'Ikai ko e 'Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga pe ‘oku faingata’a’ia: Kei ‘uto pe ‘a Lavu he Pule’anga Featured
Kolomu Filihi
'IKAI KO E 'APIAKO 'UNUAKI 'O TONGA PE 'OKU FAINGATA'A'IA: KEI 'UTO PE 'A LAVU HE PULE'ANGA
‘Oku malie pea toe lesoni 'i h anga 'etau filihi 'a e ngaahi me'a 'oku hoko 'i he fonua ‘a e kei ‘uto pe ‘a LavuLavuia ia he Palēmia mo e Pule’anga pea kei nofo pe ‘i he senitā Fakafonua neongo ‘a e tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga ke mavahe ‘i he faka'osinga 'o e 2014. ‘Oku ‘i ai mo e ongo’i faka’ofa’ia he tauto’e mai ‘a e si'i CEO ‘a e Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua ‘Ana Bing ke fakamavahe’i leva ‘a Lavulavu mo e ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga ka ‘oku te’eki pe ke malava ‘eni.
‘Oku ‘ikai foki ko e ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga pe ‘oku faingata’a’ia he ‘ikai ha feitu’u ke nau hiki kiai he ‘oku lahi ‘a e ngaahi ako’anga taautaha ‘oku nau feinga holo ki ha ngaahi feitu’u fe'unga ke fakalele mei ai ‘enau ako pea ‘oku nau totongi uleni (rent) kae kei fai pe suto faka-'amelika ia 'a e Toketā-Palofesa. ‘Oku fakaloloma he ‘oku nau si’i feinga holo 'a e ngaahi ako taautaha ni kae kei hokohoko lelei pē ‘a e founga kākā faka-‘iate ia ‘a e Palofesa mo e feinga ke ma’u ta’etotongi ‘a e koloa ‘a e Pule’anga.
Ko e ‘Apiako ‘Unuaki ‘o Tonga koe feitu’u kehekehe ‘aki ‘eni ‘e 3 na’e tu’u ai mo e fakahoko katoa he founga fakapaheke ‘i he founga kehekehe ke ‘oua pe ‘e ‘i ai ha totongi. Na’e mavahe mei he Kolisi Lavengamalie ‘i he funga ‘o e ta’efemahino’aki pea na'e 'ai kenau 'eke 'a e pa'anga mei he ako'anga ni mo e Siasi pea hiki mei ai ki Havelu ‘i he Hala Taufa’ahau pea fakavilivili ‘o tu’u laui ta’u ‘i he Senitā Fakafonua ka e ‘ikai pe ke totongi ha peni ‘uli’uli ‘e taha.
Na’e tu’utu’uni atu ‘e he Pule’anga motu’a ke mavahe kae toe ‘eke mai ‘e Lavulavu ia ‘a e fitu miliona kae toki mavahe. ‘Oku tau tangane’ia ’ia Dr. Viliami Latu lolotonga ‘ene Minisitā Takimamata koia na’a ne hopo’i ke fakafoki mai ‘a e Senitā Fakafonua pea na’e ikuna ‘a e hopo ko’eni 'i he tu'utu'uni ‘a e Pule’anga 'o Tu'ivakanoo ka kuo tuku lalo tepile’i ‘e he Pule’anga ko’eni ‘a e lao mo e tu’utu’uni ‘a e Fakamaau’anga.
Ko e peteni ‘eni ‘o e founga ngāue mo e fokotu’u ‘apiako ‘a e Palofesa ni pea ‘oku te’eki pe ke ‘ilo ia ‘e he tokolahi ‘o kau kiai ‘a e kau taki ‘o e fonua. Ko’eni kuo ‘asi mai ki tu’a ‘a e CEO ‘a e Potungāue ki he Ngaahi Ngāue Fakalotofonua ‘o fakahā ‘enau fiema’u ‘a e Senitā ki he ngāue ‘a e Potungāue mo e ‘uhinga na’e foaki ai ‘e Siapani ‘a e Senitā ki he fonua ko e taumu’a ki he tauhi mo fakatolonga 'a e anga-fakafonua.
‘Oku ‘i ai e fakatauange ‘e tokoni ‘a e Pule’anga ki he ngaahi ‘apiako tatau ‘oku nau totongi uleni (rent) pea nau faingata’a’ia fakapa’anga ‘o hange ko ‘enau tokoni mo ‘oange ki he ‘Unuaki ‘o Tonga mo Lavulavu kenau fa’iteliha he koloa ‘a e fonua. Ko e fakapone ‘e ‘ikai pe toe lava ia ke mato’o he ngaahi ‘aho ni pea 'oku fehu'ia pe koe hā fua 'a e ngaahi hapai mo e takitaki na'e fakahoko ki he kau taki 'oku nau kei hehee'ia ai.
10 comments
-
Ta koe taakanga a e ongo tatau ko pipi mo kahi ee
-
'Oku ngahoko e faiva 'a e Palofesa Toketa Selo koe poupou 'a Sita mei mui. Ko e tangata faiva mo pau'u 'oku tu'u mei mui 'a e feine pau'u kene poupou'i... malie pea toe lesoni...
-
Kole atu kia 'Akosita Lavulavyu keke fale'i atu ho mali pea ke 'ofa mai 'o afe koe kiha hala kehe lolotonga 'oku kei taimi kiate koe. 'Ofa atu moe hufia....
-
'Io 'ae fu'u fale vela 'ikai 'ilo hono tupu'anga pea toe filifii pe ehe afi ia e me'a ke vela moe me'a ke hao !!!! kaekehe foki ne hoko foki ia koe fo'i excuse malohi ke hiki ai e PM ki he feleti pule'anga koena na'e laukilu hono fakalelei'i 'e Lavu. Ka na'e fakaanga'i fefeka foki 'ehe PM he taimi koee e kau minisita moe kau ngaue fakapule'anga ma'olunga na'e nofo feleti pule'anga tokua koe fakamole pa'anga ke he pule'anga. Ta ko 'ete kei lotokovi pe ki he kau kai ngako koe te'eki kete paakalutu he loto kapa ngako. Malie 'ata kitu'a moe taliui ki he kakai !!!!! fakalanga sipki atu koe fu'u mali vetengata'a ia ko eni !!
-
Ngalo ange ko Lavu na'a ne alea'i e langa e fale na'e vela ee....
-
Kaehaa pe fu'u ongoongo ia kuo sasala 'a e vili kikihi a e palemia ia ke hoko 'a Etuate Lavulavu ko hono fale'i ke ha'u ke langa e fonua. Pea te nofo 'o fika'i atu mahalo na ko e me'a ne fakahiki'i ai 'a Viliami Taufa kae fakahu hake a Lavu. Pea kuo mo'oni e lau ia 'a Hafoka, ta ko e me'a ni ia ku vetengata'a ia hange ne na mali kinaua ia ee
-
Na'e fa'a fehu'ia 'e 'Akilisi 'i Fale Alea 'a e ta'etotongi rent 'a Lavu ki he Senita Fakafonua. Na'e a'u 'one tohi Fehu'i 'i he 2011 ki he Minisita 'o e 'aho koia, Dr Viliami Latu 'a e lahi e mo'ua rent 'o Lavu. Na'e tali mai 'e Viliami ko e $78,000 mei Novema 2009 ki Sanuali 2012. Na'e nima mo va'e leva 'a 'Akilisi 'o fakakau mai 'eni 'i he'ene faka'ilo VONC 'a Tu'ivakano, 'o makatu'unga he 'ikai fakahoko 'e Tu'ivakano mo 'ene Kapineti ha me'a kia Lavu, 'o fakatatau ki he lao mo e aleapau na'e 'osi fakamo'oni kiai 'a e Pule'anga mo Lavu. Koia ai 'Akilisi, koeha kuo ke fu'u fakalongolongo ai he 'ahoni he a'u 'a e mo'ua 'o Lavu 'o kilu? Koe kaungaa faihia 'ena 'oku ke fai 'Akilisii, he 'oku ke 'ilo pe faihalaa kake kei fakalongolongo fievaleloi holo pe. Kuo ke maumau'i ho'o fuakavaa, pea kuo fe'unga 'aanoa 'ena ke fai'aki hao faka'ilo ta'efalala'anga pe VONC .
-
Kotoa pe ngaahi Faka e Mark, fakatuutamaki fakailifia fakatevolo fakatumutumu fakaiseisa pea koene mamafa pe ngaahi otu mea ni kuopau ke pa kovi. Tau tali kata pe tautolu ...
-
'E mahino koaa 'afee kia kimoutolu koe motto 'ae pule'anga ko eni koe "Fakafamili, Fakapone moe Fakatupupa'anga-fakafo'ituitui". Mahalo pe na'a toki tanaki mai ha ngaahi "Faka" kehe 'amuiange ka koe tolu'i "Faka" ena na'a nau lele mai ai talu hono fokotu'u honau ki'i pule'anga katuni ko eni.
-
Etita, oku ikai ko e fakapone, ko e "mali", ko e mali na e toki vetekina pe 'e he mate ... he'ikai fakamaavae'i 'e ha tangata ko mate pe