Hoha’a e komiuniti´ ki he fakataka monumanu ‘i he ngaahi kolo
28 Sepitema 2022. ‘I he fuofua ‘a’ahi atu ‘a e Komisiona Polisi´, Shane McLennan ‘i he ongo māhina kuo toki maliu atu´ ki he ngaahi ‘otu motu ‘o Vava’u pea mo Ha’apai´, na’e kau ‘a e fakataka monumanu´ ‘i he ngaahi kaveinga lalahi na’e ‘ohake 'i he 'a'ahi ko'eni.
Ko hono fokotu'u 'eni mei he Kōvana´ kae pehē ki he kau taki mei he ngaahi tūkui kolo ‘i he ongo motu´ ni, koe’uhi´ ko e lahi e ngaahi maumau ‘oku nau fakahoko´, tautautefito ki he ngaahi ngoue’anga´, kae pehē ki he‘ene fakatu’utāmaki ki he kau faka’uli´ ‘i he taimi ‘oku ‘alu fano ai e fanga monumanu´ ‘i he ngaahi hala pule’anga´.
‘I hono toe fakamamafa’i ange ‘o e kaveinga´ ni, na’e pehē ‘e he Tokoni Komisiona ki he ngaahi ngāue fakapolisi ki tu’a´, Tēvita Vailea, ko hono tukuange pē tukunoa’i ‘o e fanga monumanu´ ‘i Tonga ni´ ko ha palopalema motu’a eni kuo fuoloa ‘etau fe’ao mai mo ia, ‘o ‘ikai ke ngata pē ‘ene kaunga ki he ngaahi palopalema fakakolo´, ka kuo hoko ke mole ai ha mo’ui.
“Ko kinautolu kotoa pē ‘oku ma’u monumanu, tautautefito ki he fanga kulī fekai´, ke fakapapau’i ‘oku tauhi ‘i ha loto ‘ā malu pea mama’o mei he ngaahi feitu’u ‘oku ngāue’aki ‘e he kakai´. ‘I he ta’u kuo ’osi´, na’e mole ha mo’ui ‘a ha tokotaha na’e lue fakamālohisino pea tui’i ai ia ‘e ha me’alele tupunga mei ha’ane puna ki loto hala ‘i he’ene hahaka ke mama’o mei he kulī ‘o ha ‘api nofo’anga na’a´ ne ‘ohofi ia.”
Na’e na’ina’i ai ‘a Vailea mo fakamanatu ‘a e Lao ki he Fanga Kulii´ ‘a ia ‘oku´ ne foaki e ngofua ki ha taha ke faka’auha ha kulī ‘oku sio ‘oku´ ne ‘ohofi pē u’u ha taha pē ha monumanu kehe ‘o ‘ikai ke toe fakatatali ki he tokotaha ‘oku ‘a’ana ‘a e kulī ko ia´, pea ‘e ‘ikai lava ke faka’ilo ia ‘e he tokotaha ‘a’ana ‘a e kulii´.
‘Oku toe faka’atā foki ‘e he Lao´ ni ‘a e kau Polisi´ ke nau faka’auha pē tamate’i ha kulī ‘oku ‘ikai si’i hifo ‘i he māhina ‘e 6 ‘a ia ‘oku ‘ilo ‘i he hala pule’anga´ pē ngaahi feitu’u fakapule’anga´ ‘oku ‘ikai hano kahoa kola.
‘Oku kau foki ‘i he hoha’a´ ni ‘a e fakataka puaka ‘i he ngaahi kolo´. ‘Oku ‘ikai ke ngata pē ‘i he ngaahi maumau ki he ngaahi ngoue’anga´ mo e ngaahi ngoue matala’i’akau´, ka ‘oku´ ne hanga ‘o ‘uli’i mo fakapalakuu’i hotau ‘ātakai´.
Neongo ko e puaka´ ko e konga mahu’inga hotau talatuku fakafonua mo hono fakakakato e ngaahi kavenga ‘a e Tonga´, ka ‘oku kei fiema’u pē ‘a kinautolu kau ma’u monumanu´, ke tokangaekina mo tauhi ho’omou fanga monumanu´ ‘i he founga mo e feitu’u totonu, ‘o mama’o mei he ngaahi ‘ēlia fakapule’anga´ pea pehē ki he ngaahi ‘apinofo’anga mo e ngaahi ngoue’anga ‘a e kakai kehe´.
Kau atu ‘i he na’ina’i mo e fakamanatu ‘a Vailea´ ‘ene pehē, “‘I hono toe fakamahino ange´, ‘oku ‘ikai ke ngofua ke tauhi ha fanga puaka ‘i he ngaahi ‘ēlia loto kolo ‘o Tongatapu’ (Nuku’alofa kātoa ‘o a’u ki Ma’ufanga), ngaahi ‘ēlia loto kolo ‘o Vava’u´ (Neiafu kotoa ‘o kau atu ki ai ‘a Fungamisi mo Falaleu) pea pehē ki Ha’apai (Pangai kātoa ‘o kau atu ki ai ‘a Tongoleleka) tukukehe kapau ‘oku´ ke ‘osi ma’u ha ngofua pē laiseni.
‘Oku fakangofua 'e he Lao ki he Ngaahi Tu’utu’uni Fakakolo´ ‘a e kau Polisi´ ke fana’i ha puaka ta’e laiseni ‘e ‘ilo ‘i loto ‘i ha taha ‘o e ngaahi feitu’u
kuo fakahā atu heni´.”
‘Oku faka’amu ‘a e Polisi Tonga´ mo fakamanatu atu heni ki he kau tauhi monumanu kotoa pē ke mou toe tokanga ange ki hono tauhi homou fanga monumanu´ ke fakasi’isi’i e uesia ki hotau ngaahi kolo´ kae pehē ki he’etau nofo´.
