Faingata'a ki he Pule'anga ke fakatonuhia'i e Polokalama Tanuhala ^Featured

 'I he vakai 'a e Kolomu Filihi ki he ngaahi kaveinga lalahi 'oku lolotonga hoko ai 'a e valau 'i he fonua 'oku mahino mai koe tanuhala 'a e kaveinga 'oku lahi taha ai 'a e longo'a'a 'a e fonua.

'Oku poupou 'a e Kolomu Filihi ia ki hono tanu 'o e hala pule'anga ka 'oku 'ikai ke poupou ia ki he founga 'oku fai 'ehe pule'anga pehe ki hono taimi'i 'a e polokalama ko'eni.

'Oku fakahoko pe foki 'a e fatongia fakaanga 'i he Fale Alea pea 'oku mahino 'i he sio atu mei tu'a mo e vakai 'a e Kolomu ni  'oku 'ikai ke malava 'e he Pule'anga ia ke fakatonuhia'i  'a e polokalama tanuhala ko'eni.

'Oku 'ilonga 'enau feinga ke fufuu'i 'a e mo'oni mei he kakai pea 'oku 'ikai ke muimui 'a e polokalama ia ko'eni ki he founga fakalao, fakangaue mo fakapolofesinale 'oku totonu ke fou ai ha ngaue lahi pehe ni.

'Oku 'ikai ngata ai ka 'oku fakavave'i 'i ha kuonga faingata'a mo honge pa'anga ki he fonua pea 'i he taimi 'oku fe'amokaki ai 'a e patiseti 'a e fonua.

'I hono 'ai mahino 'oku faingata'a 'i he vakai atu ke mahino 'a e losika 'o 'enau tali fehu'i mo e fafaa vale ke fakatonuhia'i 'a e polokalama ko'eni 'a ia 'oku fu'u kehekehe 'a e me'a 'oku malanga'i mai mo e me'a 'oku hoko.

'Oku toe fakaoli ko'enau feinga ke fakafehokotaki 'a e covid-19 mo e polokalama tanuhala ka 'oku vaofi ange 'a Kao ia mo Tofua 'i he'enau feinga ke fakafekau'aki 'a e ongo kaveinga ni he 'oku na palaleli 'o faingata'a kena fetaulaki.

Kapau 'e ta'ofi 'a e tanuhala kae vakai'i fakalelei pea muimui ki he lao mo e founga ngaue totonu 'e 'ikai ha palopalema ia ki he fonua he 'oku tau kei fefononga'aki pe he hala tatau pea 'oku 'ikai ha feitu'u ia 'e li'ekia 'oku nofo'i 'e ta'e a'u kiai ha hala (remote area) 'o fakahoa ki he ngaahi fonua kaunga'api hange ko Fisi mo Ha'amoa.

'I he vakai 'a e Kolomu Filihi ko e polokalama tanuhala 'a e pule'anga 'oku 'ikai toe kehekehe ia mo e hae pangike ho'ataa malie 'i he kuonga 'o e temokalati mo e sivilaise pea 'oku fakahoko lolotonga 'oku 'i he fohe 'a e kakai 'oku taku 'oku nau poto mo taukei pea mo toutou lotu 'aukai tukukehe ange 'a e unga mei mui 'a e kau 'enisinia fonua tokua.

Ko e polokalama tanuhala 'i he vakai 'a e Kolomu Filihi koe tumutumu ia 'o e filifili manako pe fakapone (nepotism) 'i hano fai 'i he fonua ni talu hono tanupou 'a Tonga ni he ko kinautolu kuo foaki kiai 'a e ngaahi konituleki tanuhala ko 'eni ko e tokotaha 'oku kau he kapineti, tokotaha 'oku tokoni sea he paati faka-politikale 'a e palemia pea ko hono mali 'oku memipa he kapineti pea koe tokotaha ko e kaungame'a ofi 'o e tokoni sea 'o e paati 'a e Palemia pehe ki he ni'ihi 'o e kau memipa 'o e kapineti.

Ko e ngaahi kautaha ko'eni 'i he vakai 'a e Kolomu Filihi 'oku 'ikai ha'anau taukei he tanuhala pea 'ikai ha'anau me'angaue pe pa'anga ngaue ka 'oku teke 'a e pule'anga hange koia kuo ha he feme'a'aki 'a e Fale Alea 'e malu'i 'e he pule'anga 'enau ngaahi no laumiliona kenau fakahoko 'a e akoako tanuhala mo fakatupukoloa 'i he kakava 'o e kakai 'o e fonua.

Hange koe fakahua 'a kau kava tonga pea puipui ange he mo Hou'eki "Ko e fata mai ho kete ke inu he kava 'a hai?"

Ko e ni'ihi ko'eni 'oku 'i ai honau ngaahi mo'ua lalahi ki he ngaahi pangike, lekooti he Fakamaau'anga pea kuo puke 'e he ngaahi pangike 'enau koloa pea 'oku lolotonga 'i ai 'enau ngaahi hopo lalahi 'i he Fakamaau'anga.

'Oku ongo'i 'e he Kolomu Filihi 'oku 'i ai hono fatongia ke 'ohake 'a e ngaahi me'a ni ke tau filihi mo vakai kiai he kuo a'u 'a e fonua kiha taimi 'oku hange hono lohiaki'i e kakai ha me'anoa pea 'oku fakaloloma 'eni pea 'oku fiema'u leva 'a e tokoni mo e fakamaama.

'Oku mahino hono fa'ufa'u mo palani 'a e polokalama ko'eni pea tukumai mo e ngaahi fakatonuhia 'oku faingata'a ke mahino ke fakatonuhia'i 'aki 'a e 'ikai ke fakakau mai 'a e ngaahi kautaha lalahi he fonua 'oku 'i ai 'enau ngaahi me'angaue mo 'enau taukei 'a ia 'oku hange ha langatoi 'i ha loto mala'e'akapulu.

'Oku fehu'ia 'e he Kolomu Filihi 'a hono malanga'i 'a e Pule'anga 'o e kakai kae hili mo 'osi ko e kau taki pe ia 'oku toe taaimu'a 'i he kumi faingamalie 'i he koloa 'a e fonua pea li'ekina 'a e sekitoa taautaha 'a ia 'oku nau langa e 'ikonomika 'o e fonua.

'I he vakai 'a e Kolomu Filihi ko e polokalama tanuhala 'a e Pule'anga ko honau puha mate ia mo e holofa'anga pea 'oku 'oku mahino mei he lekooti ngaue 'o e ni''ihi kuo filifili kenau fakahoko 'a e fu'u ngaue kafakafa ko'eni ma'a e fonua 'e 'ikai ke malava kenau totongi 'enau ngaahi noo tukukehe ange 'a 'etau fokasi atu ki he mata mo e ola 'o 'enau ngaue 'e fakahoko.

'Oku tui 'a e Kolomu Filihi na'e mei lelei ange kapau na'e tuku ke fai faka-komiuniti 'a e polokalama tanuhala kapau ko e langa fonua ke si'i tafe atu ai 'a e pa'anga 'e lau miliona ko'eni ki he ngaahi komiuniti pea langa hake ai 'a e nofo kakai 'i he levolo ki lalo ka 'oku 'ikai ko e milionea pe 'a e toko si'i 'oku fehu'ia honau tu'unga falala'anga 'i he fonua.

'Oku 'ikai toe veiveiua 'a e Kolomu Filihi koe polokalama kemipeini 'eni mo e tili he'etau tukuhau 'i hono fakalea mahino pea 'oku fakavave'i na'a a'u ki he fili Fale Alea 'o e ta'u 2021 pea 'e hoko 'a e polokalama tanuhala ko'eni kene fakaivia 'a e faha'i fakaanga 'i he fili ka hoko mai he 'oku mahino pe 'a e ola ia 'e hoko he 'oku mo'oni 'a e lea Tonga 'oku tala 'e he'akau mei hono fua.

Ko hono aofangatuku 'i he anga 'a e vakai 'a e Kolomu Filihi 'oku 'ikai malava 'e he Pule'anga ke fakatonuhia'i 'a hono fehu'ia 'o e polokalama ko'eni neongo 'enau mu'angutu (mouthpiece)  'aki 'a e kau 'amatua 'i he mitia mo e mitia faka-sosiale ke fakatonuhi'a 'aki 'a e polokalama tanuhala.

'Oku faka'amu 'a e Kolomu Filihi ke 'oua 'e lau 'eni koha loto taufehi'a ki he Pule'anga kae to'o pe 'a e 'uhinga he koe filihi ko'eni koe fie tokoni ki he fonua fakalukufua.