Huufi Kingi Tupou VI Fale Alea 'o Tonga ^Featured

Na'e tefua kiai 'a e kau fakaafe tokolahi pea na'e Tō foki mo e koloa Folofola 'o e 'aho hangē koia 'oku hā atu 'i lalo; 

Tō Folofola ‘a ‘Ene ‘Afio Huufi ‘a e Fale Alea

Kuo´ u tuku ‘a e fakafeta’i ki he ‘Otua Mafimafi he’ene tataki pea tau toe tu’uta lelei mai ki he ‘aho ni. ‘Oku laumālie lelei pē ‘a e ‘Eiki Sea, ‘Eiki Palēmia mo e Kapinetí, Hou’eiki Fakafofonga ‘o e Kau Nōpele, pea pehē ki he Kau Fakafofonga ‘o e Kakaí. Ko e pole lahi taha ‘oku tau fehangahangai mo ia ‘i he ngaahi ‘aho ni ‘oku lōtolu. ‘A ia ko e tu’unga ‘o e mo’ui lelei ‘a hotau kakaí, ko e ako ma’a ‘etau fānaú, pea mo e tu’unga faka’ikonōmika hotau fonuá.

‘Oku tautefito ‘a e tokangá ki he pole ‘o e tu’unga mo’ui lelei hotau kakaí, koe’uhī, kapau ‘e ‘ikai ke tau vete ‘a e faingata’a ko ení ‘i ha founga fakalukufua pea ke tokanga’i ‘a e tapa kotoa, he ‘ikai ha kaha’u lelei ma’a ‘etau fānau mo honau hakó. ‘Oku hoko ‘a e ngaahi mahaki ‘oku ‘ikai ke pipihí ko e pole lahi ia ke ne uesia e anga ‘o e nofó. ‘Oku ‘ikai ko e fiema’u pē ke vahe’i ke to e lahi ange ‘a e pa’anga ki he ngāue ko ení, kā ke ‘oua na’a a’u ki ha ‘aho ‘e uesia ai e kaha’ú ‘i he fiema’u ke fakatonutonu ‘a e ngaahi fehalaaki ‘o e kuohilí na’a tau foua mai. Ko hono fakalea ‘e tahá, ke ‘oua te tau ngāue hala’aki ha pa’anga na’e mei ‘aonga ange ia ki he ako’i ‘o e fānaú, kā kuo fakamole ia ‘i he fiema’u ke mo’ui ma’a mo faka’ehi’ehi.

Ko ia ko e founga pē ke fakasi’isi’i ai e faingata’a ‘o e ngaahi mahaki ‘oku ‘ikai ke pipihí, ko e ako’i ‘o e to’utupú pea ke mo’ui faka’ehi’ehi. Ko e founga ‘e taha ‘e ala ngāue’akí ko e faka’atā ke kau atu ‘a e tangata’i fonua kotoa ki he pa’anga fakafonua ki he vāhenga mālōlō. ‘E lava leva ke fili ‘a e tangata’i fonuá ki he palani ‘o e founga mo’ui leleí ke muimui ki ai pea ka ‘ikai, ko e tō pē ki he nunu’a ‘o e mo’ui mahamahakí.

Na’e ‘i ai e taimi ‘i he kuohilí na’e tu’ukimu’a ai ‘a Tonga ‘i he Pasifikí ‘i he mala’e ‘o e akó, ka ‘oku ‘i ai ‘a e holomui ‘a e tu’unga ko ení. ‘Oku fiema’u ke hiki hake ‘a e akó ki ha tu’unga fakatu’apule’anga pea ke fakatokanga’i ‘i Tu’apule’anga. Na’e ‘i ai pē foki mo e taimi na’a tau feinga ai ke a’usia ‘a e tu’unga ma’olunga ‘o e akó, na’e a’usia ‘e hotau feitu’u Pasifiki ni, ka kuo hā mahino mai mei he kāinga Tonga nofo ‘i mulí, ko e ngaahi fiema’u ‘a e ma’u’anga ngāué he ngaahi fonua mulí ‘oku fakatu’apule’anga ia kae ‘ikai ke fakangata ‘i he tu’unga faka-Pasifikí. Ko ia ko e fatongia ia ‘o e Pule’angá ke fakapapau’i ko e tu’unga ‘o e akó ‘o fakatatau ki he laó ‘e lava ke ma’u faingamālie ngāue ai ‘a e Tongá ‘i Tu’apule’anga. Ko ia ‘oku ‘ikai ke totonu ke tau fakangatangata pē ‘a e ngaahi faingamālie ngaué ki hotau feitu’u ni pē.

‘Oku mahu’inga fakatou’osi pē ‘a e ma’u’anga ngāue pea pehē ki he tupu faka’ikonōmika ‘a e fonuá. Ko e toko uaafe tupu ‘oku lava ‘enau akó he ta’u. Ko ia ke tau mātu’aki tokanga ki he ma’u’anga ngāué. ‘Oku mahu’inga ke feongoi ‘a e Pule’angá mo e ngaahi kupu fekau’aki, ke faka’ai’ai ‘a e tupu faka’ekonōmika ‘a e fonua kae ‘ikai ko e liliu fakapalataha pē ‘o e ngaahi tu’unga ngāue, ‘a ia te ne holoki ‘a e fakatupu koloa. ‘Oku fiema’u ke hiki hake ‘a e fakatupu koloa mo e tu’unga faka’ikonōmika ‘o e fonua kae lava ke fakalato ‘a e fiema’u fakapa’anga ke matu’uaki ‘a e ngaahi pole ‘i he kaha’u. Ka ‘oku totonu ke mahino kia kitautolu kae tautefito ki he Pule’anga ‘a e ngaahi makatu’unga ki he fakatupu koloa pea ke ngāue fakataha leva ke fakahoko ‘a e taumu’a ko ia. ‘Oku mahino ‘a e fiema’u ke poupou ki he langa ‘o e tu’unga faka’ekonōmika, ‘a e ngaahi ngāue lalahi fakalotofonua ‘o hangē ko e langa ha toho’anga vaka mo e ngaahi ngāue ki he folau vaka, ke vakavakaua mo e langa lolotonga ‘o e ngaahi taulanga, pea ke tokoni ki he ngaahi vaka toutai fakalotofonua pea mo tu’apule’anga foki.

‘Oku totonu ke ‘i ai ha ngaahi faka’ai’ai ‘o tatau pē ki he kau pisinisi uta koloa ki tu’apule’anga pea pehē ki he kau ngoue pē fakatupu koloa. He ‘ikai lava ke tau fe’auhi mo e ngaahi fonua ‘o māmāni ‘i he lahi ‘o e fonua ‘oku uta, ka ‘oku ‘i ai pē e tefito’i māketi ‘a ia ‘e lelei ai e faingamālie ki he kaha’u. ‘E fiema’u ke fakahoko ha ngāue ke toe vāofi mo lelei ‘a e fetu’utaki mo e ngaahi fonua pē māketi ko eni. Ko e lelei ange ‘o e ola ‘o e toutai mo e fua ‘o e ngoue, ko e lelei ange ia ‘a e totongi ‘e lava ke alea’i ‘o tautefito kapau ko e fua ‘o e ngoue ‘oku faka’okēnika. ‘E toe tokoni lahi eni ke poupou ki he mo’ui lelei ‘a e kakai ‘o e fonua koe’uhī ‘e lahi ange ‘a e faingamālie ke ma’u hangatonu ‘a e ngaahi fua ‘oku maloulau mei he māketi.

Ko e founga ‘e taha ke faka’ai’ai ‘a e fakamāketi, ko e kamata ke ngāue’aki e māketi fakalotofonua ‘a hono fakatau atu ‘o e ika ‘oku kei mo’ui. ‘Oku toe ma’olunga ange foki e totongi ia ‘o e ika ‘i hono fakatau ‘oku kei mo’ui. Kuo lava ‘a e fakalahi ‘o e mala’evakapuna, ko ia ‘e toe lahi ange ‘a e faingamālie ki he uta ‘o e fua ‘o e fonua ki muli ‘i he lava ko ia ke tō ‘i Fua’amotu ‘a e ngaahi vakapuna ‘oku toe lalahi ange. Ko ia ke ngāue fakataha ‘a e Pule’anga mo e ngaahi kupu fekau’aki ki ha founga ke faka’aonga ai ‘a e faingamālie ko eni ke uta ‘a e fua ‘o e fonua.

Ko e taha ‘o e founga ke tau ngāue’aki ke tokoni ki hotau tu’unga faka’ekonōmika pea pehē ki he mo’ui lelei ko e holoki ‘a e hū koloa mei muli kae fakalahi ange ‘a e uta atu ki muli ‘o ‘etau koloa. ‘E lava pē ke fakahoko eni ‘i ha ngāue vāofi ‘a e Pule’anga mo e ngaahi va’a ngāue, kau ai ‘a e kau pisinisi fakataautaha. Fakatātā eni, ‘oku tau ma’u e mahoa’a uite ko e mā. Ka kapau te tau hū mai ‘a e uite ‘o ngaohi pē ‘i Tonga ni ‘a e mahoa’a, ‘e lava ke toe ma’u faingamālie heni ‘a e kau faama monumanu ‘i he ma’u hangatonu ‘o e fafanga kae ‘ikai toe uta mai mei muli. ‘I he taimi tatau ‘oku fie ma’u pē ke tau malu’i ‘etau ngaahi ngāue’anga ‘a ia ‘oku kei langalanga hake. ‘Oku totonu ke tau poupou mo toe langa hake ‘a e uta ‘o e ola ‘o e toutai mo e fua ‘o e fonua.

‘I he’ene pehē ko e ngaahi pole lahi taha ia ‘oku tau fehangahangai mo ia ‘i he ngaahi ‘aho ni ko e fiema’u ‘o e mo’ui lelei, tu’unga ma’olunga ‘o e ako pea mo e tu’unga faka’ekonōmika ‘o e fonua. ‘E lava lelei pē ke tau ngāue ke tokoni’i kitautolu ka ‘oku totonu ke mahino ki hotau loto ‘a e ngaahi makatu’unga ‘e fiema’u ke lava ke vete ai e ngaahi pole ko eni ‘e tolu, pea ke fakahoko leva ha palani ngāue ke liliu ai e tūkunga ko ia ‘o e ‘aho ni.

‘Oku ou talamonū atu pea ‘ofa ke mou ma’u ha to’u fakataha alea ‘e lelei fakalukufua ki he fonua.

‘Ofa atu.
 

Ko e ngaahi Kolisi 'o Tongatapu na'a nau faakhoko 'a e laka ke faka'ilonga'i 'aki 'a e 'aho mahu'inga ni pea na'e tefua 'a e kakai 'e lauiafe ki Nuku'alofa ke matā 'a e 'aho faka-hisitōlia ni mo mamata tonu ki he  'a e laka 'enau fanau. Na'e fakafofonga'i 'e he 'Eiki Sa Fale Alea  lord Tu'ivakanō 'a fakāmalō ki he Hou'eiki Memipa hili 'a e oauau Huufi.

'Oku 'oatu foki heni mo e ngaahi 'ata mei he 'aho mahu'inga ni.

Dr. Sione F. Vilkilani, Tokoni Kalake Pule & Kololia Pole'o. Kakale Pule