Ko e Tukuaki'i ‘oku Holo e Ako ‘i he Ngaue 'a e Standardization pea ko e Faito'o ko e Raw Marks ^Featured

Ne lahi foki e fetu’utaki mai ki he Konga 3 na’e tuku atu he uike kuo maliu atu pea na’a ku fiefia keu ‘ilo ‘oku ‘i ai e kakai ‘o e fonua ‘oku mahino kia nautolu ‘a e ngaahi tefito’i fakakaukau na’e tupu ai ‘eku fakata’e’aonga’i hono tukuaki’i ko ia ‘e ha ni’ihi:

(1) ‘OKU HOLO E AKO;

(2) ‘OKU TUPU ENI MEI HONO NGᾹUE’AKI ‘O E STANDARDIZED SCORE (MAAKA TULIFUA);

(3) ‘E FAITO’O E POLOPALEMA KO ENI ‘E HANO TO E FAKAFOKI KI HE RAW MARK (MAAKA TO’OFUA).

Teu kamata ke vetevete tahataha atu ‘a e fo’i tukuaki’i kehekehe ko eni ‘e 3. Ko e Fakatotolo Fakasaienisi ‘oku ‘ikai tuku mai to’ofua pe ha ngaahi hu’uhu’u pe tukuaki’i ‘o hange’ ko ia na’e fakahoko mai ‘i he ta’u kuo ‘osi ka ‘oku tomu’a tofitofi ke momoiki ‘o hange’ ko hono vahe konga tolu ‘i ‘olunga kae lava ke fai honau sivi’i fakalelei he ko e taha ‘o e ngaahi tefito’i ‘ulungaanga ‘o e Fakatotolo Fakasaienisi ko ha hu’uhu’u pe ha fokotu’u kuopau ke lava ke tesi’i (testability) pe koe ha hono matamata ‘oku mo’oni pe tonu. Ko e to’o konga lalahi ko e fakatamulu ia (hufanga he fakatapu), ‘ikai ke ‘ilo e founga totonu, pea mo e feinga ke fakahee’i e kakai ‘o e fonua.

Ko hono fokotu’u ha’a tau hu’uhu’u ki ha natula ‘o ha fa’ahinga me’a ko e kamata’anga ia ‘o e Fakatotolo Fakasaienisi, ‘a ia neu ‘osi lave ki ai ‘i he ngaahi uike kuo maliu atu. Ko ia ai ko e hu’uhu’u na’e fai ki he tu’unga ‘o e ako ko e me’a tau’ataina pe ia ke fai ‘e ha taha ka ko e founga na’e fakahoko’aki hono fakatotolo’i ko ia ‘oku tau feinga ke ‘analaiso pea ne ‘osi ‘ata mai ha ngaahi tonounou ‘i he founga fakatotolo ne tau talanoa ki ai ‘i he uike kuo ‘osi pea te tau hokohoko atu ke fulihi e fo’i maka kotoa ‘oku ala unga ai e tukuaki’i hala pea ta’efakaako na’e fai ke folahi ki he kakai ‘o e fonua ke nau ma’u ‘a e mahino heni pea mo ha toe feinga ke pa’usi’i ‘a e ngaahi maka tau’olunga ‘o e ako ‘i he kaha’u.

(1) ‘OKU HOLO E AKO

Kapau koe hoha’a na’e fai mo’oni ki he ako fakakātoa na’e tonu ke fakakau mai mo e ngaahi lautohi/akoteu mo e ako tokamu’a pea faai atu foki ki he ako ma’olungaange ('univesiti/tekinikale). Kaikehe, na’e mahino pe koe mahu’inga’ia ‘a e kakai koe ni na’a nau fai e hu’uhu’u na’e fakatefito pe ia ‘i he founga fakamaaka, standardization mo e raw mark, pea koia na’e fakangatangata pe ai e tokanga ki he kolisi moe high school.

Ko e Holo, Tu’uma’u pe Kaka ‘a e ola ‘o e sivi ‘oku lava ke tau kamata ‘i ha founga faingofua ‘aupito ‘a ia ‘e tala ia ‘e ha laini ‘oku ta mei he ola fakata’u ‘i ha ngaahi ta’u lahi ‘o ‘ikai toe si’iange ‘i he ta’u ‘e 5 pea ko ‘ene lahiange ko hono fakapapau’i’ange ia. ‘Oka hifo ki lalo e tokoto ‘a e laini pea ‘oku Holo, ‘oka tokoto levolo (horizontal) pea ‘oku Tu’uma’u, pea ‘okapau ‘oku hake pea ‘oku Kaka. Ko hono ta ‘o e laini ‘oku lava ke fai ia ‘o makatu’unga ‘i he ngaahi founga fakama’opo’opo kehekehe, hange’ ko e ni’ihi koe ni:

(a) Ko e ola fakakātoa ‘a ia ‘e fakataha’i kotoa e tokolahi ‘o e tamaiki ako (Ongo Niua, Vava’u, Ha’apai, ‘Eua, Tongatapu) kolisi/high school ‘i he ta’u (Form 1-7) ‘o vahevahe ia ki he tokolahi ‘o e tamaiki kotoa na’e lava pea ‘e ma’u mei ai e falakiseni. Fai pehe’ ki he ngaahi ta’u fakamuimuitaha ‘e 5 pe lahiange pea toki ta e laini/kalafi;
(e) Ko e ola fakakalasi ‘a ia ‘e fai e me’a tatau mo (a) ka ko e kalasi takitaha, Form 1 ‘o ‘alu ki he Form 7.
(f) Ko e ola fakafo’ilesoni pea fakakalasi ‘a ia ‘e fakama’opo’opo fakakalasi pea toe fakafo’i lesoni.

‘Oku ala ke fai mo e fakama’opo’opo faka’apiako mo e ngaahi founga kehekehe ‘o fakatatau ki he fiema’u ‘a e tokotaha pe kautaha ‘oku ne fai e fakatotolo pea mo kinautolu ‘oku ‘a nautolu ‘a e ngāue.

‘Oku mata faingofua e ngāue ka ko e to’onga ‘a e laini ‘oku ala ke ‘iai ‘a e polopalema ‘i hono ‘analaiso ‘o kapau ‘e feto’aki ‘a e ola ‘o e ngaahi ta’u, ‘o hifo, hake pea levolo pea ko hono fakama’opo’opo pe ‘oku ‘i he fotunga fe ‘o e Holo, Tu’uma’u pe Kaka ‘oku ‘i ai mo e ngaahi ngāue ‘e tanaki mai.

Teu toki hoko atu ke tanaki mai mo e ngaahi founga ‘oku fihiange ki hono tala pe ‘oku Holo, Tu’uma’u pe Kaka ‘a e Ako ka ‘oku ou faka’amu pe kuo kamata ke mahino ko e ngāue ni ‘oku fiema’u ‘a e ngaahi ta’u ke fai ai pea mo ha kakai pe kautaha ‘oku nau ‘ilo pea kuo nau ‘osi fai ha ngāue Fakatotolo Fakasaienisi.

Ko e ki’i talateu pe ki hono ‘analaiso ‘o e (2)-tukuaki’i ‘o e standardization mo e (3)-ko e faito’o ko e foki ki he raw marks teu tapuni’aki e konga ko eni.

‘Oku ‘i ai e ngaahi tefito’i me’a ‘oku nau ala uesia e ola ‘o e sivi: ko e ma’uako mo e taimi ‘oku fakamole ‘e he tamaiki ako ki he ako, ko e loto fieako, ko e poupou ‘a e mātu’a, ko e mateuteu ‘a ‘api, ko e mateuteu ‘a e faiako, koe nāunau ‘o e ‘apiako, seti ‘o e sivi, ‘a’ahi ‘o e sivi mo e ngaahi ngāue ke he ‘a e tamaiki ako, mo e ha fua.

Ko e ngaahi me’a kotoa ‘oku nau ala uesia e ola ‘o e sivi ‘oku fiema’u ke lava ke fakafaikehekehe’i ho nau ivi takitaha pea ‘oku malava ke fakahoko ‘a e ngāue ko ia ‘i hono fakafehu’i/savea’i ‘o e tamaiki ako pea fokotu’u leva ki ha ‘ekuasi lolahi fakataha mo ho nau maaka ‘i he sivi ‘o kamata mei ai hono vete.