Tapuni Fakataputapui Fakafonua Sapate 29 ‘o Ma’asi ki he Sapate 5 'Epelei ^Featured

'Oku 'oatu 'i lalo 'a e fakaikiiki ki he ngaahi tu'utu'uni ki hono ngaue'aki 'o e Lao ki hono Pule’i ‘o e Ngaahi Me’a Fakafokifa 2007.

(Kupu 36 mo e 37 ‘o e Lao ki hono Pule’i ‘o e Ngaahi Me’a Fakafokifa 2007)

‘I HONO NGAUE’AKI ‘o e ngaahi mafai kuo foaki ‘e he kupu 36 mo e 37 ‘o e Lao ki hono Pule’i ‘o e Ngaahi Me’a Fakafokifa 2007 mo e fakamamafa’i ‘a hono tali ‘o e;

A  Fakaha kuo fakahoko ‘e he Kautaha Mou’i ‘a Mamani fekau’aki mo e Novel Coronavirus (“COVID-19”) ko e Mahaki ‘oku mafola fakamamani lahi pea ‘oku kei fakalalahi;

B  Tu’utu’uni ki he Tu’unga Fakatu’utamaki ki he Mo’ui ‘i he ‘aho 13 ‘o Ma’asi 2020 mo e Fakaha ‘o ha Mahaki Fanongonongo Tapuni Fakatu’utamaki ‘i he ‘aho 13 ‘o Ma’asi 2020 mo e ngaue ke ta’ofi mo fakasi’isi’i ‘a e mafola ‘a e COVID-19 ‘i Tonga ni; pea moe

C  Fakaha ‘o ha Tu’unga Fakafokifa ‘o e ‘aho 20 ‘o Ma’asi 2020.

Pea ‘i hono fokotu’u ‘e he Minisita ‘oku ne tokangaekina hono Pule’i ‘o e Me’a Fakafokifa, ‘i he’ene pehe ‘OKU OU FAKAHA ‘a e Fanongonongo Tapuni Fakataputapui (“Fanongonongo”) ko ‘eni, ‘i he ngaahi tu’unga mo e makatu’unga ko ‘eni:

(1) Kuo pau ke kamata ngaue’aki ‘a e Fanongonongo ni mei he 1:00 pongipongi ‘o e ‘aho Sapate 29 ‘o Ma’asi 2020 ki he 1:00 pongipongi ‘o e ‘aho Sapate 5 ‘o ‘Epeleli 2020 pea kuo pau ke ngaue’aki ki he ngaahi feitu’u kuo fakamahino pau ‘i he Fakaha ‘o e Tu’unga Fakafokifa ‘o e ‘aho 20 ‘o Ma’asi 2020, tukukehe ka toe fakafo’ou.

(2) Koe’uhi ko e ngaahi taumu’a ‘o e Fanongonongo ni, tukukehe ka fiema’u ha ‘uhinga kehe ‘i hono tu’unga –

“kau ‘ofisa fakamafai” ‘oku ‘uhinga ki ha taha kuo fakamafai ‘e he Minisita ke ngaue’aki ‘a e ngaahi mafai ki ha tu’unga fakafokifa ‘o fakatatau ki he kupu 36 ‘o e Lao ki he Pule’i ‘o e Me’a Fakafokifa 2007 mo ha taha kuo fokotu’u ‘e he Minisita Mo’ui ‘i he Lao ki he Mo’ui ‘a e Kakai 2008;

“ngaahi ngaue ‘oku fiema’u vivili” ‘oku ‘uhinga ki he ngaahi ngaue ‘oku ha ‘i he Tepile A;

“Minisita” ‘oku ‘uhinga ki he Minisita ‘oku ne tokangaekina hono pule’i ‘o e me’a fakafokifa.

(3) Kuo pau ki he taha kotoa ke mavahe ‘o nofo ‘i ‘api, tukukehe kapau ‘oku fakataumu’a ke –

(a) Fakatau mai pe ‘oatu ha ngaahi koloa ‘oku fiema’u vivili ma’ae famili;

(b) Ma’u mai ‘a e ngaahi naunau faito’o pe kumi ha tokoni fakafaito’o;

(c) Ma’u ‘a e ngofua ki he ngaahi ngaue fakapangike mo ha ngaue fakapa’anga kehe;

(d) ‘Alu ki he ngäue ko e mëmipa ‘o ha kautaha fakahoko ngäue ‘oku fiema’u vivili, ‘oku ha ‘i he Tepile A.

(4) Kuo pau ke tapui ‘a e fe’alu’aki ‘i he po’uli mei he taimi 8:00 efiafi ki he taimi 6:00 pongipongi.

(5) Kuo pau ke fakamalohi’i ‘a e tapui ‘o e fe’alu’aki ‘i he po’uli ‘e he Polisi Tonga, Kau Tau ‘a ‘Ene ‘Afio mo e kau ‘ofisa fakamafai fekau’aki.

(6) Kuo pau ke ta’ofi ‘o ‘ikai toe ngaue’aki ‘a e ngaahi me’a feuta’aki kakai fakalotofonua (domestic public transport) tukukehe ‘a e ngaahi me’a feuta’aki ‘oku faka’ataa ‘i he palakalafi (12).

(7) Kuo pau ke tapuni kotoa ‘a e ngaahi pa, ngaahi falekai, ngaahi naiti kalapu, ngaahi falekoloa fakatau’anga kava fakamovetevete mo e ngaahi ngaohi’anga kava kuo laiseni.

(8) Kuo pau ke tapuni kotoa ‘a e ngaahi pisinisi mo e ngaahi ngaue fakapisinisi kotoa kuo laiseni tukukehe ‘a e ngaahi fakatau’anga lalahi mo e ngaahi falekoloa fakamovetevete ‘oku nau fakatau atu ‘a e ngaahi fiema’u vivili mo kinautolu kuo faka’ataa ‘i he palakalafi (12).

(9) Kuo pau ke tapui kotoa ‘a e ngaahi fale ‘oku ngaue’aki ‘e he kakai, ngaahi katoanga mo e ngaahi fakataha’anga ‘o hangë ko e ngaahi ako’anga, ngaahi fai’anga lotu, ngaahi kalapu kavatonga, ngaahi kalapu sipoti, pingikou (bingo), ngaahi fale fakamälohisino, ngaahi katoanga mo e ngaue fakasipoti, ngaahi fakafiefia ‘o e ngaahi fai’aho, ngaahi mali mo ha ngaahi fakataha’anga felave’i fakafiefia kehe.

(10) Kuo pau ke fakangatangata ha fakataha’anga ouau putu ki ha tokolahi ko e toko 10 ‘i loto ‘i fale mo e toko 20 ‘i tu’a pea ke ‘i ai mo ha ‘ofisa fakamafai ‘i he lolotonga ‘a e putu.

(11) Kuo pau ke ma’u ‘e he Polisi Tonga mo e Kau Tau ‘a ‘Ene ‘Afio mo ha kau ‘ofisa fakamafai ‘a e mafai ke fakamalohi’i ‘a e Fanongonongo ni, koe ‘uhi ko e ngaahi taumu’a ke malu’i ‘a e malu ‘a e kakai mo hono tauhi ‘o e malu ‘a e mo’ui ‘a e kakai.

(12) Kuo pau ke faka’ataa mei he Fanongonongo ni ‘a e kotoa ‘o e ngaahi ngaue ‘oku fiema’u vivili mo e ngaahi ngaue felave’i mo ia, ‘a ia ‘oku ha ‘i he Tepile A.

FAKAHA ‘i Nuku’alofa ‘i he ‘aho 26 ‘o Ma’asi 2020.

Honourable Reverend Dr. Pohiva Tu’i’onetoa

PALEMIA

—————————

TEPILE A

NGAAHI NGᾹUE ‘OKU FIEMA’U VIVILI KOE ‘UHI KO E TAUMU’A ‘O E FANONGONONGO

I  NGAAHI NGᾹUE ‘OKU FIEMA’U VIVILI ‘I HE LAO KI HE MAAU ‘I HE NGAAHI FEITU’U FAKAPULE’ANGA [VAHE 37]

(a) Potungäue Mo’ui;

(b) Potungäue Polisi ‘i hono tauhi mo hono malu’i ‘o e lao mo e maau;

(c) ha fa’ahi pule’i ‘uhila ‘i he Lao ki he ‘Uhila;

(d) ko e Poate Vai ‘a Tonga;

(e) ko e Komisoni Fakamafola Lea Tonga;

(f) kotoa ‘o e ngaahi kautaha fetu’utaki kuo ‘osi laiseni;

(g) ko e Potungäue Sivile ‘i hono fakalele ‘o ha mala’e vakapuna;

(h) ko e Potungäue Malini mo Taulanga, pe ko e Ma’u Mafai Taulanga ‘i hono fakalele ‘o ha taulanga;

(i) Ngaahi Ngäue Malu’i Fakataautaha; mo e

(j) ni’ihi kuo fakangäue’i ‘e he Ngaahi Potungaue ‘a e Pule’anga ke fakahoko ‘a e ngaahi ngäue malu’i.

II  KOTOA ‘O E NGAAHI POTUNGAUE, NGAAHI VA’A MO E NGAAHI KAUTAHA ‘A E PULE’ANGA ‘I HE LAO KI HE NGAAHI NGAUE FAKAPULE’ANGA 2002 MO E NGAAHI TU’UTU’UNI

III  NGAAHI SINO FAKALAO MO E NGAAHI KAUTAHA ‘A E PULE’ANGA KEHE

(a) Kolosi Kula ‘a Tonga;

(b) Ngaahi Ngaue ki he Tamate Afi mo e Me’a Fakafokifa ‘a Tonga

(c) Pilisone Tonga;

(d) Kautaha ‘Uhila ‘a Tonga;

(e) Kautaha Ma’u Mafai ki he Veve;

(f) Kautaha Fetu’utaki ‘a Tonga;

(g) Kautaha Keipolo ‘a Tonga;

(h) Kautaha Mala’evakapuna ‘a Tonga;

(i) Poate Ma’u Mafai ki he Ngaahi Taulanga ‘a Tonga;

(j) Kautaha Vaka ‘Otu Motu Anga’ofa;

(k) Kautaha Kasa ‘a Tonga.

IV  FALE ALEA ‘I HE LAO KI HE FALE ALEA [VAHE 4]

V  KOTOA ‘O E NGAAHI TU’UNGA FAKATIPILOMETIKA KUO FAKANGOFUA ‘I HE PULE’ANGA MO ‘ENAU KAU NGAUE

VI  NGAAHI POLOKALAMA LANGA FAKALAKALAKA

(a) Ngaahi Polokalama Fengäue’aki ki he Langa Fakalakalaka

(b) Ngaahi Polokalama Fengäue’aki ki he Malu’i

(c) Kau Fale’i ‘o e Polokalama Langa Fakalakalaka ‘a e Polisi Tonga

(d) Pangike ‘a Mamani

(e) Pangike Langa Fakalakalaka ‘a ‘Esia

(d) Ngaahi Kautaha ‘a e Ngaahi Pule’anga Fakatahataha (e.g. WHO)

VII  NGAAHI NGAUE ‘OKU FIEMA’U VIVILI ‘OKU FAKATOKANGA’I ‘E HE KOMITI FAKAFONUA KI HE PULE’I ‘O E ME’A FAKAFOKIFA

(a) Nofo’anga

Ngaahi ngäue ki he nofo’anga ‘o e kau ngäue ‘oku fiema’u vivili, fakamavahe’i, kolonitini mo e ngaahi fale ki he me’a fakafokifä kau ki ai mo e kau ‘a’ahi ‘oku lolotonga ‘i ai.

(b) Kau’afonua (Ngaahi Taulanga Hu Mai)

Potungaue Tänaki Pa’anga Hü Mai mo e Kasitomu, Potungaue ki Muli, Kautaha Mala’evakapuna ‘a Tonga, Ma’u Mafai ki he Ngaahi Taulanga mo e ngaahi ngaue tokoni.

(c) Ngaue Langa

(1) Langa ‘oku felave’i mo e ngaahi ngäue ‘oku fiema’u vivili mo e ngaahi ngäue lalahi mahu’inga.

(2) Langa ‘oku fiema’u fakavavevave ke tauhi ‘a e tu’unga mo’ui lelei mo e malu ‘a e tangata ‘i ‘api pe ‘i he ngäue’anga.

(d) Ngaahi Fakamaau’anga mo e Ngaahi Fakatonutonu’anga

(e) Ngaahi koloa ‘oku fiema’u vivili ma’ae konisiuma

Ha sino pe taha ‘oku kau ki hono ‘oatu, tufaki, vahevahe mo e fakatau atu ‘o e me’atokoni, inu mo e ngaahi me’a kehe ‘oku mahu’inga ma’ae konisiuma ki hono tauhi ‘o e mo’ui ‘a e kakai. Ka ‘oku ‘ikai kau ai ‘a e ngaahi falekai, falekai (café) pe falekai (takeaway).

(f) Ngaahi ngaue fakapa’anga

(1) Pangike Pule ‘o Tonga;

(2) Ngaahi pangikë, ngaahi kautaha malu’i mo e sino’i pa’anga malolo mo penisoni, mo e ngaahi kautaha fakapa’anga kehe, kau ki ai ha sino ‘oku ngäue aleapau pe fakahoko ‘a e ngaahi ngäue kia kinautolu.

(g) Mo’ui

(1) Ngaahi fale hu’ivai

(2) Ngaahi kiliniki taautaha ki he mo’ui mo e ngaahi nifo

(h) Pule’anga fakafonua mo fakalotofonua

(1) Ha sino ‘oku kau ‘i he tu’unga fakafonua, vahenga mo fakakolo ‘i he ngäue ki he COVID-19, fakahoko, palani pe ngaahi ngäue pe ‘oku ‘i ai hono ngaahi fatongia malu’i fakasivile/pule’i ‘o e me’a fakafokifä (kau ki ai ha sino ‘oku ne ‘oatu ‘a e ngaahi ngäue ki he ngaahi taumu’a ko eni).

(2) Kotoa ‘o e ngaahi Potungäue mo e kautaha ‘a e Pule’anga ‘oku nau fakahoko ngäue ‘aki ‘a e kau ngäue ‘oku fiema’u vivili ‘i hono fakamafai ‘i he Palani Tali ‘o ha Me’a fakafokifä.

(i) Ngaohi mo e teuteu’i ‘o e me’atokoni mo e inu ‘oku ‘ikai ko e kava malohi

(1) Fa’oaki, ngaohi mo teuteu’i ‘o e koloa me’atokoni, toutai mo e inu ‘oku ‘ikai ko e kava malohi ke ngaue’aki fakalotofonua mo hono fakahoko ‘o e ngaahi ngaue fiema’u vivili.

(2) Ngaahi ngäue tokoni, ‘o hangë ko e malu ‘o e me’atokoni mo e ngaahi ngäue fakamo’oni’i, sivi pe ngaahi ngaue fekau’aki mo e fale sivi, mo e ngaahi fatongia ki he malu ‘a e me’atokoni mo e me’amo’ui.

(j) Malu ‘a e kakai mo e malu fakafonua

Ha taha kuo fakangaue’i pe ngäue aleapau ‘i ha fatongia ki he malu ‘a e kakai pe malu fakafonua ‘o kau ai ‘a e Ngaahi Ngäue Tamate Afi mo e Me’a Fakafokifä ‘a Tonga mo e PilÏsone Tonga.

(k) Ngaahi ngaue fakasösiale

Ngaahi ngäue (kau ki ai ‘a e ngaahi Kautaha ‘ikai Fakapule’anga) ‘oku nau fakahoko ‘a e ngaahi ngäue tokangaekina ‘o e kakai mo fakasösiale ke fakakakato ‘a e ngaahi fiema’u fakavavevave, ‘i hono fakapapau’i ‘e he Potungaue ki he Ngaahi Ngaue Fakalotofonua pea fakangofua ‘e he Minisitä.

(l) Fefononga’aki mo e ngaahi ngäue

(1) Ma’u Mafai ki he Fepuna’aki Sivile, Va’a Folautahi ‘a Tonga, Ngäue Fakamatala ‘Ea ‘a Tonga, mo ha sino pe ‘oku aleapau ngäue mo e ngaahi sino ko eni.

(2) Ngaahi ngäue fefononga’aki ke poupou ki he ngaahi ngäue ‘oku fiema’u vivili kau ki ai ‘a e ngaahi vaka uta koloa mo e vaka uta lolo.

(3) Ngaahi ngäue felave’i mo hono tauhi mo e kei hokohoko atu ‘o e ngäue ki he ngaahi ngäue lalahi mahu’inga

(4) Ha sino ‘oku ne fakahoko ‘a e ngaahi ngäue ke tauhi ‘a e kei ngäue ‘a e ngaahi saliote mÏsini koe’uhi ko e ngaahi taumu’a ‘o e ngäue ‘oku fiema’u vivili.

(m) Ngaahi me’a ‘oku ‘aonga ki he mo’ui mo e ngaahi fetu’utaki

(1) Ha sino ‘oku ne kau ‘i hono ngaohi, tufaki, fakatau atu pe tukuatu ‘o e ‘uhila, kasa, vai ta’e’aonga (waste water), vai ki he tauhi ‘o e ma’a (sanitation), veve (tanaki ‘o e veve), lolo (fuel), ngaahi ngäue fetu’utaki telefoni mo e keipolo, mo ha sino kuo ngäue aleapau ki he ngaahi sino ko eni;

(2) Ongoongo (kau ki ai hono fa’u ‘o e ongoongo) mo e mÏtia fakamafola ongoongo;

(3) Kau fakahoko ngäue ‘initaneti;

(4) Ha sino ‘oku ne fakahoko ‘a e ngaahi ngäue ki hono tauhi mo e monomono ‘o e ngaahi me’a ‘oku ‘aonga ki he mo’ui mo e ngaahi fetu’utaki, kau ki ai ‘a e ngaahi kautaha felave’i.