‘Oku totonu ke fakafisi ‘a Hon.Fe’ao Vakatā ‘iate ia pe: Hon. ‘Akilisi Pohiva Featured
Hon. Fe'ao Vakata
Nuku’alofa, 12 Sepitema 2016. Kuo fakahā ‘e he ‘Eiki Palēmia Samuela 'Akilisi Pohiva ki he ongoongo ‘a e Letio 87.5 ‘oku totonu ke fakafisi ‘a e Minisitā Ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua Fe’ao Vakatā ‘iate ia pe. Ko e fakahā ‘eni ‘e he Palēmia Pohiva hili ha’ane ma’u ha tohi launga mei ha taha ‘o e kau ‘Ofisa Ma’olunga ‘a e Potungāue Ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua.
‘Oku fekau’aki tonu foki ‘eni mo ha fakamatala 'i ha launga na’e tolongi ‘aki ‘e Hon. Vakatā ‘a e ipu sio’ata ‘oku ‘i ai ‘a e uaine ‘i loto ‘a e mata ‘o Tupou Fakakovikaetau ‘a ia ko e taki ‘o e va’a ki he kakai fefine (Women Affairs) ‘o ‘ene Potungāue pe.
Ko e launga ko’eni na’e fakahoko mai ia ‘i he uike faka’osi ‘o ‘Aokosi ki he 'Ofisi 'o e Palēmia ka koe me’a ‘eni na’e hoko ‘i he mahina ko Siulai lolotonga ‘a e Faka’ali’ali Ngoue ‘a e Vahefonua Vava’u.
Na’e pehe foki ‘e he Palēmia ‘Akilisi Pohiva ‘oku totonu ke fakafisi pe ‘a Hon. Vakatā ‘iate ia pe he ‘oku totonu ke ma’u ‘e he kau taki ‘o e fonua ‘o hange ko e Kau Minisitā ha ‘ulungaanga ‘e hoko ko e sipinga ki he kakai ‘o e fonua. Ko e fa’ahinga ‘ulungaanga ko’eni kuo fakahoko ‘e he ‘ene Minisitā ‘oku ‘ikai ke lelei mo taau pea ‘oku totonu kene fakafisi 'i ate ia pe (voluntarily).
Na’e fakahoko foki ‘e he ongoongo ni ha fetu’utaki ‘imeili kia Tupou Fakakovikaetau ‘i he ‘aho 30 ‘o ‘Aokosi fekau’aki mo e me’a ni ka na’e ‘ikai ‘omai ha’ane tali ki he faka’eke’eke na’e fakahoko kiai.
‘Oku ‘i ai foki mo e fehu’i ‘oku ‘ohake heni pe ko e hā e ‘uhinga ‘oku ‘ikai ke tu’utu’uni fakahangatonu ai ‘a e Palēmia ki he’ene Minisitā ke fakafisi kapau ‘oku ‘ikai hohoa tatau ‘a e ‘ulungaanga na’a ne fakahoko mo e ngaahi 'elemeniti 'o e ‘ulungaanga taau kuo me’a mai ‘aki ‘e he Palēmia ‘i he Letiō 87.5
14 comments
-
Ko hai 'oku faitu'utu'uni kia Fe'ao pea fakahoko leva ia kae 'oua hange 'oku fanofano e Palemia ia mei he fakahoko e me'a totonu...koe tuku ke fili tau'ataina ke fakafisi koe talanoa loloa ia he 'oku ifo e mafai ia mo e langilangi he tu'unga ..ko koe Palemia na'a ke fili ki he tu'unga pea ko koe ke ke tu'utu'uni ki ai..me'apango koe MOU ne fai 'aki e feinga ki he fili Palemia kuo fihia ai e faitu'utu'uni 'a e Palemia...ko hai leva 'oku pipiki ki he mafai kae tuku e me'a totonu ke fai?..Ko Fe'ao pe koe Palemia?
-
Ne ki'i mahino ange hono fakamatala'i he matangi Tonga'a e 'uhinga 'ene 'ita'aia mahalone lotoia ke'ave ha fefine ki Niua ka e 'ave 'e Pou ia e tamasi'i. Pea koe anga ee 'ene fie'eiki ta'e'eiki ko e tautea'i 'aki 'e tukuhau 'a e kakai, ko e tukuhau na'ane totongi e ipu uaine ne fai 'aki 'ene fieme'a. Fai mo lue ki 'api hange ko e lea Tonga 'e foki e kulii ki he'ene lua. 'Ai aa mo maa he fulikivanu siana he taumaiaa ko ha'o toki kovi kuo ke pahia he toutou faihiaa mo e taa fefine ko ho ki'i mamana tu'ukimu'a.
-
Ko e Palemia pe foki ia na'e 'ave kiai a e launga ni, kapau na'e 'ave ki 'api polisi mahalo 'e kei tatau pe 'e toki hopo'i ia kuo na valelei kinaua.
Kaikehe taimi ke fakamama'o 'aupito e finematu'a fefine he inu fakataha mo 'enau kau Minisita he ko e 'atunga ena kuo tolo ipu'i homou lou fofonga. -
Malie e feinga 'ae PM ke kalofi e fo'i pulu ko 'eni. Tau fakakaukau atukihe fo'i keisi 'a Lavulavu - neongo 'oku na natula kehekehe pe ka na'e kovi ange ia he keisi ko 'eni 'a Vakata. 'Ihe keisi 'a Lavulavu, ne fai hono launga'i kae longo pe 'ae PM mo kei poupou pe kia Lavulavu, fai hono faka'ilo fakafalealea fakalaloa'i pe he'e PM 'a Lavulavu, 'omai e aofangatuku 'ae Komiti ne nau vakai'i e keisi kuo halaia 'a Lavulavu, tu'u hake e PM ia 'o taukapo'i 'a Lavulavu mo kole ke tuku ange ki ai kene hilifaki e tautea 'o Lavulavu pea hu mai kitu'a e PM 'o kikivoi hono taukapo'i 'o Lavulavu pea 'o mai moe tautea 'one toe fakapale'i 'eia 'a Lavulavu. Ka koe keisi ko 'eni a Vakata, 'oatu pe launga ia kuo tu'u mai leva ia 'o pressure mai ka Vakata ke fakafisi pe ko 'ene faitu'utu'u ni mai ke fakafisi. Ikai 'oku ho'ata mai e filifili manako moe ta'efaitotonu 'ae PM i hono fakahoa atu e ongo keisi ko 'eni? ('oku 'ikai teu poupou'i e ta fefine pe koe ta moe fakamamahi)
-
Oku fefe'ae lao iho tau fonua 'oku ou pehe 'oku hanga ehe lao o malui mo fkatonutonu etau nofo ihe fonua kapau oku tau loto ke tupu laki ahoo tau fonua mo laka ki mua pea kumi ha kakai oku falala anga he oku mahuinga ange ae faitotonu angatonu ihe poto ta'efkapotopoto ka oku mooni ae lau ae motua muli koe kakai tonga oku nau fielotu ka okunau anga taefkalotu ofaa iho tau fonua kae tuku aa hono nhaahi pehee
-
'Oku malie tu'u 'a e case 'a Minisita Vakata, he 'oku feinga atu e Palemia ia ke tomu'a fakafisi pe 'a Fe'ao 'iate ia pe, ta'e tene tautea 'a Fe'ao. Na'e mei haa lelei ai pe PM ia kitu'a fakataha pe mo Fe'ao, 'aki e 'uhinga na'e te'eki ai kene tautea 'e ia 'a Fe'ao, ka ko Fe'ao pe na'a ne tautea'i ia.
Ka 'oku sai e tuai mai 'a Fe'ao, kae fai tu'utu'uni leva e Palemia kia Fe'ao ke fakafisi. Pea koe 'atunga foki ia e fa'a fakanafala 'a e PM, he na'ane 'osi talaki he ta'u kuo 'osi, 'e kamata pe Kapineti he 2016 mo ha'anau 'Tohi Faka'ulungaang fo'ou' (Code of Conduct), ka kuo loi e fo'i 'ai noa'ia ia koia. Pea ko hono 'atunga ee, kuo ne faingata'a'ia 'o fua tokotaha pe fatongia tautea.
'Oku 'Ikai teu tui ke tatali hano tautea'i 'o Vakata kae tomu'a 'ave ki he Fakamaau'anga ke fakamo'oni'i mei ai pe 'oku halaia pe 'ikai. He kuo 'osi fakapapau'i mei he tokotaha launga, pehee ki he tokotaha mei he ngaue'anga na'e sio tonu he tolo na'e fai, kae'uma'aa e lipooti mei he toketa. 'Osi fe'ung 'anoa pe 'uu fakamo'oni ia ki he tolo 'a Fe'ao. 'E malava pe 'a e tuku fakataimi kitu'a, kae fakatatali ke 'osi e hopo, pea ka hao, pea toe fakafoki pe. Kae 'oua pe tuku kene kei ma'u e lakanga Minisita he vaha'a taimi tali hopo. He ka kei Minisita pe mo tali hopo, tene kei ma'u pe mafai kene tautea'i e mamahi & tokotaha ngaue na'e fakamo'oni. 'Ikai ngata ai 'e malava ke tautoloi holo e hopo ia 'e he Minisita, pe ko ha'ane toutou tangi, pea fe'unga ha toki aofangatuku atu e hopo ia kuo fiu ia he fa'oo, mo pahia he Minisita. Tuku leva kitu'a kae toki hoko atu ki he Fakamaau'anga 'amui. Me'a malie ta'e kui e fofonga 'o e mamahii, he na'e mei a'u 'o hopo sivile kae mei mole noa'ia 'etau tukuhau. -
Kou ofa au he mata e fanau a e Minisita uanoa si'anau ma. Fefe atu mo e mali? Faka'ofa lahi, taimi lahi oku faitu'utu'u ni kitautolu matu'a ki ha me'a 'oku tau fiefai ikai ketau si'i ilo oku iai etau fanau tenau uesia he'etau fili fakapouli oku fai.
Pea ka ne koau koe Feao, teu fakafisi ai pe au peau foki ki he Eiki o fekumi ki he'ene fakamolemole. Kuoke fakamamahi'i e fefine pea uesia ai si'ono famili, uesia hoo mou ngaue'anga, he koeuhi heikai toe falala ha taha kiate koe pea tenau ilifia mo hehengi.
Pea kou tui ko e ako lahi eni kiate kimoutolu kotoa kau Minisita. Mou anga faka'apa'apa pea mou toka'i e kakai. Oua e ma'u pe mafai pea lele 'olunga e 'afungi. -
Fai mo ta tikite hia kihe kapekape, fakalavea, moe fakamanamana. Teeki ai ha Minisita he hisitolia o Tonga tene fai e ngaahi fuu ulungaanga koena. Nae uki foki e Akilisi e Tohi Tangii o Samiu Vaipulu koe kapekape he kalapu kava tonga pea ne fokotuu atu ke fakafisi pea ikai toe ha kovi o Vaipulu ene taaki mai moene fanau heenau pepa Kelea. Koeni ku kehe ene sio ana ia kihe mea koeni. Koeha ke ilifia naa mapaki a Feao moe kau Tauataina he teu e vouti? Ka ne koha taha loto tauataina koe mo tui Otua kuo fuoloa hoo fai e mea oku tonu.
-
Maloo 'oku kei hao pee motu'a Minista te'eki ke taa'i 'eha taha. Kuo taimi Tupou ke 'ave e me'a 'a e polisi ki he polisi ke fai leva 'ene ngaue 'ana ki he hia mamafa koeni. Ka ko e Palemia 'oku fiema'u ke fakahifo 'ene Minisitaa 'o tali ai ki he ngaue 'a e Lao he ko ho'o tali ui ia ki he kakai mo ho konisenisi pea kaa 'ikai 'oku tonu ke mo lue loua ki 'api. Fakamo'oni mo taukave'i e CEDAW ka e taa fefine. Ko e fu'u potungaue mahu'inga e fakaloto fonua 'oku 'ikai pee ke ke naa maa mai.
-
Na'e tuli 'e Tupou Iv 'a Cecil Cocker ko 'ene 'ene'i e ta'ahine. Ne tuli 'e Feleti Sevele 'a Haukinima ko e kona kavi. Koe Pule'anga fakatu'i ia. Ka kuo tau a'u eni ki he Pule'anga 'o e kakai. Ne fakahaofio 'e 'Akilisi 'a Lavu;avu ko 'ene ngaue kaakaa pea na'e kei hokohoko atu pe vahe ia 'a Lavulavu. Na'e toe tohi tangi'i mo 'Akilisi ki he Tu'i ko 'ene maumau lao 'i he'ene feinga ke fakangaue'i hono kaume'a ko Piveni ka 'oku 'ikai pe ke fakafisi ia. Ko eni kuo ngalingali 'e toe fakahaofi pe mo Vakata. Kuo taimi ke tau tu'u 'o fai ha me'a ke fakahaofi hotau fonua mo hotau kaha'u.