Ko e hā hono mo’oni ‘o e tu’utu’uni ki he poloseki Kasino? ^Featured

‘Oku talaki foki ‘e he ngaahi kautaha ongoongo ‘a e fakamahino ‘e he kautaha Tavake Tamafua mo e kautaha ‘Amelika ‘oku nau fengaue’aki koe Red Warrior Entertainment ‘oku fakaofi atu ke kakato ‘a e ngāue ke ma’u kakato ‘enau laiseni.

‘Oku pau pe foki ke fa’ahi ‘e ua ‘a e me’a kotoa ka ‘oku fu’u mahu’inga ‘i he taimi tatau ke tau fua tautau koe hā e me’a ‘e ‘osi ange ‘a e ‘aho ‘e ‘aonga ki Tonga ni pea ‘e tu’uloa pea malu ai ‘etau nofo he tapa kehekehe ‘o e mo’ui. 

Ko e fakalakalaka kotoa pe ‘oku ‘iai hono ola (cost) ‘i he tu’unga faka-politikale, faka-‘ikinomika, faka-sōsiale mo faka-tukufakaholo pea koe ngaahi ola kotoa ‘oku fio fakataha pe ‘a e lelei mo e kovi ka ‘oku makatu’unga pe ‘i he ngaahi fa’unga faka-sōsiale, faka-politikale, mo faka-’ikonomika pehe ki he tukufakaholo ‘oha fonua.

‘Oku kau a Tonga ni foki ia ‘i he ngaahi fonua kalasi tolu (third world) ‘o fakatatau ki he fokotu’utu’u fakamamani lahi pea koe fonua ‘oku fakafalala he tokoni mei muli ki he langa falalakalaka tautautefito ki he langa fakalakalaka faka-’ikonomika.

‘I he’ene pehē leva ‘oku fakanatula ke tu’u lavea ngofua ki he ngaahi pole ‘o e fa’ahinga fakalakalaka ko’eni ‘a e ngaahi fonua kalasi tolu mo iiki ange makatu’unga ‘i he ‘ikai kenau mateuteu faka-fakalakalaka (‘ikonomika), mo faka-sōsiale ke talia ‘a e ta’au ‘o e ngaahi peau tā ‘oku hake fakataha mai mo e fa’ahinga fakalakalaka ko’eni.

Kuo ngatū foki ‘a e tokolahi ‘o e fonua he ngaahi ‘aho ni ke fakahā ‘enau ta’eloto ki he poloseki ko’eni ‘o taki ai ‘a e ni’ihi ‘o e kau taki lotu pehē ki he kau mamahi’i fonua he tapa kehekehe ‘o e mo’ui. Kuo ongona mai mo e ‘amanaki fakahā loto ‘a e ni’ihi hotau kainga ‘i Nu’usila ‘o taki mai ai ‘a e kau taki lotu ‘e ni’ihi pehe ki he kau memipa tutuku ‘o e Tau Malu’i Fonua ‘a Tonga.

‘Oku toe mahu’inga pe foki ‘i he taimi tatau ke tau fakakaukau ‘oku ‘ikai ko hano toki fakahoko ‘eni ‘a e ngaahi fakapatū natula pehe ni ‘o palomesi ‘e ‘omai ‘a e ngaahi pa’anga lalahi ke fakahoko ‘aki ‘a e ngaahi fakalakalaka ka na’e iku ‘ikai ke hoko. Na’e kau heni ‘a e ngaahi teu langa hōtele ki mu’a atu mo e ha fua ‘a e ngaahi poloseki lalahi ka na’e iku 'o ‘ikai lava.

‘Oku to e mahu’inga pe foki ketau sio ki he lahi ‘o e pa’anga ‘oku talanoa kiai ‘a e poloseki ko’eni pea mo ‘ene tu’unga malava ke fakahoko. Ko e mahu’inga ‘o e poloseki ko’eni kapau ‘e hoko 'oku 'ova he piliona 'a ia ‘oku laka hake ‘aki ia ‘a e meimei peseti ‘e 200% nai ‘i he lahi fakakatoa ‘o e patiseti ‘a e fonua ki he ta'u faka-pa'anga ‘a ia koe mafai lahi fakamanavahē ‘eni ‘oku hū mai ki he fonua pea ‘oku ‘i ai hono ngaahi pole mo hono ngaahi ta’au ‘e ‘ikai malava ketau ta’ofi.

Ko e tu’unga totonu ‘o e Pule’anga ‘i he poloseki ko’eni ‘oku totonu ke fakamahino ki he kakai ‘o e fonua. Na’e faka ’ikai’i foki ‘e he Pule’anga ‘i he faka’osinga ‘o e mahina ko Sanuali 'o e ta'u ni pe  ‘a e fakamatala ‘o pehē na’a ne foaki ‘a e totonu ‘ikai fakangatangata (exclusive rights) ‘a e kautaha ni hili hano talaki ‘e he kautaha ni ki he ngaahi kautaha mītia. ‘Oku kei nofo 'aki foki ‘a e ma’u ko'eni 'e he tokolahi 'o e kakai 'o e fonua.

Kaikehe kuo toe fakahā pe foki ‘e he Tavake Tamafua mo e Red Warrior Entertainment ‘i he ngaahi ‘aho si’i kuo tau situ’a kiai pea fakamafola he ngaahi kautaha ongoongo fakavaha’a pule’anga kuo fakaofi atu ‘eni ke kakato ‘a e ngaahi fiema’u kae foaki ‘a 'enau laiseni kasino. ‘Oku kau heni ‘a hono fakakakato ‘a e ngaahi fiema’u (conditions) ‘a e Pule’anga ‘o kau ai hano tali ke langa 'a e ngaahi ngāue lalahi (infrastructure) hangē koe mala’e vakapuna, hōtele mo e hā fua.

‘Oku fakamatala foki ‘a e kautaha ni koe konga ia ‘o e tohi na’e fakahoko ange ‘e he Minisitā Pa’anga ‘o e ‘aho ni Hon. Tevita Lavemaau lolotonga ‘ene Minisitā he Potungāue Kasitomu mo e Tukuhau. ‘I he taimi tatau ‘oku te’eki ke mahino mai pe kuo fakahoko ha ngāue ki hano liliu 'a e Lao ‘o e fonua ke fakangofua ‘a e fa’ahinga poloseki pehe ni.

‘Oku ‘i ai ‘a e tui ‘oku fiema’u ke fakamahino mei he Pule’anga he faingamalie vave taha ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e kaveinga ni he ‘oku ho’ata mai ‘a e hoha’a lahi ‘a e kakai ‘o e fonua fekau’aki mo e poloseki kasino ko’eni.

Na’e toe fakamahino mei he CEO ‘a e Potungāue Pa’anga Hūmai ‘a e Pule’anga ‘Anisi Bloomfield ‘i hano faka’eke’eke ia e Letiō Nu’usila ‘i he faka’osinga ‘o e uike ni ‘oku toe fokotu’u mo e komiti ‘e he Pule’anga kenau vakai’i ‘a e tu’unga ‘o e ngaahi palani ‘inivesimeni pehe ni he ‘oku ‘i ai ‘a e tokolahi ‘oku nau fiema’u ke ma’u ‘a e ngahai laiseni ‘i he ‘uhinga ke ma’u ‘a e tokoni fakapa’anga mei muli ka ‘oku ‘ikai fa’a hoko ‘a e ngaahi palani ‘oku nau taumu’a kiai.

‘Oku mahino koe feinga ‘eni ki he langa fakalakalaka ‘a e fonua pea koe me’a lelei foki 'a e feinga mo e tokoni ka kuopau pe foki ke tau fakapalanisi ki he ngaahi ola ki he fonua ‘i he ‘ata fālahi pea fakapapau’i ‘e ‘ikai ke lavea ai ‘a e malu ‘a e fonua he ngaahi tapa kehekehe ‘o e mou’i.

Ko e poloseki lahi faufaua foki 'eni ki he fonua 'okapau 'oku fakamatoato 'a e fakakaukau kiai 'a e Pule'anga pea 'oku 'i ai 'ene kaunga tonu ki he mo'ui 'a e kakai. Neongo 'oku te'eki ke fakalao'i ka koe fa'ahinga poloseki 'oku fiema'u pea kuo pau ke fakahoko ha talanoa kiai mo e kakai (public consultations) ke 'omai honau loto pehe ki he ngaahi kupu fekau'aki pea toki hoko atu mei ai.

 ‘Oku toe mahu’inga he taimi tatau ke ‘omai ‘a e mahino mei he tafa'aki 'a e  Pule’anga pea ke ‘oua ‘e fepakipaki ‘a e fakamatala ‘a e kau taki ‘o hange ‘oku ho’ata mai he ‘aho ni mo hono tuku mai 'e he ngaahi kautaha ongoongo pea 'oku tumu'aki 'aki 'a e mahu'inga ke tau muimui pe foki ki he lao ‘o e fonua.