Ako ki hono to e tō fo’ou ‘o e niu ^Featured

 Ko e ako ko ‘eni oku tataki ia ‘e he Potungāue Ngoue mo e Vaotātā ‘o fakapa’anga ‘e he Tonga Skills.

Fakatatau ki he ‘Ofisa Tekinikale mei he Va’a ‘o e Vaotātā, Molipeli Taufu’i tupu mei he ‘alu ke to e si’isi’i mo motu’a ange ‘a e niu ‘i Tongá ní ‘oku ‘i ai ‘a e fiema’u ke to e fai hono tō (replanting) fo’ou.

“Tau ‘osi ‘ilo’i pe ko e talu pē eni ia e tō niu ‘e tau fanga kui mei mu’a, pea lahi mo hono teke he kau ngoue pea ‘alu leva ke to e si’isi’i ange ‘a e niu ‘i Tongá ni.”

Oku ‘ikai koia pē ka ‘oku to e taumu’a foki ‘a e ako ko ‘eni ki hono feinga’i ke ohi hake ‘o e pulopula niu, ko e founga hono tānaki mo hono fili mei he fa’ē (fu’u niu) lelei.”

Na’á ne fakamatala foki ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi ‘aonga kehekehe ‘o e niu. Mei hono aka ki he muka ‘oku ‘aonga kotoa peia.

Na’a ne pehē ‘oku ‘ilonga ‘aupito ‘a e kamata koia ke holo ‘a e niu ‘i Tonga ni. “Tau sio pe ki he māketi fakalotofonua ‘a e ma’olunga koia ‘a e niu, ‘e fo’i niu ‘e fiha ki he pa’anga fiha, pea ‘oku ou tui pe tetau a’u ki he climate change, ta’epau e ‘uha. Tau sio ki he kaha’u. ‘Oku fiema’u pē ke ō ha fu’u niu ma’u mo’ui mei ai mo e famili.”

‘I he fakamatala ‘a Molipeli ‘oku ‘osi ‘i ai ‘a e ngaahi pulopula niu ‘oku fai hono fakaili ‘i Tokomololo. Ko e ngaahi pulopula niu ko ‘eni na’e tanaki mai ia mei Ha’apai, Vava’u mo ‘Eua. Tupu mei he Afa ko Gita na’e si’isi’i ai ‘a e niu ‘i Tongatapú ni.

Na’á ne fakama’ala’ala foki ‘oku ‘atā pē ki he kakai ‘o e fonua, ke nau lava ange ‘i ha fa’ahinga taimi pē ki he va’a ‘o e Vaotātā ‘o ‘ave ha pulopula niu.

“’Oku ta’etotongi pē. Ko ho’o ha’u pe fakafonu ‘a e foomu, taimi tatau ‘oku ‘osi maau mo e feitu’u ‘e to ai ho’o niu. Temau toki tiliva atu leva ho’o niu, pea kuo pau foki ke fai atu mo hano muimui’i ke mahino ‘e tō ‘o mo’ui.”

Na’á ne fakahā foki ‘e hili ‘a e ako ko ‘eni ‘e movete atu ‘a e kau fakafofonga ko ‘eni ‘o fai ‘a e ako tatau ki he kakai ‘o e Fonua. ‘A ia ‘oku kau mai ki he ako ‘a e kau ngaue pe ‘a e Potungaue ‘i Tongatapu ni, Vava’u, Ha’apai pea mo ‘Eua.