Fakaanga’i fefeka Palesiteni Kosilio Sipoti Pasifiki langa mala’e tāpulu ‘a Tonga Featured
Vidhya Lakham Palesiteni Kosilio Sipoti 'a e Pasifiki
3 'Epeleli, 2017. Kuo fakahoko ha fakaanga fefeka ‘a e Palesiteni ‘o e Kosilio Sipoti Pasifiki Vidhya Lakham ki he fokotu’utu’u ‘a Tonga ni ke toe langa ha mala’e tapulu fo’ou ‘i Popua.
Ko Vidhya Lakham foki koe kapiteni ia ‘o e mala’e tāpulu luo ‘e 18 ‘oku tu’u ‘i Vatuwaqa ‘i Suva pea ‘oku memipa ai ‘a e kau va’inga tāpulu ‘e toko 600 tupu.
‘I ha fakamatala ‘a Lakham hangē koia ko hono lipooti ‘e he Nuku’alofa Times lolotonga ‘a e fakataha ‘a e Komiti ‘Olimipiki ‘a ‘Osēnia (Oceania National Olympic Committee General Assembly) ko e pole lahi kiate kinautolu a e feinga ke tauhi ‘a e mala’e tāpulu Vatuwaga kiha tu’unga taau neongo ‘enau tokolahi.
Na’a ne fakahā ai ‘oku ‘ikai koha ngāue faingofua ‘eni pea ‘oku toe fiema’u mo e pa’anga lahi kiai. ‘I he’ene lau koe fai tu’utu’uni ko’eni ‘a e Pule’anga Tonga ‘e fiema’u ‘a e ngāue lahi kiai ‘i he kaha’u.
‘Oku ‘ikai fiema’u ke toe langa ha mala’e tāpulu luo 18 ia ‘i Tonga ki he sipoti lolotonga ia ‘oku ‘i ai ‘a e mala’e luo 9 pea ‘oku lolotonga faingata’a pe ia ke matauhi. ‘Ikai ngata ai ka ‘e lava pe ‘a e sipoti ‘i ha fakalelei ki he mala’e lolotonga hange koia na'e fokotu'u atu 'e he Komiti Sipoti 2019 'oku sea ai 'a Lord Sevele ki he Pule'anga.
Na’a ne hoko atu ‘o pehē koe kau tāpulu ‘i Tonga ‘oku toko 100 tupu si’i pe pe ofi ai pea ‘oku ‘ikai fiema’u ha langa ia ‘oku fakamole ha pa’anga lahi kiai. ‘I he’ene fakamatala ‘oku lahi fau e ngaahi mala’e tāpulu ‘i Siapani mo ‘Amelika kuo tapuni koe ‘ikai lava ke matauhi neongo ‘enau tu’umalie.
Kaikehe foki kuo fakahā foki ‘e he Palēmia ia ‘o Tonga mo e Pule’anga ‘i he uike s’ii kuo maliu atu ‘e hoko atu pe hono langa ‘o e mala’e tāpulu ‘i Popua pea ‘e tauhi pe ia ‘e he Pule’anga neongo ‘a e fakafepaki kiai ‘a e Komiti Sipoti 2019 ‘a Tonga. Na’e ‘eke foki ki he Palēmia ‘e he mītia pe ‘e luo fiha ‘a e mala’e tāpulu ‘a e Pule’anga pea na’a ne fakahā ‘e fakafalala pe he taimi ‘a ia ‘oku ‘ikai fu’u mahino he taimi ni.
‘Oku fehu’ia lahi foki ‘a e nga’unu ko’eni he ‘oku ‘ikai ke a’u ‘a e kau va’inga tāpulu ‘i Tonga ni ‘o peseti ‘e 1% ka koe laui miliona ‘oku fakamole ki he ngāue ko’eni. ‘Ikai ngata ai ‘oku ‘ikai malava ke matauhi ‘a e Pa’ake Teufaiva ‘a ia ko e ‘akapulu koe sipoti fakafonua ia ‘a Tonga pea manakoa foki.
‘Oku ‘ikai foki ke ‘i ai ha mala’e netipolo fakafonua lelei pehē ki he ngaahi sipoti kehe ‘a ia ‘oku tokolahi ‘a e peseti ‘o e fonua ‘oku kau kiai pea muimui ai mo e toenga 'o e peseti 'e 99% 'o e fonua. Ko e tāpulu foki koe meimei koe kau ngāue ma’olunga pe mo e kau pisinisi pehē ki he kau muli ‘oku kau kiai ‘i Tonga ni pea ‘oku fa’a taku koe va’inga pe tokua pe ‘a e kau paipa pe ko e kau ma’u me’a.
‘Oku kau foki ‘a e tāpulu he ngaahi sipoti ‘oku ‘amanaki ke fakahoko ‘i he fe’auhi ‘a e Pasifiki ‘i he 2019.
4 comments
-
Malo 'aupito Fifita e fakamanatu mai e ngaahi 'isiu/fehu'i mahu'inga kuo ke fakahoko mai pea koe ngaahi fehu'i totonu mo mahu'inga. Kapau leva koe tali ki he ngaahi fehu'i ni koe 'IKAI (timeline moe budget) pea 'oku totonu ke fakatatafe atu pea tuku leva e langa mala'e taapulu ko'eni 'oku teu fakahoko.
Kae feefee 'ae lau 'a Lakham mo Sevele moe Komiti 'oku fe'unga pe ke fakalelei'i 'ae mala'e Manamo'ui?
Ngalingali 'oku tu'u lelei pe timeline ke kakato ki he 2019 ka koe tu'u 'ae budget 'e hala 'aupito. Koe ngaahi fika na'e 'osi float mai he ngaahi ongoongo 'oku 'ikai toe si'i he pa'anga 'e 6 kilu ki he fakalelei'i ko'eni. Me'a ni 'oku 'ikai maninia 'a Lakham, mo Sevele moe Komiti ki he teu foaki mola e lau kilu ko'eni ki he owner e mala'e taapulu? Fakatupu hu'uhu'u 'aupito e fo'i 'aliaki ko'eni 'a Sevele mo'en Komiti. Faka'ofo'ofa e lau fakalelei kapau koe koloa pe 'a pule'anga 'ae 'api 'i Manamo'ui.
Koia tuku 'aupito e taapulu ia mei he sipoti e 2019 pea 'ave lau kilu ko'eni ke tokoni ki he netipolo, kilikiti moe ngaahi sipoti kehe.
Faka'osi koha mala'e taapulu ke langa hili hano fakamali'i kihe teke 'oe takimamata mo faka'ai'ai ke kau tourist ke nau folau atu ki Tonga 'oku 'iai pe hono ngaahi makatu'unga lelei (merits) faka'ikonomika ke siofi. Pea 'oku 'ikai fiema'u ia ke kakato ki he ta'u 2019.
Koia, to'o e teu langa mala'e taapulu ia meihe teuteu sipoti kae fakakaukau'i makehe mo talanoa'i 'ae teu langa mala'e taapulu ko'eni 'iha founga kehe he 'oku ou tui au ki hono lelei 'e ma'u meihe kau folau 'eve'eva. Ka koe toki talanoa ia ki ha taimi kehe.
Malo
Hausia -
Hausia,kou tui mahalo ko e issue totonu ke tokanga ki ai e PM ko e timeline mo e budget ki he ngaahi ngaue ki he sipoti ke a'u ki he 2019 'oku maau...ko e tanu ko eni e fu'u ano 'i Popua mo landscape ke hoa mo taau mo ha mala'e ta pulu fakavaha'apule'anga 'i he ta'u 'e taha mo e konga koeni 'oku toe, 'e malava?...ko e fakafuofua ki ha 'elia ke ma'u ai e luo 18 ko e 'eka 'e 120-200 kae malava ke a'u ki he tu'unga totonu ko ia 'o e mala'e tapulu (bar 72).tukukehe 'okapau na ko ha mala'e fakaoli pe ia....fefe budget ki he sipoti fakalukufua?..na'a toe ma'u kotoa pe he tapulu ia ki'i me'a he lepa...na kuo hoko e mala'e tapulu ko ha issue ke faka'ali'ali ai e ngaahi mafai fakapolitikale kae ngalo e ngaahi sipoti kehe ia...ko hai 'oku totonu ke nofo tokanga'i e ngaahi ngaue peheni ki he sipoti?...ko e 'uhinga e fehu'i he ko e lahi taha ha maumau ko e fehopokaki holo he ngaahi mala'e kehe pea taimi 'oku hoko ai e maumau pea hola leva ia ki he feitu'u 'e taha.....hange kiate au ne pehe pe he Potungaue Ako...
-
Malo pe lau 'a Misa Lakham ka 'oku 'iai pe tafa'aki 'e taha 'oku tonu ke toe fai kiai ha sio he'e paiasi pe lau 'a Lakaham fakatatau ki hono ngaahi kaunga ngaue 'i Tonga (Sevele moe Komiti Sipoti).
'Oku 'ikai keu poupou ki he fakalelei'i pe 'oe mala'e luo 9 'i Manamo'ui he koe 'api pe 'eni ia 'oe tokotaha (private citizen) pea koe ha'aki fu'u atu 'ae lau kilu pe miliona ki he tokotaha ni ke fakalelei'i e mala'e 'oku ongo fakaoli. Koe ha ka tonu ai ke hanga 'ehe pule'anga 'o foaki mola atu pe fu'u silini lahi ko'eni ki he owner e mala'e tapulu Manamo'ui?
'Oku 'ihe mafai 'o Misa Lakham ke ne kaniseli e va'inga taapulu mei he sipoti he 2019 kapau 'oku tokanga mo'oni kihe tu'unga fakaseniti 'o Tonga pea 'oku ou poupou au kiai kapau 'e fakahoko ia.Ka 'oku 'ikai keu poupou au ki he pehee 'oku kovi e teu langa mala'e tapulu luo 18 kae sai pe fakalelei'i e mala'e luo 9 'i Manamo'ui.
Mo'oni 'oku toko 100 tupu pe kau taapulu 'i Tonga he taimi ni pea 'oku silini e va'inga ka 'okapau 'e 'iai ha mala'e tapulu lelei, kuo pau ke toe tokolahi ange kau va'inga. Lava 'ehe pule'anga ke subsidize e tamaiki ako ke kau e tapulu he'enau polokalama Physical Education pea 'e toe tokolahi ange kau va'inga pea 'e 'iai ha 'aho 'e hoko atu e kau Tonga ko ha kau tu'ukimu'a he va'inga tapulu 'i mamani. Ma'u ai ha'anau mo'ui pea tokoni lahi ki he fonua. Ko Tony Finau 'oku lolotonga va'inga palofesinale he taimi ni pea 'oku tonu ke toe 'iai mo ha kau Tony Finau he'etau fanau tupu 'i Tonga.
Mo'oni e lau 'a Lakaham fekau'aki moe tapuni e ngaahi mala'e tapulu ka koe tupu pe 'eni ia mei he oversupply moe poor management. Ka tu'u ha mala'e tapulu luo 18 'i Tonga, 'oku 'ikai ke toe 'iai ha competition pea he'ikai ke mate tapuni ia kapau 'e manage lelei.
Mo'oni koe va'inga 'ae kakai 'oku 'iai 'enau seniti pea 'oku tonu ke fakafenapasi moe takimamata he 'oku lahi e kakai 'oku nau fie 'eva (tourist) mo toe va'inga tapulu. Tokolahi e kau Siapani moe kau Siaina 'oku nau puna pe ki Guam pe ko Hawaii koe fo'i taapulu. Koia 'oku pukupuku e sio kapau 'e fakangatangata pe sio ki he local players. Silini lahi 'e ma'u 'e Tonga (ngaahi hotele, falekai, etc) kapau 'e fakamali'i e mala'e tapulu ko'eni 'oku teu langa moe takimamata.
Koe link 'i lalo teke vakai ai ki he me'a 'oku ou lave kiai 'i 'olunga. Ki he fakafenaapasi 'ehe Captaini Cook Cruise 'ae 'eve'eva ki Fisi moe va'inga taapulu. Mahalo 'oku 'ikai loto 'a Lakham ia ketau lave monuu heni.
Lahi moe ngaahi 'uhinga kehe kae tuku atu 'ena ke kamata ai e lafo.
Malo
Hausia
http://australia.etbtravelnews.global/126176/captain-cook-cruises-launch-first-fiji-golf-cruise/ -
Na'a moe faha oku ne sio atu pe 'o 'ilo'i 'a e ta'e fakapotopoto a e fokotu'utu'u ko 'eni 'a e PM o e fonua.. Mahalo oku iai ha'ane commission he langa ni oku vili kikihi ai ke fai e fu'u fo'i ngaue fakamole pa'anga lahi ko'eni.. ko e ha e me'a e ma'u ai??? hala 'ataa .. koe kau va'inga tapulu e tokofiha he fonua ?? less then 100...
Ta ko'ena oku 'iai e silini kae 'ikai ke fei mo fklelei'i a Teufaiva he koe ma'aimoa akapulu koe va'inga ia oku manakoa ehe fonua.. Oku sio mai e ngaahi fonua ki he kolekole kae fai e fu'u langa mala'e tapulu ko'eni 'a e motu'a vili kikihi ko'eni ke tu'u hono loto mo'ene fakakaukau..
Tonga mou ki'i 'a'aa o siosio holo he koe motu'a na oku motu hono tapili ona .. hahahaha.. Oku kata mai 'a mamani he ngaahi fokotu'utu'u 'a e Pule'anga Tonga... Ko e fe 'a e taumu'a ia ke si'isi'i e fakamole.. e si'isi'i ange 'a e fakamole ki Manamoui hano fakalahi he fu'u fo'i fakanafala ko'eni a e tangata'eiki ko'eni..