Fakata’e’aonga’i Fakamaau’anga Lahi tu’utu’uni Pule’anga ke Fakamalōlō’i ‘a Tuna Fielakepa mo‘Eseta Fusitu’a Featured
Lady 'Eseta Fusitu'a, Hon. Poasi Tei, H.E.Dr.Kazuchika Hamuro ('Amipasitoa Maloloo Siapani ki Tonga) mo 'Ahongalu Fusimalohi
Nuku’alofa, 30 Ma’asi 2016. Kuo tu’utu’uni ‘e he Tu’i Fakamaau Lahi Owen Paulsen ‘i he Fakamaau’anga Lahi ‘aneafi 29 ‘o Ma’asi 2016 ke fakata’e’aonga’i ‘a e tu’utu’uni ‘a e Kapineti ke fakamalōlō’i ‘a Lady ‘Eseta Fustu’a mo Lady Tuna Fielakepa mei hona lakanga ko e memipa ‘i he Poate ‘a e Kau Talēkita ‘o e Komisoni Fakamafolalea ‘a Tonga.
Ko e tu’utu’uni ‘eni makatu’unga mei he tu’utu’uni ‘a e Kapineti ‘i he mahina ko ‘Okatopa 2015 ‘o fakafou mai ‘i he Minisitā ki he Ngaahi Pisinisi ‘a e Pule’anga Poasi Tei ke fakamalōlō’i ‘a e ongo fefine ni koe ‘ikai kena fie fakafisi mei hona lakanga ‘o fakatatau ki he fokotu’u mei he Potungāue ki he Ngaahi Pisinisi ‘a e Pule’anga.
‘Oku mahino foki ko hono fokotu’u ke fakatokosi’i mo fokotu’utu’u fo’ou ‘a e ngaahi Poate ‘a e Pule’anga koe konga ia ‘o e fokotu’utu’u ‘a e Palēmia mo e Kapineti ’o hoko ai ‘a e ngaahi tu’utu’uni ko’eni ‘a ia na’e ‘ikai fakalao ‘o hangē koia kuo fakamahino mei he Fakamaau’anga Lahi ‘a e fonua.
‘Oku mahino mai foki kuopau ke totongi ‘e he Pule’anga ‘a e ngaahi fakamole ki he hopo ni. Na’e fakafofonga’i ‘e William Edwards Jr. ‘a e ongo Talatalaaki pea ko e ‘ateni Seniale Le’ole’o ma’a e tafa’aki ‘a e Pule’anga.
16 comments
-
Na'aku ma'u e faingamalie ou lau e tu'utu'uni kakato a e Fakamaau i he hopo a e ongo Fa'ee koeni, pea kou tui kapau nae lava e Poasi Tei moe Potentungaue pehe kihe Kapineti o prove oku ikai kei feunga ena Talekita he oku ha mo ha, heikai tena sii maalohi. Koia ai Oua e Fiu, tala ki hoo mou kautama malo pe sii feinga ka oku nau lelevale nautolu he leini kehe, kapau tenau nofo pe he totonu pea ngaue mateaki i he Ofa moe faitotonu heikai ha taha ia tene toe taofi ha mea oku lelei. He oku tau hangole holo he fuu mamani koe ka koe taha kehe oku ne sii fai mai hotau fokotu'utu'u.
-
Malo Vika 'ae fk-kohukohu mai mei he Kauvai ko'ena, pea koe taha ia ha Lea ngaue maholi aupito 'oku ke Fkmanatu mai, ' KE TAU TAKI TAHA FAI HOTAU LELEI TAHA" Pea koe mo'oni mo'oni, kete fkhoko hoto lelei taha iha feitu'u pe , pea pehee 'ihe lea moe ngaue.
"oku manatu ai kihe Lea 'ae Palesiteni 'o Amelika he 60's. "Koe ha 'a a'u 'e fai ma'ae Fonua ? ka 'oku 'ikai koe Fonua 'e fai ma'au ?.
Hange pe koe ng Pole na'a ku fokotu'u atu, 'e 'iai hono ng faibgata'a ? he 'oku 'iai 'ae ng me'a tetau malava, pea 'iai 'ae ng pole he 'ikai ke tau malava?
Ka koe malo mu'a hono fa'a Lotua 'ehe Kau Taki Lotu 'ae Puleanga moe kakai 'oe Fonua.... pea fai ai 'ae fktu'amelie he fononga loloa 'oku tau fai...................
Na'e 'iai 'ae Misona 'ae MAFF/Potungaue Ngoue he 1970's
1.Na'e 'uki 'ae Kakai 'oe Fonua ke takitaha Ngoue n Fanga Monumanu ke tauhi 'aki honau ng Famili.........
2. Pea ka Lahi, pea fkmaketi atu ke tokoni kihe ma'uanga seniti 'ae Famili m'ene ng kavenga fkfamili......
Pea kuo ou tui koe ng pole kehekehe ia 'oe mo'ui, 'ae fie ma'u ke Mo'ui lelei'ae Famili Tonga,
Pea 'oku pehee pe 'ae Fiema'u 'ae ng Poate 'ae Pule'anga ke Mauiui, he'e 'inu ai 'ae Tonga Kotoa........."Oua teke manava si'i hono fili 'ehe kakai 'ae Kau Memipa 'ae ng Poate, he koe taimi pe kuo fai ai hono assess 'enau performance koe fai ngofua atu 'ae faitu'uni 'ae Kakai ia ??? pea he'ikai koe toe fai ha fekumi fk-fkma'au'anga koe 'eke tokua 'enau totonu ????.
Fk'osi'aki Vika 'ae ki'i talanoa 'ae Fanau I'iki.................kihe fefine na'e fafanga 'ene ki'i kulii he 'aho kotoa pe,....aho taha 'alu atu fefine ke fafanga 'ene ki'i monumanu (hufanga he fktapu) kuo 'oho mai 'ae ki'i Kuli 'o U'U/bite ae nima 'ae finemotu'a. Toki laulau 'ae finemotu'a moe tangi, koe nima 'eni na'a ne fafanga koe 'oke mo'ui , aho ni kuo ke oho mai koe o u'u 'ae nima na'a ke mo'ui ai.......
"ofa pe keke ma'u ha aho Tapu/Sapate apongipongi moe 'ofa atu. -
Oku tau tatau kotoa pe Oua e Fiu hono fiema'u
e lelei taha kiheetau ngaue. Ka koe founga oku fili aki a e lelei nae pea oku iai hono lao nae kau pe a e Palemia oe aho ni i hono alea'i a e u lao koia ka kuo hange oku fakangaloku ia he taimi ni.
Ko hoo pehee koee ke fili e he kakai ia e kau memipa poate e toe fau ee hono lao pea koe fakamole kiai e liunga 1000 perdium fakafoki tomui ia a e Palemia o toki tatau moe fakamole kiai. Hange koe teu koeni o e fili sii koe toe fuu fakamole ee a e Puleanga he toe ai fili sii koe fakaauha ai pe tukuhau a e kakai. -
Maloo mu'a kau Tangata 'ae lavelave pea 'oku hoko pe ke fk'a'aaaaaaa hotau ki'i Palepale neongo 'ene vilingia he ngaluope, ka 'oku ne 'omai 'ae fotunga moe fkkaukau 'ae Tangata taki taha 'oku tau felongo'aki he ope ni.
Na'e 'iai 'ae Visone 'ae Tama Tu'i Tupou VI na'e tuku mai kihe Falealea moe Pule'anga hono Hu'ufi 'oe Fale'alea he 2015.
Na'a ne Folofola
1. Ke Langa 'ae tu'unga FKikonomika 'oe Fonua
2. Ke tau feinga ke Fkhoko 'ae Sipoti Pacific Game ki Tonga ni he 2019.
Pea koe Misiona ia 'ae Pule'anga ke fkhoko 'ae Visone 'ae 'Ene 'Afio ko Tupou VI.
'Oku feinga 'ae ng KUpu fekau'aki kotoa ke fkhoko honau lelei taha ke hook 'ae Visone he kohono taumu'a kihe lelei fklukufua 'ae Fonua mo hono Kakai. Koe Pole ia kihe taha kotoa pe. he 'oku 'iai hono ng faingata'a tetau fepaki moia, pea 'e 'iai 'ae ng feilaulau tetau fai kae Mo'ui 'ae Fonuaaaa.
Malo 'ae ngaue ia, pea 'oku tau sio he mo'ui FASI'A moe LAU NGAUE . pea 'oku tau mamata he ngaue ta'e Lava ha me'a pea 'oku fktu'utamaki 'ange 'ae Kakai pehe ni 'enau kei tete he ng POATE.
Oku totonu kei tukumai kihe Kakai kene Fili 'ae ng Poate (peseta 50 fili 'ehe Pule'anga pea peseta 50 fili 'ehe Kakai) Na'e 'osi ngaue'aki pe Tonga ni i'he 60"s he kuonga na'e Palemia 'a Tupou To'a Tungi,,,,,ihe langa 'ae Poate 'ae ng Koloa (Siaine n Mataka) pea na'e 'ola fisifisi mu'a 'ae Project ko'eni.
"oku ou fokotu'u atu kau pakipaki ke tau to'o me'a 'aonga pe ke tokoni kihe Langa hotau Fonua he koe fononga 'oku loloa fau!!!!!!!!!!
Palu hotau Kava pea Fktau................. -
Mooni e lau ae finemotua Niua... poho e kote Pi'ema, ne tuli atu e, ne tuhuua mai, ne tuli atu ee ne tuhuua mai. Hangehange kala kene ilo, ne me'a oku fai toho loto pule'anga. Kote lahi palafu holo pe, kala kene ilo ne ngalivale.
-
Masi'i 'Etita, kou tui 'oku 'Ikai si'i maa'usia 'e 'Oua e fiu' ia koe me'a pe 'a Poasi Tei 'oku fai, koe kolosi holo mei he Poate ki he Poate 'o talitali 'enau ngaahi fu'u 'uu sieke tiviteni faalalahi 'o faitaa mai 'aki, pea ngata ai. Koe 'uu tiviteni koia, koe ola pe ia e ngaue malohi moe fokotu'utu'u 'a e kau ngaue moe kau CEO 'a e ngaahi Poate mei he ta'u 'e 2 pe 3 kuo hilii. Tanaki atu kiai, koe pa'anga pe ia 'a e kau totongi 'uhila, vai, telefoni, veve, 'uu uta tu'uta mai ki uafu mo mala'evakapuna ( user pay principle) etc. 'Ikai koha ngaue'i ia 'e Poasi. Makehe mei he 'ene fa'a tu'u fielahi mai 'aki e ngaahi fu'u 'uu sieke, ko 'ene fuofua ngaue pe 'eni kuo lava, koe 'ohofi e ongo finematuaa pea fokonene mei ai, pea tetau iku totongi 'ena fo'i pango koia moe PM. Wake up 'Oua e fiu, 'o 'ai ke masila e me'a vakai mo e me'a fanongo ee.
-
'Oku 'ikai ilifia e vale 'i he'ene 'a'eva 'i he mala'e 'o e kau poto. Koe paloveape ia 'oku huki tonu he ngaahi liliu kuo fakahoko 'e he pule'anga ko eni 'o 'Akilisi. 'Oku fu'u ngalivale ' a e ngaahi fale'i na'e fai 'e he komiti lao 'a e kapineti kau ki he keisi ko eni. Toki 'omai 'e he fakamaau 'ae ngaahi tonounou 'a e pule'anga mo e kapineti ko eni. Lolotonga pe lele lelei 'a e ngaahi me'a kuo liliu pe ia for the sake of liliu. Fefe liliu ki he ako 'oku fakatupu lua 'etau fakakaukau ki ai. Loltonga 'etau hilio he Pasifiki mo mamani kuo tau 'ulupunou he fo'i palafu 'a e minisita ako ko eni 'ene liliu e me'a 'oku 'ikai ha'ane 'ilo ki ai. Tui ia ki he fale'i 'a Siaosi mo Piveni 'oku te'eki foha ha'ana fu'u manike kae fakasiosio kehe ia mei he fale'i 'a e kau poto. Ha me'a kuo hoko he 'aho ni. 'Ikai tali 'etau fanau form 7 he ngaahi 'Univesiti pea faingata'a ke fakakaukau 'etau fanau form 7 he ta'u ki he ngaahi sikolasipi 'o e 2017 he 'oku tau ngaue'aki 'e tautolu e founga fakamaaka kuo li'aki ia 'i mamani ka kuo 'alu 'a Piveni ia mo e kilu. Ko e issue foki 'e taha ko e ha ne totongi ai 'e he minista pa'anga ke totongi e pa'anga software kia Piveni 'oku te'eki ke ne fai ha ngaue. Ko e consultancy 'oklu tonu ke fai e ngaue, 'ai mo e lipooti pea toki totongi. Ko eni ia ne totongi ia 'oku te'eki 'osi e ngaue pea ko e ola ena 'oku te'eki pe tonu e fakamaaka ia 'o e sivi 2015 pea nau longolongo ai pe.
-
Hange liilii ia 'a 'Oua e Fiu ko Mateni, vakai foki na ko ha 'ihe-fono ia 'o PM, ka koe tau'ataina foki ia 'ae kakai ke takitaha tala hono loto mo 'ene fakakaukau. Sai 'aupito e reform, ka kapau koe 'atunga ena ia e reform ke tuku e lao ki he tafa'aki, fakapone mo fakafamili, fakaehaua'i e totonu 'ae kakai, fakamaloloo'i a Saimone Helu ta'e'omai ha 'uhinga, veteki e potungaue ako ke ta'e'aonga moe ha fua e ngaahi reform 'ae to'u-lohu ko eni, ta koe toki faka'ofa e ka ko Tonga. Ka 'oku tonu ke nau 'uluaki reform 'enau mo'ui fakafo'ituitui pea nau toki feinga ke reform e ngaahi ngaue 'ae pule'anga.
-
Reform e kau Talekita o fakatatau kihe Lao, oua e fakaehaua e totonu a e kakai he oku ikai ko na Potungaue hoo Kui keke alu atu o tuutuuni tavale. Kou ilo eau ko koe ia Oua e Fiu oku mate tatau pe ho Konisenisi moe Puleanga koeni.
-
Malie ko hono Fa'u 'oe LAO 'o Tonga, 'o 'ikai ke filifilimanako. Pea 'oku tau fk'apa'apa kotoa kihe ng Tu'utu'uni fk-fkma'au kotoa pe mei he Fk-ma'au'anga Lahi he Taimi kotoa kuo 'Aofangatuku mai.pea toe ataa pe keke kumi ho'o totonu mo ho'o tauataina kihe ngata'anga 'oe ng Fkmau'anga 'o Tonga, he 'oku fkngofua pe 'ehe Konisetutone 'o Tonga.
Koe fkloto Lahi kihe Minisita oe ng Pisinisi Hon Poasi Tei." Never Give Up" he reform 'oku lolotonga fkhoko kihe ng Poate. pea 'oku fiema'u ha memipa Longomo'ui mo Ivi'ia ke nau hanga 'o Ngau'ei hotau Fonua kihe lelei fklukufua 'ae Pule'anga 'o "Ene 'Afio mo hono Kakai.
'Oku fiema'u ke TAKANGA ;etau FOHE kae lava 'o a'alo hotau vaka ka tau, tau Fonua.......
'Oku toko Lahi 'ae kau Kaini-ka-vea pea kuo olokuonga 'ae Foungaaaaa. he 'oku 'ikai kenau toe ma'u ha 'Ivi Fo'ou pe malohi ke fkkake kimu'a 'ae ng Pisinisi kae tala pe mole he ta'u kotoa.
Koe 'aho ni koe To'u kai pe mohono Lohu, kae lele 'I Matangi 'ae to'o fatongia 'ae taha kotoa. pea koe poupou ia 'oku mau fkamu kiai he to'o fatongia 'oku fkhoko...............