"Fine Tangi Loi He 'Utumalama: Vakai Faka 'Analaiso Ni'ihi Vahenga Fili Vava'u 14 Ki He'enau Fakafofonga ^Featured

Ko e tokolahi ‘o e kakai ‘o e vahenga fili ni ‘oku nau pehe tenau sio pe pe koe ha e me’a ‘e hoko pea kei mo’utafu’ua ’a e tokolahi ‘i he fo’i ‘aliaki ko’eni ‘a e to’a mei he ‘A Vai ‘o Vuna.

Ko e Fakafofonga foki ‘eni na’e mahino pe ‘a e hala ne fou mai ai pea neongo ‘a e toki fakatu’upakee ‘a ‘ene kau mai ki he fili Fale Alea ‘o e 2014 ka na’e hū mai pe ia ‘o lele Tau’ataina pea na’e sai’ia ‘a e kakai ‘o e vahenga fili ko’eni ‘i he mahino ‘oku ‘ikai kau ki he paati ‘Otu Motu Anga’ofa. Na’e ‘i ai foki pe ‘a e Fakafofonga ‘a e paati ne tu’u mei he vahenga ko’eni pea koe Filosefa mui ko Latu Malolo ‘a ia koe tangata tauhi pausa fakataautaha pea koe toe faiongoongo foki ‘a e Nusipepa Kele’a mei he Vahefonua Vava’u.

Ko e tangata foki ‘a Saia Piukala koe tangata natula lelei pea ‘oku lahi ‘ene maheni mo e kainga ‘o e Vahefonua Vava’u lolotonga ‘a e taimi lahi ne faifatongia ai ‘i he Falemahaki Ngū pea na’e toe kau foki mo poupou ki he ngaahi ngaue langa fakalakalaka ‘a e Vahefonua ‘o kau ai ‘a e Sipoti ‘o ‘ikai ngata pe he Vahefonua ka ki hono kolo foki. Na’e ‘ikai foki ke fakakaukau ha taha ia ‘e heke ‘a e Toketā ni mei he tafa’aki ‘a e kau Tau’ataina he na’e mahino lelei pe ‘a e ‘ikai ke kau ia ki he paati ‘Otu Motu Anga’ofa pea ‘ikai ngata ai ka na’e mahino lelei pe ia kiate ia ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a e tui faka politikale ‘a Vava’u ‘o kau ai hono vahenga. ‘Oku ‘uhinga ‘eni ki he ‘ikai loto ‘a e tokolahi taha ‘o Vava’u ke fakaongoongo ‘a Vava’u kia ‘Akilisi Pohiva.

Ko e natula pe foki ia ‘o Vava’u ‘a ia koe taimi lahi ‘oku ‘uhinga ki he’enau ta’e fie too ‘o ‘ikai kenau loto ke ‘alu atu ha taha mei ha fonua kehe ‘o talaatu ‘a e me’a kenau fakahoko pea koe ‘uhinga fakavaha’a fonua pe ia talu mei tuai pea ‘oku lava heni ke pukepuke ai ‘a e ma’uma’uluta ‘a e Vahefonua ni. Kaikehe hangē pe koia ‘oku angamaheni ‘aki ‘e he ngaahi fili Fale Alea ki mu’a atu ‘a e ‘ikai pe ke lava mai ha kanititeiti ‘a e paati mei Vava’u. ‘Oku fakatonuhia’i leva ‘e he ‘uhinga koia ‘a e tu’unga ‘oku ‘i ai ‘a Vava’u ko e Vahefonua ‘oku nau kei fakata’ane he tukufakaholo neongo ‘oku nau tui ki he liliu mamalie mo fakapotopoto ‘a ia koe konga mahu’inga pe moia ‘o e temokalati.

‘Oku faingofua pe foki ‘a e sio atu ia ki he ‘uhinga ‘o e heke ‘a e Fakafofonga ni ka ‘oku toe malie foki hono lipooti mai ‘a e tu’unga ne tu’u ai ‘a e To’a ni lolotonga e ngaahi fakataha mo e fefakatau’aki hoosi teuteu ki he fili Palemia. ‘Oku ma’u ‘a e fakamatala falala’anga mei he ni’ihi  ‘o e Hou’eiki Nopele pehe ki he kau Fakafofonga Tau’ataina ‘a e mafana ma’u pe ‘a e Fakafofonga he’enau ngaahi fakataha pea na’e tangi laulau mo fakaha ‘i he taha ‘o e ngaahi fakataha koia ‘e motu mo hono tehina ‘a ia ko ‘ene ‘uhinga ‘eni kia Piveni Piukala. Ko Piveni Piukala foki koe memipa ia ‘o e Paati ‘Otu Motu Anga’ofa pea na’e fili mei he vahenga tatau pe he ta’u 2010 ka na’e ‘ikai si'i lava.

‘Oku lahi foki ‘a Saia ‘ia Piveni pea koe ‘uhinga ia ‘a e mafana ‘a e Tanga’eiki Toketā tokua koia ‘e motu loutou mo hono tehina ‘i he ‘uhinga ‘e tu’uma’u pe ia ki he ‘uhinga na’e fili mai ia ‘e hono vahenga koe Fakafofonga Tau’ataina. Na'e lea atu leva 'a e tokotaha ke tuku e tangi he 'oku 'ikai ke hoko 'a e me'a ni ke fai ai ha femotumotuhi moe famili ka na'e 'ikai pe 'unua e mafana 'a e To'a ni. Na’e fakaha ‘e ha taha ‘o e kau Fakafofonga Tau’ataina ne nau manava si’i na’a fonu ha tasipini he lo’imata ‘o e Toketā ‘i he’ene ‘utu’utufia mo tuki ‘a e tepile lolotonga ‘a e fakataha kae ta koā ia ‘oku ‘ikai toe kehe ia mei he “Fine Tangi Loi he ‘Utumalama”. Ko e tangi pe mo fakahilehila holo ha faingamalie ke tohoaki’i ‘a e tokanga ‘a e fakataha ‘o pehe kuo papau tenau kau lolotonga ia ‘oku takamilo atu ‘ene fakakaukau ‘ana ia he loto kapa ngako.

‘Oku malie foki he koe tangata mahino pe foki ‘a Piukala ia neongo pe koe fe ‘a e fa’ahi na’e mei kau kiai na’e mei mahino pe hono sea ‘ona ‘i he Kapineti ‘o fakatatau ki hono mala’e mo ‘ene taukei ngaue. Ka neongo kotoa eni kuo hanga ‘e he’ene fo’i 'aliaki ko’eni ‘o tukuhifo 'a e Lolo pea mamau’i lahi ‘a hono ‘imisi lelei ‘a ia na’e ‘uhinga ai hono fili ia ‘e he kakai ‘o e vahenga fili Vava’u 14. ‘Ikai ngata ai ka kuo fakamahino mai ‘e he’ene toutou tangi loi na’e fakahoko ‘a hono natula totonu pea ‘oku ‘ikai ofo ha taha ai he koe hoa tau foki ‘eni ‘o Tinitini he mala’e ‘o e faiva fakaoli mo fakakata pea kuo ‘i ai foki ‘a e faiva ‘oku hā he ‘initaneti ‘oku ‘asi ai ‘a e Toketā mo Tinitini. Ko e me’a ‘oku fai kiai ‘a e manava si’i pe ‘oku fakamatoato koā ‘a e Fakafofonga ni pe ‘oku pe ne kei pehe pe koā ‘e ia koha koniseti fakaoli ‘a e mala’e politikale ‘a ia ‘oku hu fo’ou mai kiai.

‘Oku malie foki he ko e taimi si’i pe ‘a e Pule’anga ‘a e kau tama ni kuo tu’uta ‘a Piveni Piukala ia ‘i Tonga ni koe ngaue faka konisaluteni ma’a e Potungaue Ako pea ‘oku tu’u fehu’ia leva heni ‘a e heke na’e fakahoko ‘e he ta’okete ni ‘o ‘uhinga nai ‘a e tangi loi koe siofaki ha monu ma’a hono tehina. Ko Piveni Piukala foki koe kaungame’a ofi ia ‘o e foha ‘o e Palemia Siaosi Pohiva ‘a ia ‘oku ngaue ‘i Fisi. Na’e faka’eke’eke foki ‘e he Letio Tonga ‘e Viola Ulakai ‘a e ‘Eiki Palemia he efiafi Tusite ko hono 3 ‘o Ma’asi 2015 pea na’e ‘ohake ai ‘a e kaveinga fekau’aki moe kau mai ‘a Piveni Piukala ki he ngaue faka konisaluteni ma’a e Poutngaue ako fekau’aki moe maaka sivi 'o toe 'o hake ai 'a e fehu'i 'o e filifilimanako (nepotism) pea na’e malie ‘a e feinga ‘a e Palemia ke malu’i ‘a hono ‘omai ‘o Piveni Piukala mei Fisi.

Kaikehe koe fatongia pe foki ia kuopau ke fakahoko ‘a e feinga ke malu’i ‘a e kolotau ka ‘oku mahu’inga foki ‘a e ‘analaiso ko’eni ‘oku fakahoko ‘i he funga ‘o e sio tau’ataina ‘o taumu’a ke tokoni ki he kakai pea ‘e malava leva ke fakama’opo’opo mei ai ‘a e ngaahi fakakaukau ‘a e kakai mo e anga ‘enau sio tau’ataina ki he ngaahi me’a ‘oku hoko ‘i hotau ki’i fonua. Mo’oni e lau ‘a e fine’eiki ‘e taha ki hono mokopuna “Tuku aa Tangi na’a ku ui ki he Toketā”.