Maumau'i lahi 'e Haloti ngaahi ngāue’anga lalahí (infrastructure) ^Featured

Ko hono fakaha ‘eni ‘e he Pule Lahi ‘a e Potungāue MEIDECC Paula Pouvalu Ma’u ‘i he efiafi ‘o e ‘aho ni ki he fakataha ‘a e kau taki ‘o e ngaahi kōmiti ngāue (Clusters) ‘o e Komiti Fakafonua ki he Ngaahi Me’a fakafokifa (National Emergency Management Committee (NEMC).

Fakatatau ki he ngaahi savea kuo ‘osi fakahokó ‘oku kau ‘a e ngaahi maumau lahi na’e hoko ‘i ‘Euá ko e maumau lahi ki he Taulanga Nāfanuá, ngaahi hala pule’anga, ngaahi fale nofo’anga, ngaahi fale talitali kakai (resort) mo e ngaahi ofisi ‘oku tu’u ‘I he matafanga.

Fakatatau ki he līpooti na’e fakahoko ‘e he Tau Malu’i ‘a ‘Ene ‘Afió na’e lava atu ‘a e Voea Neiafú ‘aneafi ke vakai ki he maumau ki he uafú. ‘I he tu’u he taimi ni ‘oku ‘ikai ke lava ha vaka ‘o tau ki he taulanga ‘o ‘Euá tupu ‘eni mei he ngaahi makamaka ‘oku tanumia ‘i aí. Na’e uesia foki mo e ngaahi fa’itoka ‘i he matāfanga ‘o ‘Euá mo e ngaahi fale nofo’anga ‘e 15.

‘I he’ene fakamatalá na’e uesia mo e Uafu ‘o Ha’apaí, ko e ‘āhanga ki Foá pea mo e Hala Holopeká, ‘a ia ko e ngaahi feitu’u tatau pe eni na’e ‘osi uesia pe ia ki mu’a he Saikolone ko Tino.

“‘I Tongatapu ni na’e ‘i ai ‘a e ngaahi ‘api ‘e 15 na’e holo ‘aupito, ‘ikai ko ha ngaahi fale lalahi ‘eni, pea na’e ‘i ai mo e ngaahi fale ]api nofo’anga ‘e 68 ‘i Tongatapu ni na’e uesia kae ‘ikai ke holo. Ko e ngaahi fale talitali kakai (resort) ‘i he Vahe Hihifo na’e maumau lahi ‘aupito, pea ki Nuku’alofa na’e hake ‘a e tahí ‘o uesia lahi ‘aupito ‘a Siesia, Pātangata pea mo Popua. Na’e toe maumau’i he peau na’e hake ‘a e ngaahi koloa hange ko e ngaahi me’alele uta mai ‘a e kakai, ‘I he Uafu Kuini Salote.

Na’e ‘i ai pē foki mo e ngaahi pou ‘uhila na’e holo pea ‘i ai mo e ngaahi laini na’e uesia ka na’e lava lelei pē ke fakakakato ‘a e ngāue ki ai ‘e he Potungaue ‘Uhilá. Na’e ‘ikai ha uesia ki he ma’u’anga vai ‘a e vahe Nuku’alofa.

Fakatatau kia Paula ‘oku lolotonga faka’osi’osi ‘a e ngaahi saveá moha fakamahu’inga ki he ngahi mole fakapa’anga, kae fakahoko ha sio ki he ngaahi tokoní.

‘I he ola ‘o e ngaahi me’a kuo fakahoko ki ai ‘a e saveá na’e a’u ki he fale hūfanga (evacuation center) ‘e 70 fakakātoa na’e hūfanga ki ai ‘a e kakaí, ‘a ia ‘oku fakataha’i pē heni ‘a Tongatapu, ‘Eua pea mo Ha’apai. Na’e a’u ki he kakai ‘e toko 2,578 na’a nau nofo ‘i he ngaahi fale hūfangá, pea na’a nau osi foki kotoa pe ki honau ngaahi ‘api hili e matangi, tukukehe ngaahi famili si’I pe ‘i ‘Eua.

Na’a ne fakahā foki ko e lahi taha ‘o e ngaahi maumaú ko e fakatupu ‘e he peau fkasunami na’e hake, pea  na’e si’isi’i pē ‘a e ngaahi maumau ia na’e fakatupu ‘e he matangi.

Ko e timi ‘e fitu ‘oku nau fakahoko ‘a e saveá ‘i Tongatapu ni ‘o takitaha pe ngaahi vahenga fili, pea kehe pē ‘a Vava’u, ‘Eua pea mo Ha’apai.‘Oku ‘i he tu’unga fakafiemālie pē ‘a Vava’u mo e Ongo Niuá hili ‘a e afaá.

Tautea $1,000 ni’ihi na’a nau maumau’i Lao ki he Fakataputapui Fakafonuá

‘I he taimi tatau na’e fakahā ‘e he ‘Eiki Minisitā ‘a e Potungāue MEIDECC ka koe Sea ‘i he Kōmiti Fakafonua (NEMC), Hon. Poasi Tei na’e fakahoko ‘i he ‘aho ni ‘a e tala tu’utu’uni ‘a e hopo e ni’ihi na’a nau maumau’i ‘a e Lao ki he Fakataputapuí Fakafonua (curfew), ‘o tu’utu’uni ai ‘e he Fakamaaú ke nau mo’ua taki $1,000.

Na’a ne fakamamafa’i ki he kakai ‘o e fonuá, ‘a e mafatukituki ‘a hono maumau’i ‘o e Lao ki he Fakataputapui Fakafonuá mo hono mahu’inga ke kei tauhi pē ‘e he kakai ‘o e fonuá ‘a e lao ko ‘ení.

‘Ikai ko ia pē ka na’e fakahā ‘e Hon Tei ‘oku hoko ‘eni ke ako ai ‘a e kakai ‘o e fonuá ki ha ni’ihi ‘oku nau taumu’a pe fakakaukau ke nau maumau’i ‘a e lao ko ‘ení ‘i he taimi fakataputapui fakafonuá.

‘I he fakamatala mei he Tokoni Komisiona Polisí ‘Atunaisa Taumoepeau, ‘oku mahino mai ‘a e faingofua ange ‘a e ngāué pea mo e talangofua ‘a e kakai ‘o e fonuá ki he ngaahi tu’utu’uni ‘o e fakataputapuí.

- MEIDECC