Tau’i 'o e COVID-19 'a e fiema'u vivili taha 'a e fonua ^Featured

Kuo hoko ‘a e COVID-19 koe mahaki pipihi fakatu’utamaki mo faka’auha pea kuo faka’ofisiale hono fakahingoa mei he Kautaha Mo’ui ‘a Mamani ko e panatemiki (Panademic) pe koe mahaki pipihi faka’auha ‘oku hoko fakamamani lahi 'i he tu'unga ma'olunga taha 'o e fakatu'utamaki ki he mo'ui.

‘Oku matu’aki fu’u tokanga ‘a e ngaahi fonua ‘o e mamani ki hono fakahoko ‘a e ngaahi ngāue ‘e ala malava ke ta’ota’ofi ‘a e toe mafola ‘a e mahaki ni pea ‘oku kau atu pe foki kiai mo Tonga ni 'i he ngaue ko'eni 'oku lahi mo hono ngaahi pole.

‘Oku lele ‘i he taimi tatau mo e ngaahi fakatotolo ki ha faito’o tene malava ‘o fakangata mo ta’ota’ofi ‘a e fa’ahinga mahaki fakalilifu ko’eni pe kuo kamata hono tesi fakamamani lahi neongo kuo te'eki ke faka'ofisiale mai hano ola.

‘Oku toe mahino foki ko hono tau’i ‘o e mahaki ko’eni ‘oku fiema’u kiai ‘a e pa’anga lahi mo e me’a ngāue pehe ki he kakai kuo mateuteu mo taukei fakafaito’o 'i he 'ilo mo e mafai pehe ki he ivi kenau talia ‘a e peau kula ko’eni kuo hake tavale ‘i he tapa kehekehe ‘o e kolope.

Neongo ‘oku te’eki ke fakapapau’i kuo a’u tonu mai ‘a e COVID-19 ki hotau ki'i fonua ni ka ‘oku ‘ikai ‘uhinga ia ‘oku tau hao pea ‘oku tau hoko ko e taha pe ‘o e ngaahi kolo ‘i he Kolope (Global Village) ‘a ia ‘oku malava pe ke a’u mai ki Tonga ni ha fa’ahinga taimi pe.

‘Oku fai hono fakamalō’ia ‘i he taimi tatau ‘a e ngaahi ngāue ‘a e Pule’anga kuo fakahoko 'i hono fatongia ke matatali ha hoko mai ‘a e fakatamaki fakalilifu ko’eni ki he fonua pea ko hotau fatongia ia koe kakai ‘o e fonua ketau tu’u fakataha ‘o poupou ke malu’i 'a Tonga mo hono kakai.

Ko e taimi ‘eni'oku totonu mo fakanatula ke holoki ai ‘a e ngaahi ‘ā vahevahe faka-sosiale, faka-‘ikonomika kae tautautefito ki he faka-politikale katau tu’u ‘o poupou ki he ngaahi ngāue ‘oku tataki ‘e he Pule’anga, ngaahi siasi, ngaahi kupu fekau'aki mo e ngaahi kautaha tokoni ke malu’i ‘a Tonga mei he fu'u peau kula ko’eni.

'Oku 'i ai mo e ngaahi ola faka-'ikonomika mo faka-sosiale 'oku hanganaki mai pea 'oku totonu ketau mateuteu faka-'atamai mo faka-sino ketau talia he ko hono ola pea ka hili ha malava ke tau makape mei ai tene uesia lahi 'a e fonua kae tautautefito ki he tafa'aki faka-'ikonomika.

‘Oku mahu’inga foki ke mohetolo atu ‘a e ngaahi fokotu’utu’u ngāue fakalakalaka ‘a e fonua mo e Pule’anga ka e tukutaha hotau ivi faka-pa’anga mo ‘etau koloa ke tokoni kihe’etau mateuteu ki he fakatamaki faka-mamani lahi ko’eni.

Ko e fiema’u vivili taupotu taha ‘eni ‘o ‘ikai ngata ‘i Tonga ni ka ‘oku fakamamani lahi pea ‘oku totonu ke mu’omu’a ia he ‘asenita ngaue ‘a e fonua.

'Oku fiema'u ke tau tu'u fakataha 'o fepoupouaki 'i he tu'u mateuteu pea ke tau lotu pe ki he 'Otua ke haofaki 'a Tonga masiva.