Ko e Fakakaukau 'a hai 'a e founga 'a'ahi sivi Raw Marks? Featured
Kolomu Filihi
KO E FAKAKAUKAU ‘A HAI ‘A E FOUNGA ‘A’AHI SIVI RAW MARKS?
Tau ki'i filihi ange 'eni. Ko e liliu ko’eni ki he founga raw marks ko e tu’utu’uni ia ‘a e Palemia ka ko e Minisita Ako pea ‘oku pehe ne tupu ia mei he fale’i ‘a e tangata komipiuta ko Piveni Piukala ko e hoa ngaue mo e maheni ‘o e foha ‘o e Palemia ko Siaosi Pohiva. ‘Oku tui ‘a e tokolahi ko e fokotu’utu’u silapa mo fakaako ne fa’u ia ‘e Siaosi Pohiva, ka e fakapolokalama’i fakakomipiuta ‘e Piveni.
Ne talu ‘a e mavaeua ai ‘a e kau mataotao he mala’e ‘o e ako ne nau kamata mo fakakaukau’i ‘a e founga maaka sivi standardization ‘o kau ai ‘a Dr Visesio Pongi, Dr ‘Ana Taufe’ulungaki, Dr ‘Uhilamoelangi Fasi, ‘Emeli Moala Pouvalu mo e Palemia mo e Potungaue Ako he me’a ni, ka ne kei ta’efieauna pe ‘a e Palemia ia ke fai hono loto ‘o iku ki he liliu ki he founga ‘a’ahi sivi raw marks ki he ngaahi sivi fakapule’anga ‘o e 2015.
KO E FEHU’I
1. ‘AkiliPalemia mo Minisita Pa’anga, ko e ha ne ‘ikai fou ai he founga Lao mo Tu’utu’uni Procurement ‘a e Pule’anga, ke tu’uaki ‘a e ngaue ne mou ‘ave fakahangatonu kia Piveni? Lolotonga ko ia ‘oku veve ‘a e kakai poto fakapolokalama fakakomipiuta ‘i Tonga ni mo muli foki ne nau mei lava ke tohi mai ‘o fe’auhi mo Piveni ki he konituleki ne ‘ave kiai. Koe tu’utu’uni ‘a e Lao Procurement, kuo pau ke tu’uaki ‘a e ngaue fakakonituleki kotoa ‘a e Pule’anga, neongo ‘oku ha ‘i he Kupu 52(c) ‘e lava ke foaki ha konituleki fakahangatonu ‘o ‘oua ‘e tu’uaki ‘i he founga ko e SSS (Single Source Selection) ka ‘oku ‘i ai hono ngaahi makatu’unga pau ‘o kau ai ‘a e ngaahi me’a ko’eni;
(i) ko e ngaue konituleki ko e hoko atu pe ha ngaue ne ‘osi fakakakato ki mu’a
(ii) ‘oku fiema’u ke fili leva fakavavevave ‘a e taha konitulelki (hange koia he taimi emergency)
(iii) koe ki’i ngaue ‘oku si’isi’i ‘aupito pe ke fakahoko mo toe tu’uaki
(iv) kapau ‘oku tokotaha pe ‘a e taha fale’i ‘oku poto he ngaue ko ‘eni pe ‘oku ne ma’u ha taukei makehe fekau’aki mo e ngaue
(v) ko ha ‘uhinga fakatu’utamaki pe fakatu’upake ne tupu mei ai ‘ae fiema’u ke fei mo fili leva ‘a e taha ngaue konituleki.
‘Oku mahino mei he ngaahi makatu’unga ‘i ‘olunga ‘oku ‘ikai ke ‘iai ha ‘uhinga lelei ia ke foaki mola pe ‘a e aleapau konitulelki ‘a e Potungaue Ako kia Piveni. ‘Oku tuhu leva ‘a e fai tu’utu’uni ko’eni ‘a ‘Akilisi ki he nepotasio (nepotism) pe filifilimanako fakapone mo fakafamili. Pea ko e tukuaki’i ‘eni ‘oku mamahi ai ‘a e fanau ako tokolahi, ngaahi matu’a mo e fonua kotoa, ko e hange kuo va’inga’aki ‘a e kaha’u ‘o e fonua, ka e tala ko e liliu ‘eni ‘e hiki ai ki ‘olunga ‘a e tu’unga ‘o e ako pea ‘e kau lelei ki he fonua fakakatoa.
2. ‘Akilisi, kataki ‘o fakaha mai pe ‘oku tonu pe ‘ikai ‘a e me’a ‘oku fakakaukau ki ai ho mau ni’ihi ‘o hange ko e sinalio (scenario) ko ‘eni. Ko Siaosi (ho foha) ‘oku ne fa’u ‘o e liliu fakasilapa, he koia ‘oku maheni ki he ngaue ko ’eni, pea ne ako faka’apelenitisi (apprenticeship) ‘ia Dr Visesio Pongi, Dr ‘Uhilamoelangi Fasi, ‘Ana Raivoce mo e kau mataotao kehe he South Pacific Board for Education Assessment aka Education Quality & Assessment Programme ‘i Suva.
‘Oku ‘ave leva ‘e Siaosi ‘ene ngaahi fokotu’utu’u fakasilapa kia Piveni ke ne fakapolokalama’i fakakomipiuta he ko hono mala’e ia. Ko Piveni leva ia ‘oku ‘ave ki ai ‘ae konituleki, ka ko e polokalama fakasilapa ako ia ne fokotu’utu’u ‘e Siaosi. Kapau koia, ‘e tonu nai kapau te mau fakakaukau ‘oku ‘oange ‘e Piveni ha pa’anga lahi ko e ‘inasi ‘o Siaosi, he ko hono hoa ngaue fakapisinisi (partnership)?
Kataki Palemia, ‘oku ‘ikai ko e ngaahi fehu’i ko ‘eni ‘oku ‘uhinga kovi pe ke tukuhifo koe mo ho famili, ka ‘oku mau tui pikitai ki ho’o kaveinga ngaue ko e Ho’ata ki Tu’a, Pule Lelei, Taliui ki he Kakai, mo e Faitotonu, ka ko e keisi ‘o Piveni, ‘oku ne felei ‘i he’emau fakakaukau ‘a e toe tui ki he feitu’u na. ‘Oku ‘ikai ke mau loto ki ai ka ‘oku hanga ‘e he ngaahi keisi kehekehe talu ho’o ala ki he Fohe, ‘o ‘ikai toe ‘omai ha mau fili kehe ka ko ‘emau tui ki ai.
11 comments
-
'E Viso, kuo mau fiu hono fa'a kole 'e 'Akilisi talu 'ene kau ki he fili fale alea kotoa pe. Ko 'ene kole tuku mu'a ha faingamalie ke u ngaue'i 'eku ngaahi visone mo fai 'eku misiona. Viso, ko e me'a ko ia 'oku 'ikai ke kole'i pehe'i ka 'oku ngaue'i. Ko e ngaahi visone 'a 'Akilisi 'oku ngata pe ia 'i hono mu'a va'e. Ko e taha 'ene ngaahi visone ke 'oua te tau toe fakafalala ki ha tokoni mei tu'a pule'anga. Ka na'e toki foki mai mei Papua New Guinea ko 'ene 'alu 'o kumi tokoni. Ko 'ene visone eni 'e taha 'a e liliu ki he raw marks pea kuo tau pango'ia ai. Ko e visone 'e taha ko e CEDAW. kuo to moia ki he pango. etc, etc. Fefe 'ene ngaahi visone fekau'aki mo Lavulavu. Kuo ne 'eke 'a e mo'ua 'o Lavu he rent 'o e national centre. Ko e me'a ia 'oku tonu ke ne 'eke he ko e me'a ia 'oku fe'unga mo hono taimi kae tuku e ta'aki e me'a loi he kuo hili ke tanu'aki 'ene ta'e 'ilo ha me'a ke fai ki he fonua mo e kakai. Tuku a e visone loi ee... mo e fakapiko kae fai ha me'a he ko eni kuo 'osi e ta'u 'e taha mo e hala 'ataa ha me'a kuo lava. Ko e me'a pe kuo tau sio ki ai ko 'ene ;asi holo 'o tufi veve holo 'i loto kolo pea mahalo ko e me'a pe ia 'oku ne si'i lava. Na'e 'ikai fili ia ke hiko veve. Ha'u ia 'o fai ha tali pe 'e fefe 'emau fanau kuo to he sivi ne ta'emahino hono 'ai 'e he ongo mataotao loi 'e'e... 'Oku ou 'ilo lelei 'a Piveni mo Siaosi he na'a mau ngaue. Na ki'i puli pe ki Fisi 'o ki'i po ako ai mo Visesio pea 'oku te'eki ke na sivi kuo tala ia 'e he palemia ko e ongo mataotao. Malie pea toe lesoni hono 'ave 'a e ua kilu kia Piveni kae kei ngaue'aki pe software ia 'a e EQAP. Ko fe taimi 'e ngaue'aki ai e software a Paula Piveni Piveni Taputafoki mei he kaakaa mo loi. Kole atu kia Piveni mo Siaosi, kapau ko e ongo mataotao kimoua pea mo tali he media ki he tohi launga na'e fai 'e Heti Veikune ki he A/Ceo 'a e Education. 'e 'omai 'afe 'a e maaka totonu he 'oku mau kei maaka fakaangaanga pe
Kuo taimi ke fakafisi e PM he kuo fu'u motu'a ia ki he fatongia. Ko e ngaahi visone ia na'a ne fa'a kole kia Fusitu'a, Tupou iv, Tu'ipelehake. Ko eni kuo 'ikai tali 'e ia e taimi kuo fulihi atu ai e tepile kiate ia. -
Na 'oku visone tatau a Viso ia mo e Palemia ke toe tutu'i a Nuku'alofa ka 'oku 'ikai ketau 'ilo.
-
VISO...KĀTAKI KO E PALĒMIÁ 'OKU NOFO AI 'A E FATONGIA MAMAFA-TAHÁ...Ko e moveuveu 'a e Va'a Taki 'o e Pule'angá (Executive Branch), ko hono fatongiá ia. Pea 'oku ne ma'u 'a e ngeiá 'i ha ola lelei 'o e ngāué; pea tukuaki'i kovi 'i he tõlalo 'a e faka-tu'otu'á.
'Oku ne fili 'ene kau fale'i mo e kau poupoú. 'Oku totongi 'aki e fu'u vāhenga lahi moe mafai lahi 'aupito. Kuo pau ke māsila ma'upē 'ene 'unuaki kotoa. Na'a ne pole'i ke tangutu he sea 'o e Palēmiá; na'e 'ikai fake-mālohi'i ke 'alu 'o tangutu ai.
Hangē ko e lea 'a kau papālangí: "You've made your bed; now you must sleep in it." Mo e akonaki 'a e tamai ki hono 'õfefine kuo ngaahi kovi'i 'e hono hoá: "Ko koe pē na'a ke fili 'a e tangata ko 'ena ke mo fa'u fāmilí. 'Alu 'o faka-lelei'i pe ko ho'o tukuange koe'uhi kae ma'u ha'o fakalakalaka." -
Viso，nae talaloto e konga lahi oe PTOA he vili taimi oku tuu ai e fakakaukau a e Palemia ke fai ha mea heikai ke toe fanongo ia kiha taha. Mea tatau pe oku talaloto kiai e kau Minisita pea moe kau fale'i foki. Koe fu'u ta'u ena e 1 osi lava moe fakamaau lau 'ata'ataa. Pea kou sio atu koene sipinga pe ia e fai he toenga o ene term. Koau ia oku ikai keu loto au ke ngaue'aki eku totongi tukuhau kiha fakamaau lau. Kou fiemau eau keu sio oku ne fokotuu mai ha u project ke fakangaue'i ai e kakai. Koe fakamaau lau koe me'a pe ia a e kakai na'e tupu ha famili oku ikai ke maau mo melino mo fesiosiofaki, ta'etopono moe fie tangi ke tatau.
-
Ki'i lahilahi hono tukuaki'i e Palemia ka 'oku 'i ai pe moe kau fale'i. Tukuange ha faingamalie e PM ke fakahoko 'ene visone ki he ako he na'e faiako pe.
-
Kuo tui e headphone ia e Palemia pea ku lolotonga fakatonu ia ki he fasi 'oku lolotonga ta. Mou kataki 'oku kei le'osi'i ho'o mou ui ke ne kaiha'asi atu e tokanga 'a e Palemia. Mou toe ki'i tahataha atu ki hono matafale 'o ui mei ai na'a ne ongo'i ai.
-
Ko e fehu'i pe koe mo'oni kuo kamata hono 'eke'i 'e Nu'usila e founga raw mark 'a Tonga? he 'oku 'ikai recognise 'e kinautolu e founga koeni..he kuo sasala holo e 'ikai tali e fanau ne lava 'enau sivi he ta'u kuo'osi ke hoko atu ai..pea ko e me'a tatau 'oku ongona mai mei USP...kataki ko e fie'ilo pe
-
kole ki he palemia ke tokanga mai ki he sivi kae tuku aa e tulutinuhia. kole fakamolemole ki he kakai pea fekau aa 'a piveni mo siaosi kena mavahe aa he 'e lava pe 'ehe potungaue 'o solova e palopalema. koe toki hoko ni pe palopalema 'i ho'o hu mai kataki aa mu'a.
-
KO E HA 'OKU TAU TOE KOLEKOLE FAKA-LELEI AI KI HE PALEMIA KE FAKAMATALA MAI, KUO PALOPALEMA'IA LAHI 'A E AKO 'ETAU FANAU, PEA KO IA NA'A NE 'ULUAKI MALANGA'I MAI?
1. Ko Palemia 'Akilisi Pohiva na'a ne kamata hono tala 'i he kamata 'o e 2015 (TV Tonga mo Viola Ulakai), tokua ne lahi 'a e launga 'a e matu'a 'i he palopalema 'o e polokalama (software) komipiuta 'a e SPBEA.
2. Ko e kamata ia 'o e fokotu'u kaakaa ke fakahu mai ai 'enau fakakaukau faka-pone, mo e faka-famili: Kautaha 'a Piveni Piukala mo Siaosi Pohinva. 'Uluaki, kenau tala (a) kuo 'i ai 'a e palopalema faka-komipiuta, pea (b) kuo tolalao 'a e tu'unga ako 'a Tonga, pea (c) 'oku 'i ai 'a e taukei komipiuta 'e ha'u 'o fai e fetongi.
3. Na'e pulusi atu 'i he Nepituno, mo e toenga 'o e mitia 'i Tonga ni, 'a 'eku faka-fuofua ko e feinga eni 'a e Palemia ke faka-pone'i mo faka-famili'i 'a hono fetongi 'o e polokalama komipiuta 'a e SPBEA.
4. Na'e pulusi atu 'i he Nepituno (mo e nusipepa Niuvakai) 'a e faka-matala 'a Dr. Vesisio Pongi 'a ia na'a ne ako'i 'a Piveni Piukala mo Siaosi Pohiva 'i he SPBEA. Na'e pulusi atu 'ene tohi kia Peveni mo Siaosi 'e 'ikai lava 'e ha'a na polokalama komipiuta 'o faka-fetongi 'a e polokalama lolotonga 'a e SPBEA. Ko 'ena feinga ki he "raw marks" 'e hoko ko e palopalema'ia ai 'a e fanau ako mo e matu'a.
5. Na'e pulusi atu 'i he Nepituno, Niuvakai mo e toenga 'o e mitia Tonga 'a e faka-manamana mai 'a Siaosi Pohiva 'e faka'ilo au he ko e loi 'oku 'ikai ke 'i ai ha'a na kautaha mo Piveni Piukala. Hili ko ia, na'e tala tonu 'e Piveni 'i he faka-'eke'eke mo Viola Ulakai (TV Tonga) 'oku na kautaha ngaue mo Siaosi.
6. Na'e pulusi atu 'i he Nepituno, mo e Niuvakai, 'eku faka-totolo ko e faka-fuofua ki he mahu'inga 'o ha polokalama komipiuta mamafa pehe ni 'e laka 'i he pa'anga lau-miliona (multi-million dollar project). Pea ko e pa'anga lahi ia 'oku feinga ki ai 'a e Palemia ma'a Piveni mo Siaosi.
7. Na'e pulusi atu 'i he Nepituno, mo e toenga 'o e mitia Tonga, 'a e tala 'e he 'Ofisi 'o e Palemia, nusipepa Taimi 'o Tonga, mo e letio mo TV: "'Oku loi 'a Sione Mokofisi" 'oku 'ikai ha palani ke fakatau mai 'a e polokalama komipiuta mei a Piveni mo Siaosi ki he pa'anga laui-miliona.
8. Ko e 'uluaki totongi ena kuo totongi 'a Piveni Piukala TO$150,000 - $200,000; fiha hono totongi 'o Dr. Pongi mo hono kaungaa taki 'i he SPBEA 'i he 'ena folau mai ki Tonga ni 'o fale'i 'a e Palemia mo e kau Puleako?
9. 'I he 'eku faka-fuofua, kuo a'u 'a e fakamole ki he liliu ni ki he $500,000, 'a ia ko e 50% ia 'o e miliona, ka 'oku kei kamakamata 'a e ngaue ni.
10. Kuo tau mei a'u ki he miliona, ka 'oku te'eki ai vaevaeua 'a e fetongi polokalama komipiuta (software) na'e 'uluaki tala 'e Palemia 'Akilisi Pohiva. -
Kuo lahi nofo e kakai ia he taimi ni he lelei oe raw marks ko e ilo koaa ai e tuunga atamai o e fanau ako, ka ko e me'a ia ne mahino ka au ko e ola mei he raw marks heikai fenapasi ia mo e requirement o ha apiako i muli. Ka kuo femaleleaki e ma'u ia 'a e kakai he taimi ni, mo tufi pa'anga ai pe Pule'anga ia he lahi e recount he sivi ee.