umālie ‘a ha fonua pea hiliō ai ‘a e melino pea ‘ikai ngata ai ka ‘oku fakalakalaka ki mu’a ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai hono pule’i mo hono tataki ‘o e fonua.

Ko hono teke ‘o e liliu na’e fakahekeheka atu ai mo e ngaahi palōmesi tokua ‘e tu’umalie ange ‘a e kakai pea ‘e si’isi’i ange moe faihala pea ‘e melino mo nonga ‘a e fonua.

Na’e a’u ki hono tutu ‘o e Kolomu’a ‘i he ‘amanaki ‘a e kau poupou ‘o e liliu tenau inu hono melie pea ko’enau misi ‘e hoko ‘o mo’oni ‘o iku ai kenau tu’umalie mo fiemalie foki.

Ko e me’a malie ketau fakatokanga’i heni na’e meangāue ‘aki ‘e he kau teke ‘o e liliu pea na’e takimu’a pe ai ‘a e Palēmia kuo ne pekia ‘Akilisi Pohiva (tapu ange mo ia) ‘i hono fakamuomu’a mai ‘a e ongo takilotu ‘o e ‘aho koia ‘o e Siasi Uēsiliana Taua’atāina ’o Tonga Dr. Sione ‘Amanaki Havea mo e ‘Epikopo ‘o e Siasi Katolika Loma Patelesio Ponuo Ki Hihifo Finau (tapu ange mo ongo Takilotu ni kuo na pekia) ke pamupā mai ‘aki ‘a e ‘enau ngaahi ‘asenita faka-politikale ‘i hono teke ‘o e liliu.

‘Oku mahino mei hano toe vakai’i ‘a e ngaahi tefito’i ‘uhinga ‘a e ongo takilotu ni ‘o kau ai ‘ena ngaahi lea mo e tohi na’a na fakahoko na’e nofo taha ‘ena fakamamafa ‘i hono tau’i ‘o e faihala pea na’e mo’oni pea ‘a e ngaahi taukave na’a na fakahoko pea ke fakapapau’i ‘oku tali ui ‘a e kau taki ki he kakai mo e fonua.

Na’e toe mālie ‘a ‘ena fakatokanga’i ‘a e fiema’u ke muimui mo e Hou’eiki ki he lao ‘o e fonua pea kenau faka’ehi’ehi mei hono fakahoko ‘a e ngaahi ngāue mo e to’onga ‘oku ‘ikai ke hoa mo honau ngeia mo e faka’amu ke tā ha sipinga lelei ki he fonua.

Ko e me’a na’e mahino ia na’a na kei poupou kakato ki he tukufakaholo mo e taufatungamotu’a ‘o ‘etau nofo koha makatu’unga ia ke ma’uma’uluta ai ‘a e fonua pea na’e te’eki ai kena me’a ‘aki ha kupu’i lea ke to’o ‘a e mafai ‘o e Tu’i pea ke veteki mo e fa’unga ‘o ‘etau nofo.

Na’a na taumu’a ki he fakalelei mo hono monomono hotau fale pea ke kei mahu’inga’ia ‘a e Tonga ‘i he lotu mo e taufatunga motu’a ‘a ia na’e ‘uhinga ai hono tuku ‘o Tonga ki langi ‘e he ‘Uluaki Faa Tupou I.

Ko hono to’o hala’i ‘a e fakakaukau ‘a e ongo takilotu ko’eni ‘a ia na’a na kau he kau takimu’a ‘i he poupou ki he liliu faka-politikale na’e hoko ia koe ivi malohi pea malele ‘a e kakai tokolahi ‘o poupou ‘i he ‘uhinga ‘oku poupou ‘a e ongo taki lotu ni ka na’e ‘ikai kenau ‘uhinga’i lelei ‘a taumu’a ‘a e ongo helo ko’eni ‘i he mala’e ‘o e lotu ‘i he fonua ni.

Na’e pekia lōua ‘a e ongo taki lotu ko’eni ‘oku te’eki fakahoko ‘a e liliu fakapolitikale ‘o e ta’u 2010 pea na’e ‘ikai kena matā ‘a hono tutu ‘o e Kolomu’a ‘a ia kapau na’a na kei laumālie na’e ‘ikai kena loto ke hoko ‘a e ngāue pango ko’eni.

‘Oku mahu’inga foki hono ‘ohake ‘a e kaveinga ko’eni ke fakatonutonu hotau hisitōlia pea ke hulu’i mei ai ‘a e natula mo e angafai ‘a kinautolu ‘oku nau taukave tokua ‘oku toe lahi ‘a e me’a ke liliu pea ‘e ma’u ai ‘a e melino mo e tu’umalie.

Ko e laumālie ‘o e teke ke to’o ‘a e mafai ‘o e Tu’i ‘oku mahino ‘oku ‘ikai hano ‘uhinga malie he ‘oku talu ‘a hono fakahoko ‘o e liliu mo e longoa’a mo e maveaua ‘a e kakai mo e fonua ‘o fakafa’ahi.

‘Oku ho’ata mei he teke ko’eni ‘a e laumālie ‘o e tui faka-Marxist ‘a ia koe fo’i misi tokua ‘e ma’u ‘a e melino mo e tu’umalie ‘i hono foaki ‘a e mafai ki he kakai mo e state tukukehe ange ‘a e ngaahi ‘elemeniti ‘o e langa ‘ā vahevahe ‘oku ‘ohake ‘ehe fa’ahinga tokateline ko’eni ke tauufehi'a ka kakai masiva ki he kakai tu'umalie mo e kakai 'oku toe faingamalie faka-ako mo faka-'atamai pehe ki he kakai pisinisi mo e kakai ngaue 'oku nau ngaue malohi 'i he tapa kehekehe 'o e mo'ui 'i he sosaieti.

‘Oku fe’unga pe ‘a e fonua takitaha mo e tukutuku’au mai ‘a hono fa’unga pule ‘o fakatatau ki he ngaahi pou tuliki na’e fakatoka ‘aki pea ‘oku faka’ofo’ofa pe ‘a e liliu ka e ‘ai ke hōhōa tatau mo e fa’unga ‘o e fonua.

Ko e me’a ia na’e laumalie kiai ‘a e ongho taki lotu ‘a ia na’a na vīsone kiha Tonga ‘oku melino mo tu’uloa ka ‘oku ‘i kai koha Tonga ‘oku feke’ike’i mo mavaeua hono kakai.

Kuo totonu ke ‘ā hotau kakai pea nau sio lōlōa ki he kaha’u ‘o e fonua pea koe me'a 'oku mahino mai ‘oku malo mo e ngaahi mafai si’isi’i faka-Konisitūtone ‘oku kei pukepuke ‘e he Tu’i ke tau unga kiai ‘i he fu’u taimi ko’eni ‘oku movetevete mo mavaeua ai ‘a e fonua.