Ngali ‘e Minisitā Polisi ‘a Mateni Tapueluelu Featured
Kolomu Filihi
Nuku'alofa, 18 Sanuali 2016. ‘Oku muimui’i ‘e he Kolomu Filihi ‘a e talanoa ‘oku sasala mo ongona ‘e fakanofo ‘a Mateni Tapueluelu kene hoko ko e Minisitā Polisi fo’ou ia ‘o e Pule’anga ‘o ‘ene tamai ‘i he fono ‘Akilisi Pohiva.
‘Oku mahino pe foki ‘a e telelouniu ia hotau fonua ni hange ko 'etau tukuhua ka ko e taimi lahi foki ‘oku hoko pe ia ‘o mo’oni. 'Ikai ngata ai ka koe kakai falala'anga na'e ma'u tonu mei ai 'a e fakamatala ni.
Kaikehe ‘oku ngali ‘e papau ‘a e talanoa ko’eni he kuo fakasisi mai ‘e he ‘Etita ‘o e Kele’a ‘i he Kele’a Voliume 32 Fika 3 ‘o e ‘aho Monite 18 Sanuali 2016 ‘a e matamata ‘oku mo’oni ‘a e fo’i ‘amanaki fokotu’u ko’eni. ‘Oku ‘uhinga foki ‘eni he ko e pepa foki ‘eni ‘a e famili ‘o e Palēmia pea ko’eni kuo nau hoko ‘o Pule’anga pea he’ikai mama’o ‘eni mei he ‘asenita ‘a e Taki mo hono kau muimui ofi ‘a ia ‘oku laine mu’a atu ai pe hono famili.
‘I he fakalea ‘a e ‘Etita ‘o e Kele’a ‘i he Kolomu Lau Faka’etita ‘oku malie pea toe lesoni ‘ene fakalea ‘a ia ‘oku pehe ni;
“Hange ko ‘eku lau kimu’a kuo ‘osi taimi ke ‘oange ‘e he Palēmia ‘a e Minisitā Polisi kia Mateni Tapueluelu kane fai mo ‘aka ‘a e ni’ihi ‘oku kei pikiloi he potungāue ni mo ngāue fakamu’omu’a nima pe”.
‘Oku ‘i ai ‘a e ngaahi me’a heni ‘oku totonu ketau ki’i filihi he ‘oku mahu’inga ke fakaloloto atu ‘a e ‘ilo ‘a e fonua ki he ngaahi mo’oni’i me’a kapau ‘e hoko ‘o mo’oni ‘a e fokotu’u fakatuputupulangi ko’eni. ‘Oku mole ke mama’o ha feinga tukuhifo heni ka tau nofo pe mu’a ki he poini ‘a ia ‘oku lue atu ai ‘a e filihi.
Ko e ‘uluaki foki ‘oku lolotonga mo’ua ‘a Tapueluelu ‘i he hopo ko e ‘ikai totongi hono mo’ua hange koe tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga pea kuo iku mole ai hono Sea ‘i he Fale Alea. ‘I he taimi tatau ‘oku kiu mai ‘a e ngaahi hopo na’e mo’ua ai ‘a e Matapule ni kimu’a pea ‘oku kei fakatatali ki he ‘otu tangi ‘oku ‘amanaki fakahoko. ‘Oku fēfē hono tu’unga falala’anga?.
Ko hono ua ‘i he ‘etau filihi ‘a e kaveinga ni ‘oku lolotonga tuku ki tu’a ‘a Tapueluelu mei he Fale Alea makatu’unga he tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga pea koe tu’u ‘a e Lao ‘oku ne fakamahino koia kotoa pe ‘e fokotu’u ‘o hoko ko e Minisitā kuopau kene hoko koe memipa ‘o e Fale Alea ‘o kau kiai mo e fili mei tu’a ‘ehe Palēmia ‘i hono mafai. Kapau ‘e hoko ‘eni ‘e liliu fakavave nai ‘etau Lao?.
Ko e tolu ‘a e me’a tetau filihi ko e hoko nai ‘eni koe ‘ikai ke malava ke fakahoko ‘e he Potungāue Polisi ‘a e loto ‘o Tapueluelu mo e Kele’a ke faka’ilo ‘a e kau ma’u mafai ‘i he Pule’anga ki mu’a. ‘I he’etau filihi ange ‘a ‘eni ‘oku tau sio atu leva ‘oku fakahoko ‘e he Potungaue Polisi honau fatongia ‘o fakatatau ki honau mafai mo e tu’utu’uni ‘a e Lao ka ‘oku ‘ikai koe founga ‘oku tukuhua ‘aki ‘i he fonua ni koe lele ‘a e ngāue kae toki muimui atu hono fakalao’i.
Ko e fā ‘o e me’a ketau filihi koe mafai ‘o e Minisitā Polisi hange koia ‘oku tu’utu’uni ‘ehe Lao Polisi 2010 ‘a ia ‘oku tuku ‘a e mafai ki hono fakahoko ‘a e fatongia (operation) ki he Komisiona Polisi mo e Potungāue kae maau pe ‘a e Tangata’eiki Minisitā ‘o fakahoko ‘a e fatongia ‘o e Potungāue ki he Kapineti kae tautautefito ki he’ene fiema’u faka-pa’anga. ‘E malava fefe ‘e Tapueluelu kene ‘aka ki tu’a ‘a e kau Polisi ko’eni kapau ‘oku ‘ikai hano mafai ki hono fakalele (operation) ‘a e Potungaue. ‘E fefe ha lau ‘a e Poate ‘a e Kau Polisi (Police Board) ‘oku nau tokanga’i e kau Polisi.
Ko e nima tetau filihi ko e hisitōlia ngāue ‘o Mateni Tapueluelu ‘i he Potungāue ni he na’e taha pe ‘a e Polisi, Pilisone mo e Tamate Afi ‘i he taimi na’e kei fuafatongia ai he Potungaue ni. ‘E fēfē nai katau filihi hono histōlia ngāue mo e tu’unga ne ‘au kiai neongo ‘e ngali fakatamaiki katau a’u kiai.
He’ikai foki ketau ofo ka hoko ‘a e ‘anau ko’eni makatu’unga ‘i he hisitōlia ngāue kuo tau a’usia mai ‘i he hoko hake ‘a e Pule’anga ‘o e Kakai ki he fohe pea ‘e toe malie ange hano feinga’i ke vete ‘eni he ‘oku tau filihi mo filihi pea tau ‘ilo he’ikai malava ‘eni ke hoko. ‘I he taimi tatau ‘i he’etau taukei ‘i he mahina ‘e 11 ko’eni ‘oku fa’ahoko pe ‘a e me’a ‘oku tau ‘amanaki ‘oku ‘ikai malava pea koe malie taha ‘a e ngaahi tali ‘e tuku mai ki he kakai ‘o e fonua.
12 comments
-
Koe ofa fonua ia a Akilisi moe vahevahetaau koe koto loi ataataa. Koe osi pe a e term koeni mo e mau ngaue kotoa honau api moe fanga pone. Nae pehee tofu a Bainimarama he teeki fili e Puleanga foou o fisi. Fokotuu holo ene fanau mo honau ngaahi mali he ngaahi Potungaue. Tau sio atu koe faahinga naunau oe kakai tikitato. Pe koeha e ikuanga o Akilisi he oku lahi e kakai oku mamahi mo maumau honau loto.
-
MĀLŌ TAMASI'I/TA'AHINE POLISI...Ko e faingamālie eni 'e fiha kuo 'oange kia Māteni? Kuo 'osi sela pilisone fuoloa; kuo 'osi lele Fale Alea; kuo fokotu'utu'u e ngaahi mo'ua 'o e nusipepa Kele'a 'i he 'ene lau'i kovi 'o e kakai; ko 'ene fa'utohi loi 'i he Kele'á 'oku kalasi atu, etc., etc.
Ko e hā 'oku ma'u toutou faingamālie aipē Palēmiá mo hono fāmilí mo e fanga poné? 'Oku 'ikai ko e temokalati eni na'e malanga'i mai 'e 'Akilsi Põhiva mo 'ene kau Temó. Tā ko 'enau fie ma'u mafai kotoa pē kenau tili 'i he koloa moe pa'anga kakava 'o e si'i kakai 'o e fonuá. -
Tukuange ha faingamalie 'o Mateni ka tau sio kiai. Koe ki'i Fisi 'ena pe tukuan ge ke a'u kiai...
-
Kuo hange fonua ni ia ha kii lotofale taemaau o Akilisi oku fai ai haane practical ke restructure. Kapau tetau sio tene omai pe ene Fanau moe fanga mali o fakangauei he konautolu pe tenau take orders. Kae ngalo iai koe kakava eni oe kakai tokolahi oku nau halakau holo ai. Kae vakaii na ko ha toe feinga pe ena ia a Mateni ki hono mali naane liaki kae nofo ia mo Lautala.
-
'E ANGA FĒFĒ KE MINISITĀ MELINO 'A MĀTENI?...Na'e 'osi tala 'e he fakamaau 'i he 'ene hopo 'i Sune 01, 2012, pea mo Sāmiu Vaipulu mo 'Eiki Fohe, pea halaia ai.
Tu'utu'uni 'e he Fakamaaú 'a e halaia 'a Māteni ko e lau'i kovi mo e loi: "Māteni Tapueluelu was ignorant, and that he did not have a good heart, strongly suggestive of a finding of malice."
Ke 'oatu e fu'u "valé" mo e ta'e 'ofa ke taki 'i he Potungāue Melinó? -
'OKU FU'U TENGETANGE PEA 'OKU FAKAMA E FONUA HE'ENE FA'AHINGA TU'UTU'UNI, KOLE ATU KI HE'ENE FANAU KENAU FAKAKOLEKOLE AA E MOTU'A KE MALOLO PEA TUKUANGE MO E LAKANGA MO E FAKAMA, PEA KO 'ENE FOKOTU'U HISITOLIA FAKAMA AI PE MO E LUMA KA KIMOUTOLU A'U KI HA'A MOU MATE.
-
Ha e me'a 'oku hoko ki he 'etau PM?
-
'Oku talanoa lahi foki e ngaahi vahe na'e 'uluaki tohi e he Apositolo ko Paula ki Kolinito, 'a e feohi 'a e kakai ulungaanga tatau. Pea 'oku ne toe fakamahino mai, ka kuo a'usia 'e ha kakai 'a e malohi 'o e laumalie, ke nau filifili leva e kakai kenau feohi moia, he oku iai e kakai tenau kei hamu hifo e mo'ui, pea ke mavahe leva mei he fa'ahinga kakai koia 'okapau 'oku ke 'a'eva 'i he laumalie.
'Oku ou nofo 'o siosio ki he Pule'anga ko'eni, 'a e ulu tatau pe a e Palemia, Etuate pea mo Mateni mo honau kau poupou peau sio leva ki he ngaahi vahevahe malie 'a e Apositolo. Koe me'a 'oku kovi ki he kakai 'oku mo'ui honau Laumalie he'ikai kovi ia kia kinautolu. Ko e me'a te tau 'auha ai, 'oku nau fiefia kinautolu ai.
Ketau lotua hotau fonua ni he te tau 'auha. -
Na'e fa'a filihi foki he fale ni 'a e laukilu ma'a Piveni, pea na'e iku pe 'o mo'oni. Pea ka mo'oni e fo'i me'a koeni, kuo taimi ketau maloloo kotoa ki 'api li'aki mo 'etau ngaue faka Pule'anga he te tau mate kitautolu he ngaue 'oku fa'ifa'iteliha pe 'a 'Akilisi ia. Tau foki tautolu ki 'uta 'oku nonga mo moluuu pea he'ikai kakaa'i kitautolu ia 'e ha fu'u manioke.
-
Koe taha eni he ngaahi kaveinga nae fakafepakii mamafa he PM ko eni a e ikai fiemau ke fili mai ha minisita mei tua kuo kui hoona ia foi fofonga he sio ki he paanga pea kapau oku kei faingamalie pe ha lakanga pea fakahu atu mo Laucala kiai