Palemia - Teke Tautea'i 'a e Komiti 'Akapulu Liiki 'a Tonga? Featured
Kolomu Filihi
PALEMIA – TEKE TAUTEA’I ‘A E KOMITI 'AKAPULU LIIKI?
Nuku'alofa, 5 Fepueli 2016. 'Oku hoko atu 'a e kolomu filihi ki hono filihi 'o e kaveinga fekau'aki mo e Komiti 'Akapulu Liiki he 'oku fekau'aki tonu 'eni moe pa'anga 'a e fonua. Na'e ha he Taimi ‘o Tonga, 16 - 20 Novema 2015, ‘a e fakamatala ‘a e ‘Atita ki Novema 2015, ne ‘ikai ngaue totonu ’aki ‘e he Komiti ‘Akapulu Liiki ‘a Tonga ‘a ia ‘oku Sea ai ‘a Semisi Sika, ko e Memipa ‘o e Temo mo e PTOA pea toe Fakafofonga Fale Alea, Vahenga Fili Tongatapau 2.
Ne ha he fakamatala ‘a e Taimi, ko e $250,000 ne tali ‘ehe Fale Alea he 2013 ke ngaue’aki ‘e he Komiti Liiki. Ko e kole ki he pa’anga ni ne fai ia ‘e Semisi Sika. Sea ‘o e Komiti ‘Akapulu Liiki ‘a Tonga. Ne toe ha he Taimi ne felotoi ai ‘a e Pule’anga mo e Komiti Liiki ke ‘ave kotoa ‘a e pa’anga ‘e $250,000 ki he vahe ‘a e fanau Timi Liiki. Tau pehe leva, kapau koe toko 25 ‘a e kau va’inga liiki te nau meimei taki $10,416 nai (gross) ‘a e tokotaha.
‘O fakatatau ki he Taimi, ne ‘ikai ko e me’a ‘eni ne ‘ilo ‘e he ‘Atita he ko hono ngaue’aki ‘a e pa’anga ni, ko e $81,160 pe ne ‘ave ia ki he vahe ‘a e kau va’inga ‘e toko 24, pea ko e $30,376 ne ‘ave ia ki he vahe ‘a e kau ‘ofisiale ‘e toko 8 ‘o e Timi (‘a ia na’e ‘ikai tonu ke nau kau he vahe mei he pa’anga ni). Ko e $138,404 leva ne ‘ave ia ki he ngaahi me’a ‘oku ‘ikai mahino ia ki he ‘Atita pe koe ha koaa. ‘Oku kau heni mo e $28,442 ne tonu ke toe mei he $250,000 pea ‘ikai ke tonu ke ngaue’aki, ka ne ‘osi ngaue’aki pe ia ka e ‘ikai ‘ilo ‘e he ‘Atita ‘a e ngaahi me’a ne ngaue ’aki ki ai.
Fakatatau ki he fakamatala ‘a e Taimi, ko e fokotu’u ‘a e ‘Atita fekau’aki mo e pa’anga ne ‘ave ‘e he Pule’anga ki he Liiki ‘oku ua: (i) ‘oku fiema’u ‘a e Sea & Komiti ke nau muimui pau ki he aleapau ne nau fakamo’oni ki ai mo e Pule’anga (ii) fiema’u ke totongi fakafoki ‘e he Poate Liiki ‘a e pa’anga ne nau ngaue hala ’aki.
Ko e fehu’i leva ki he Palemai, ko ‘eni kuo fakaha mai ‘e he ‘Atita ne ngaue hala’aki ‘e he Komiti Liiki ‘oku Sea ai ‘a e taha ho’o kau naite ‘a e $138,464 nai. Te ke tali mo tu’utu’uni ke ke fakamaau’i ‘a e fo’i ngaue hala ko ‘eni? Teke tali ‘a e fokotu’u ‘a e ‘Atita ke totongi fakafoki mai ‘e Semisi Sika mo ‘ene Komiti Liiki ‘a e pa’anga ‘a e fonua?
Ko e me’a ‘oku tui ki ai ‘a e tokolahi ‘a e kakai ‘o e fonua he taimi ni, ‘o fakatatau ki ho’o founga ngaue, ‘e tuku noa’i pe ‘eni ia he ‘oku kau ai ‘a e taha ho’o kau naite ofi taha kiate koe. Kapau ‘e hoko ‘o pehe, koe.
FEHU’I leva - ko e fe ‘a e Taliui ia ki he kakai? Ho’ata ki tu’a? Pule Lelei? Faitotonu? Teke fai tu’utu’uni pe fakaongoongo tuli, ‘o ngaue ‘aki ho’o faka’uhinga maheni ‘oku fa’a tuku mai ki he kakai - ne fai ‘a e ngaahi fakamole ia ko ‘eni he 2013 & 2014 lolotonga ‘a e pule’anga motu’a pea ‘ikai keke kau ko e ia ai?
Tukukehe pe ‘a e Paasipooti ia he neongo ko e ngaahi me’a ia he hoko he ngaahi ta’u ki mu’a ho taimi, ka ‘oku fiema’u ia ‘e he feitu’una ke ‘ohofi ia he ‘oku mau tui ‘oku ‘i ai ho loto fakafo’ituitui ‘o ko e ki ai.
Ko e me’a ‘oku mau ongo’i Palemia, ngalingali ko ho’o fai tu’utu’uni ‘oku ‘ikai fai ‘aki ia ‘a e Mo’oni mo e Totonu, ka ‘oku fai ‘aki ia ‘a e me’a ‘oku ke loto ki ai. Ne ha ia he keisi ‘o Lavulavu, pea ‘oku ‘ikai ke mau fa’afa’a lea ki ai, he ne hao ia ‘i he Pule Lelei & Fakamaau Totonu ‘a’au kae lavea ia he Fakamaau Totonu ‘a e ‘Otua.
Fefe 'a e Potungaue Pa'aanga, 'e fakahokonai ha me’a ki he memipa PTOA ko ‘eni he ko e Minisita Pa’anga ‘oku fiema’u ‘e he Lao (Public Finance Management Act) kene lipooti (account) ki he seniti kotoa pe ne tali ‘e he Patiseti Fakata’u?.
Palemi moe Minista Pa'anga 'oku totonu pe ke fakatokanga'i 'oku ngalingali ‘oku ‘i ai ‘a e hia mei he Fakamatala ‘a e ‘Atita ki he pa’anga ‘a e Liiki. Kapau koia, ‘oku tonu ke faka’ilo hia ‘a e kau Memipa ‘o e Komiti Liiki kapau ne nau ngaue hala’aki ‘a e pa’anga ‘a e fonua. Pea ‘oku tonu ke ngaue’aki ‘e he ‘Ofisi ‘o e Attorney General ‘a e fakamo’oni mei he ‘Atita ki ha hopo hia ka fai.
Koia ‘oku mau fakaongoongo atu ki ha’o mou ngaue ‘e fai ki he keisi ko ‘eni. Manatu’i ‘a e Pule Lelei, Taliui mo e Faitotonu na’a fakamelemo’i ia ko e ’uhi ko e Sea 'a e memipa 'o e PTOA 'i he Komiti 'Akapulu Liiki 'a Tonga.
‘Oku tau tui ‘e ‘ikai toe kehe ‘a e Komiti ‘Akapulu ‘Iunioni mo e me’a ‘oku hoko ai kapau ‘e ‘atita’i ‘a e pa’anga ‘e laui miliona ‘a e Pule’anga ne ‘ave ki he ongo Rugby World Cup ‘o e 2011 mo e 2015, ka na'e ‘alu ki fe?.
9 comments
-
Totonu ke 'oua 'e fai ha tuhu kia Semisi Sika he mahalo ne si'i mohe ia kae ngalo ke fakahoko e fatongia ko'ena. Lahi e moe tokoni ia 'a Misi ki he Liiki.
-
Koe palopalema ko 'eni fekau'aki moe pa'anga ne foaki kihe Liiki, 'oku totonu ke 'eke fakahangatonu he'e PM kia Semisi Sika. Ko Sika na'ane endorse e kole 'ae Liiki pea ko ia 'oku ma'u tu'unga ma'olunga e Liiki. Hange 'oku fkapone'i pe me'a ia ko 'eni. 'e toe liu mai e fe'auhi Ipu 'a Mamani he Liiki 'e toe endorse aipe 'e Sika e kole pa'anga 'ae Liiki kihe Pule'anga? its time for Sika to stand up and be accountable, thats what good leaders' do when dirt hit the fan!!! if you know what I mean...
-
MO'ONI MOSESE...KA KO VISO: PEA KO E HĀ 'A E VISIONE 'A E PALÉMIA 'OKU KE LAÚ? Kātaki 'o faka-hokohoko mai. 'Oku te'eki ai ha fo'i palani 'e taha kuo fokotu'u mai ki he kaha'u, pea ke ma'u ngāue ai 'a e kakai.
'Oku mole hono taimi 'i hono maumau'i 'a e ngaahi ngāue mei he ngaahi Pule'aga kuo hili. 'Oho noa'ia holo 'o fie to'o e kelekele 'o e kakai hehe:
2014: Fokotu'u ki Kolomotu'a ke to'o e kelekele 'o e kakai nofo muli 'o 'oange ma'a e kakai hike mai mei motu.
2015: 'Oho noa 'o tofi 'a e tofi'a 'o Fakafanua 'i Pātangata mo Popua, pea kuo faka'aonga'i ke tu'u ai 'a e Mala'e Paaka. Maumau'i ai 'a e tongo, mo e kelekele fake-hisitolia 'o Va'e-popua.
2016: Fie matamu'a 'o palau 'a e tofi'a 'o e Tu'i 'i he Villa ke tutu ai 'a e mala'e tāpulu.
2016: Kuo ne 'ohonoa holo 'i he teuteu sipoti ki he 2019. Kuo 'osi 'i ai 'a kau fokotu'utu'u kenau fai e feinga ki ai.
'Alu mu'a ia 'o faka-kaukau'i ha gāue ke ma'u mo'ui ai 'a e fu'u to'utupu kuo 'osi mai 'enau akó. -
Ko ena ku tau sio tonu heene lelei koe tikitato. Alasi e kelekele ikai haane kaunga kiai. Fai tuutuuni faikehe o mole lahi ai e paanga a e Puleanga. Ko hono loto oku fonu kovi pe ia kihe Fale oe Tu'i mo e Houeiki pea ke veuki pe ha mea kuo maau，veteki pe ha mea kuoosi lelei. Tukuhifo ha faahinga aki ha fakamatala oku ta'emo'oni.
Ko e hetolo i Sune e lava pe PM ia o manga ai he koene kato loi oku fonu mahuohua pea fili pe kau muiaki oe LOI kiai ke ikuna hoo mou misiona. -
Mosese koe kuohili ia pea 'oku ou tui koe visone lelei 'a e PM ki he kaha'u 'okapau 'e lava 'o puna he hetolo 'o Suna koe hili ia 'a e mahina 'e 18.
-
Mo'oni a Viso tuku ai leva ke kakato ene visone faka'auha aia nae kamata mai he 2006 koe tutu ia mei he kainanga e fonua koe ta'u hono 10 eni kuo heka kihe sea o tutu mai leva a olunga. Maalie ee!
-
'Oua temou hoha'asi e PM he kuo si'i toulekeleka pea 'oange hano faingamalie ke fakahoko 'ene ngaahi visone.
-
Fakahela ho'omou lau moe mole homou ivi pea he'ikai fai ha me'a ia 'ehe Palemia ki hena.
-
Na'e fokotu'u atu foki 'e Clive 'i he kamata'anga pe 'o e ta'u kuo'osi kia Akilisi ke fai ha ngaue ki heene ongo MInisita ko Fe'ao Vakata pea mo Siaosi Sovaleni pea 'ikai ke ne fai 'eia ha me'a kia kinaua. A'u ee ki he longoa'a 'a e Fonua 'ia Lavulavu 'ikai pe ke ne fai 'eia ha me'a kiai. Ko Semisi Sika eni hoko hake, he'ikai pe ke fai ha me'a ia kiai. Ko Pohiva na'e 'i ai 'ene me'a, 'ikai pe ke fai ha me'a ia kiai. Kuo faingofua ki he Palemia ke sio ta'aki ki he kakai, kae ikai kene 'uluaki ta'aki'i eia ene Kapineti moia. Fakailifia e fa'ahinga kakai koeni 'oku nau tataki hotau fonua. Nofo pe ia ke ta'aki e Fale e Tu'i mo e Hou'eiki. FAkatupu fifili pe koeha 'oku kalakala'ia pehee ai pe Palemia ia ki he Fale Tu'i mo e Hou'eiki.