Faka’ilo ‘e he ‘Ateni Seniale & Komisoni Fili ‘A Mateni Tapueluelu Ke Tuku Ki Tu'a Mei Fale Alea: Fakamaau Totonu “‘Oku Tuai Ka e Pau”. ^Featured

"oku 'uhinga 'eni ki he hoko 'a tapueluelu ko e Kanititeiti ki he Fili Fale Alea ‘o e 2014 lolotonga ia ‘oku ‘i ai hono mo’ua ‘i he Fakamaau’anga ‘oku laka hake he pa’anga ‘e 10,000 ‘o fakatatau ki he tu’utu’uni mo e Lao Fili Fale Alea ‘a e fonua.

Ko e faka’ilo ko’eni ‘oku taumu’a ia ke fakata’e’aonga’i ‘a e hoko ‘a Tapueluelu ko e Fakafofofonga Fale Alea pea kene totongi fakafoki ‘a e pa’anga kotoa kuo ne ma’u mei he Fale Alea ‘o Tonga talu mei he’ene hoko ko e memipa hili ‘a e fili ‘o e ta’u 2014.

Na’e muimui’i foki ‘e he ongoongo ni ‘a e tuku’au mai ‘a e keisi ko’eni pea ko hono fakahoko ‘eni ‘a e faka’ilo hili hano fakapapau’i mai mei he Komisoni Fili mo e Fakamaau’anga ko e mo’oni pe na’e ‘i ai ‘a e mo’ua pea ‘oku te’eki ai ke totongi ‘o a’u mai ki he ‘aho ni.

Ko e puipuitu’a foki ‘o e hopo ni na’e tupu ia mei hano faka’ilo ‘e Wlliam Clive Edwards ‘a Mateni Tapueluelu lolotonga 'e ne kei hoko koe 'Etita 'o e Nusipepa Kele'a mo e Nusipepa Kele’a makatu’unga ‘i ‘atikolo lau’ikovi’i na’e pulusi ‘e he Nusipea Kele’a ‘i Nōvema ‘o e ta’u 2010 kimu’a 'i he fili Fale Alea ‘o e ta’u tatau. Ko e ‘atikolo foki ‘eni na’a ne tukuaki’i ‘oku fokotu’u ‘e Clive Edwards ‘ene timi ke fakafepaki’i ‘a e liliu faka-Temokalati.

Na’e faka’ilo heni ‘e Edwards ‘a Tapueluelu mo e Nusipepa Kele’a ki he lau'ikovi'u ‘o mo’ua ‘i he Fakamaau’anga Polisi ko e pa’anga ‘e 10,000 tukukehe ange ‘a e ngaahi totongi makehe (cost). Na’e fakahoko ai ‘a e tangi ‘a Tapueluelu mo e Nusipepa Kele’a ki he Fakamaau’anga Lahi pea tu’utu’uni ‘e he Fakamaau’anga Lahi ke kei tu’uma’u pea ‘a e tu’utu’uni koia 'a Fakamaau Sālesi Mafi mei he Fakamaau'anga Polisi tukukehe ange ‘a e ngaahi totongi makehe ‘oku tanaki atu kiai pea kene totongi kia Edwards.

Na’e ‘oatu foki ‘e he ongoongo ‘a e Nepituno ‘i he ‘aho 13 ‘o Me 2015 ‘a e kole na’e fakahoko ‘e Tapueluleu kene totongi faka kongokonga ‘a e mo’ua $14,000 ko’eni kia Edwards pea na’e a’u mai ki he ‘aho ni ‘oku te’eki totongi ha peni ‘e taha. Ko e poini mahu’inga ‘i he tukua’u mai ‘a e keisi ko’eni ko e te’eki totongi ‘a e mo’ua koia ‘a ia kuo ma’u mei he Komisoni Fili, Fakamaau’anga mo Edwards na’e te’eki ai ke totongi ‘eni.

‘Oku tupu leva mei heni ‘a e faka’ilo ko’eni pea ‘oku malava leva mei heni ke toe fai ha vakai ki he ‘uhinga na’e malava ai ke kau atu ‘a Tapueluelu ki he Fili Fale Alea lolotonga ia ‘oku ‘i ai hono mo’ua ‘i he Fakamaau’anga. Ko e ngaahi tala’a koia ‘e malava ke mapuna kotoa hake ia ‘i hano fakahoko ‘a e hopo ko’eni mo ha tu’utu’uni aofangatuku kiai.

‘I hano fakafehu’i ‘e he Nepituno ‘a Williami Clive Edwards ‘a ia koia na’a ne fakahoko hono faka’ilo ‘o Tapueluelu na’a ne fakahā ai ko e ta’u ‘eni ‘e 5 mei hono fakahoko ‘a e hopo ko’eni pea ko e ngāue ‘a e Fakamaau’anga mo e sisitemi ‘oku tuai pea ‘oku lahi ai ‘a e launga mo e hoha’a ka ‘oku pau ‘o hange ko e lea Tonga “Tuai Kae Pau”. Na'a ne toe fakahā foki na'e uesia lahi 'ene fili 'i he ngāue 'a e 'atikolo ko'eni na'e pulusi 'e Tapueluelu mo e Kele'a ka ko'eni ko e fakamaau totonu 'eni 'oku ngāngāue mamalie mai mo e pule 'a e Lao.

Kapau leva ‘e fakahoko ‘a e hopo ko’eni ‘o fakapapau’i ‘oku mo’oni a e faka’ilo ko’eni pea ko e leveleva ia ‘a e fakahoko fatongia ‘a Tapueluelu ‘i he Fale Alea ‘o Tonga tukukehe ange ‘a e fiema’u kene totongi fakafoki ‘a e ngaahi pa’anga monu’ia mo e vahe kuo ne ‘osi ma’u. 'E kei hokohoko atu pe hono muimui'i 'e he ongoongo ni 'a e keisi ko'eni.