Tuai Hono Fili Ha CEO Ma'ae Potungāue Ako: Faka'eke'eke Makehe mo e CEO Malōlō 'Emeli Pouvalu ^Featured

‘Oku kau pe foki ‘i he faka’eke’eke makehe ko’eni ‘a e ngaahi kaveinga mahu’inga fekau’aki moe ako ‘i he fonua ni. ‘Oku ‘i ai foki ‘a e talanga lahi 'oku hoko 'i he ngaahi 'aho ni fekau'aki mo e te’eki ke fili ha tokotaha ke tongia ‘a e fatongia mamafa ko’eni pea na’e makatu’unga ai ‘a hono fakahoko ‘o e faka’eke ko’eni. Na’e fakahoko ‘a e faka’eke’eke ko’eni ‘e ‘Eliesa Fififta ‘o Kolomotu’a.

Eliesa :  ‘Oku ‘i ai ha ongo me’a lalahi pea mahu’inga ‘e ua ‘oku tālanga’i pea talanoa’i he ngaahi ha’ofanga lahi ‘i Tonga ni pea ‘oku ‘i ai e fifili lahi he‘oku hē holo e kakai ‘o e fonua ka ‘oku ‘ikai ke hā mahino mai ha lau ‘a e Potungāue Ako.

‘Uluaki -  Ko e ha ne tuku ai koe ki tu’a pea ko e ha kuo fuoloa pehē ai hano fili ha Talēkita /CEO  ma’ae Potungāue mahu’inga ko eni ?

‘Emeli:  Mālō e ma’u faingamālie ko eni ka ‘oku ou tui ‘oku ‘ikai ko au ia ‘oku totonu keu fai atu ha tali ki heni mei he Potungāue Ako he ‘oku ou ‘i tu’a au. Kaekehe te u tali atu pe ho’o fehu’i mei tu’a.

Neu hū pe au ki tu’a he ‘aho 1 ‘o Me, he ko e ‘aho pe eni ne ngata ai ‘eku Aleapau Ngaue ta’u 4 mo e Pule’anga, ‘a ia ne kamata he ‘aho 2 ‘o Me ‘o e 2011. Ne u to e tohi ngāue pē ki he Potungāue Ako koe’uhi ko ‘eku loto fie ngāue pe ke hokohoko lelei atu e ngaahi ngāue lahi mo e ngaahi fokotu’utu’u na’e fai he ta’u ‘e 4 kuohili.

Na’e tu’uaki ‘a e Fatongia CEO he uike ‘e ua ‘o ‘osi ki he ‘aho 5 ‘o Me. Ne kamata e faka’eke’eke he ‘aho 3 ‘o Sune pea ‘oku a’u ki he ‘aho ni ( 11 ‘o ‘Akosi) ‘oku te’eki pē ke tukuange mai mei he PSC ‘a e ola ‘o hono fili ha CEO ma’ae Potungāue Ako.

Eliesa  :  ‘Oku kau e fu’u taimi lōloa ko eni ko ha fakatupu hoha’a mo’oni he kuo ‘i ai e tala’a he tokolahi ki he founga ngāue ko eni. ‘E lava ke fai ha’o fakama’ala’ala ki he founga ngāue ni pea ko e hā ha’o ongo’i ko e taha koe ‘o e kau kole ngāue.

‘Emeli  :  Neongo kuo te’eki ai ke fakahā e ola e ngāue ki ai, ka kuo ‘osi fakahā hono ola ‘ona mei ha ngaahi talanoa kehekehe.  ‘Oku a’u ki he tu’unga ‘oku ‘ikai ke u to e mahu’inga’ia au pe kohai ‘oku ne ma’u ‘a e ngāue ka ‘oku ou hoha’a lahi ange au ki he founga ngāue ( process )pea mo e talanoa’i holo ‘i tu’a e  ngaahi fakamatala ‘oku totonu ke malu’i ‘e he ‘Ofisi ‘o e PSC. ‘Oku a’u leva ia ki he tu’unga ‘oku ta’efalala’anga e ngāue pea fakatupu hu’uhu’u ki he uesia ‘a e ngāue ko eni ‘e he ngaahi fakakaukau faka politikale mei tu’a.  Ko e founga ngāue ki he fili ‘o e kau ngāue fakapule’anga, ‘oku ‘osi tu’u tau’atāina pē ke fai fakalelei .  He ‘oku totonu ke fai tau’atāina ‘e he sino tau’atāina pea mo ha kakai falala’anga, faitotonu pea mo nau ma’u ha ongo faka’atu’i  ki he ngaahi uesia fakaeloto  ‘e he founga  ngāue ‘a kinautolu  na’e tohi ki he ngāue.

Ko e ‘osi eni e mahina ‘e 2 mo ha ngaahi ‘aho hili ‘a e ‘initaviu, pea ‘oku ‘ikai pe ke mahino ia kiate au hono toloi fuoloa pehe ni hono fakahā e ola. ‘Oku to e kau kovi lahi foki eni ia ki he Ngāue’aga he kuo ‘osi hā mai ha ngaahi liliu ta’efakapotopoto ia kuo fai ‘i he loto’i Potungāue.

Eliesa  :  Ne ‘i ai e ngaahi talanoa na’a ke tohi lāunga ki he me’a ni.

‘Emeli  :  Ko e me’a eni ‘oku ou lau ki ai he ta’efalala’anga hono tauhi ke malu e founga ngāue ‘a e PSC.  Ne te’eki ai ‘aupito ke u tohi lāunga au. Ne ‘oatu pē ‘eku tohi ‘eke (enquiry) he ‘aho 28 ‘o Siulai felāve’i mo e fuoloa hono tuku e tu’utu’uni o e ola ‘o ‘emau tohi ngāue.  Ko au pe na’a ku ‘alu ‘o ‘ave ‘eku tohí he ‘aho 28, pea a’u pe ki he ‘aho Monite 30 ‘o Siulai kuo mafola mai kuo fai ‘eku lāunga.  Mahalo pē ko e tokotaha na’a ne tuku ki tu’a e talanoa mei he ‘Ofisi ‘o e PSC ‘oku ‘ikai ke ne ‘ilo’i lelei e fai kehekehe ‘o e “enquiry” mo e “complaint”.  Pea koe’uhi ‘oku ‘ikai ke u fiemalie ki he tali ne nau tuku mai ki he’eku tohi faka’eke’eke, te u toki hoko atu leva ki ha’aku tohi lāunga ki he feitu’u totonu ‘oku fai ki ai e lāunga.

Eliesa  :  Koe me’a lahi hono ua ‘oku fai ai e tāla’a mo hono talanoa’i ta’emahino lahi he taimi ni, ko e fetō’aki ko ia he talanoa ki he founga ‘e tukumai’aki e ola ‘o e ngaahi sivi fakapule’anga ‘a e Fonua .  

‘Emeli  :  ‘Oku ‘ikai ke u to e fie lave au ki heni he kuo ‘osi fai e tu’utu’uni aofangatuku ‘a e Minisita Akó pea ko e Palēmia foki ia, ke tukuange mai ‘a e  ola ‘o e ngaahi siví ‘aki ‘a e maaka fakalukufua ( raw marks ) ‘a ia ko e liliu ia mei he founga motu’a hono tuku atu e ola he ngaue’aki e  ( standardization ).

‘Oku ‘ikai keu lave’i ‘e au pe ko e hā e me’a kuo a’u ki ai e ngāue he taimi ni.  Ko e hoha’a ,‘oku makatu’unga pē ia ‘i hano fakapapau’i ‘e fai holo e feliliu’aki pea kei tali pe ‘etau fanau ‘e hoko atu ‘enau akó ki muli mei he founga e tuku atu ‘aki e olά  ‘e he Potungāue.

Ne pehē foki ko e makatu’unga e tu’utu’uni mei he fakataha pea ne hikinima ai e tokolahi e kau Puleakó ke ngaue’aki e “raw marks” leva he ta’u ni.  ‘Oku ou fakame’apango’ia hono ngaue’aki e fakahāloto ha faitu’utu’uni ki he me’a fakapalofesinale pehe ni he ‘oku fiema’u pea ‘e falala’anga ange ha fale’i  ‘a ha kau mataotao kuo fakamo’oni’i  pea tali ‘e mamani ‘enau ngāue he mala’e ko eni.  

He ‘ikai ke leleaki’i ha taha ki falemahaki ko e langakete pea pehē mai e Toketā ke tau hikinima’i pe ko e hā e me’a ‘e fai. KĀ ‘e fai’aki e tu’utu’uni ‘a e Toketā ‘o fakatatau ki he he’ene ‘ilo  mo ‘ene taukei he ko hono mala’e.

Ko e ngāue felāva’i mo e Akó ‘e fiema’u pē ia ha fakafuofua  ‘a ha kau mataotao ‘i he tafa’aki ko ia ( expert  opinion ) kae tuku e fakafalala ki he paloti, na’a ‘oku te’eki ai ke nau a’usia ‘e kinautolu e ‘ilo loloto ki he kaveinga.

Eliesa  :  ‘Oku ‘i ai ha me’a kehe te ke fie lave ki ai?

‘Emeli :   Ko ‘eku lotu pe mo e hufaki ke kei  tu’uloa pe ‘a e faitotonu mo e faimo’oni hotau fonua ni.  Mālō.