Ko e "Kapakau hema" mo e "Kapakau mata'u" 'i he tui faka-politikale ^Featured

Kuo a'u 'a Tonga ni ki he tu'unga kuo lahi 'a e manako 'a e kakai mo e fonua ke 'ilo mo kau ki hono tālanga'i 'a e ngaahi me'a 'oku hoko hotau 'atakai faka-politikale pea 'i he taimi tatau 'oku 'i ai 'a e fatongia mahu'inga ke fakamaama 'a e kakai mo e fonua ki he natula 'o e ‘atakai mo e fa’unga faka-politikale mo e anga 'ene ngāue 'i he fonua pe koha sisitemi faka-temokalati.

Ko e fa'unga fakapolitikale pe ko e tu'u'anga 'o e tui fakapolitikale 'oku anga maheni 'aki 'a hono ui ko e kapakau hema (left wing politics) mo e kapakau mata’u mata'u (right wing politics) pea 'oku fiema’u ke mahino he koe taimi lahi ‘oku melele fakakaungā malele pe hotau ni'ihi (tapu ange mo kinautolu) ‘o ‘ikai ke fu’u mahino 'a e tui mo e tokāteline ‘oku nau muimui ai.

Ko e kapakau mata’u ‘oku fa’a ‘iloa pe ‘i he lea faka-Pilitānia ko e conservativism pea ko kinautolu ‘oku nau taukave ke kei nofo ‘a e mafai pule ‘i he fa’unga fakasosiale motu’a ‘a ia ‘oku faka-natula pea koe nomolo pe anga maheni.

‘Oku vāofi mo e tukufakaholo pea muimui ki he ngaahi pilinisipolo na’e kamata ‘aki ‘a e fakaukau ‘o e tui faka-politikale ‘o fakatatau ki he fakanatula ke pule pea na’e ‘omai pe ke pule ‘o a’u ki he pani ‘a e ‘Otua.

Ko e kapakau hema leva ‘oku ui faka-Pilitānia ia koe radicalism pea ‘oku ‘uhinga leva ia ki hono taukave’i ‘oku ‘i ai ‘a e me’a koe tatau mo e vahevahe tatau, totonu ‘a e tangata mo e fakaukau faka-liukava.

Ko e vahevahe faka-politikale ko’eni mo hono ngāue‘aki ‘a e kapakau hema mo e kapakau mata’u na’e ma’u ia lolotonga ‘o e liukava ‘a Falanise (French Revolutuion) ‘i he senituli 18 mei he ta’u 1789 ki he 1799 ‘a ia koe kinautolu ‘i he Fale Alea ‘a Falanise na’e ta’utu he tafa’aki to’ohema ko kinautolu na’a nau poupou ki he liukava pea ko kinautolu na’e nofo ‘i mata’u na’a nau poupou ki he fa’unga motu’a (old regime) pe koe pule faka-Tu’i.

Ko e kapakau hema leva mo e kapakau mata’u ‘oku na toki fanau’i ‘a e fa’ahinga tui faka-politikale ‘i loto pe he laini ‘a ia koe kapakau hema fo’ou (new left) pe koe kapakau mata’u fo’ou (new right) ‘a ia ko hono feliuliuaki pe ‘a e ongo tefito’itui mo e ngaahi pilinisipolo ‘oku ne taukave’i 'i he ngaahi fakalea kehekehe pe.

Ko e me’a tatau pe ‘oku hoko ‘i Tonga ni ‘i he ngaahi ‘aho ni ka ko e me’a mahu’inga ia heni ke ‘uluaki mahino ki he kakai pea ko e fatongia ia ‘o e ngaahi mitia mo kinautolu ‘oku toe fakaloloto atu ‘enau ‘ilo ke tālanga’i mo faka’ilo ki he kakai ‘o e fonua ‘a e natula ‘o e fa’ahinga tui faka-politikale mo e lelei tenau ma’u mei ai kae tautau tefito ki he ngaahi me’a ‘e lelei fakalukufua ki he fonua pea tolonga mo tu’uloa.

Ko e kapakau hema mo e kapakau mata’u ‘oku takitaha ‘i ai pe hona lelei mo hona palopalema pea ‘e fua tautau mei ai ‘a e fakafuofua ‘a e kakai.

‘Oku mahino ‘a Tonga ni ia ko e PTOA ‘oku nau fakafofonga’i mai ‘a e kapakau hema pea koe toenga leva ‘oku nau ‘i he kapakau mata’u ka pea ‘oku ‘ikai ha palopalema ia ai ka ‘e fu’u tokoni mo mahu’inga kapau ‘e toe mahino ange ki he kau poupou ‘o a’u pe ki he tau taki ‘o e ongo kapakau ‘a e ngaahi pilinispolo ‘oku taukave’i ‘e he ongo tafa’aki pea lele pe ‘enau ngaahi taukave mo e ngāue he leini koia kae si’aki ‘a e ‘ohofi fakafo’ituitui mo e polotiki 'uli, politiki siokita mo e politiki kākā.

‘I he taimi tatau ‘e makatu’unga pe ha fa’unga faka-politikale ia mei ‘atakai faka-sosiale mo faka-‘ikonomika ‘o ha fonua pea ‘oku ‘ikai ha tafa’aki ia ‘e haohaoa ka ‘e makatu’unga he lelei mo e fakalao hono ngāue'i pea mo e ngaahi ola mo e lelei ‘e ma’u mei ai.

Ko Tonga ni leva ‘oku totonu ke fakahoa ‘a e tu’unga ‘o e melino mo e ma’uma’uluta ‘a e fonua ‘i he kuohili mo e ‘aho ni hili ‘etau liliu faka-politikale pea fuatautau mei ai 'a e halafononga 'oku tau fou ai.

'E muimui mai leva mei ai mo e fehu’i pe koe hā 'a e ngaahi lelei faka-sosiale mo faka-’’ikonomika kuo tau ma'u pe kuo ‘omai ‘e he liliu?

Ko e tali ki he fehu’i koia ‘oku ‘a e kakai ia ’o e fonua ka ‘oku mahu’inga ‘a e mahino he ko e me’a ‘oku ho’ata mai ia ‘i he politiki ‘o e ‘aho ni ko e tuku ‘a e kapakau mata’u mo e kapakau hema kae fe’au’auhi 'a e ongo tafa'aki pe kohai ‘oku poto taha he loi, tohoaki, ‘ohofi fakapesenolo pea mo hai ‘oku fōlelei ange ‘ene kapekape kae tautautefito ki he’e hoko he mitia faka-sosiale.

'Oku mahu'inga ke takitaha lele pe he leini 'oku takitaha taukave'i 'e he ongo kapakau 'i he 'uhinga mo e poini pea fakapipiki ki he pule 'a e lao.

Toki Hoko Atu...