Ko hai 'a Mo'oni mo Totonu? ^Featured

Ko e hingoa Mo’oni mo Totonu ‘oku ngāue ‘aki ko e peesi ‘a e tokotaha pe koe kulupu ‘i he feisipuka pea ‘oku ngāue ‘aki ki hono tukuhifo ‘a kinatolu ‘oku nau fakfepaki ki he Pule’anga pea ‘oku a’u pe ki hono lau’ikovi’i ‘o a’u ki he taupotu taha pea a’u ki honau ngaahi famili pea ‘oku ‘i he tu’unga matu’aki fulikivanu.

‘Oku ‘ikai ngata heni ka ‘oku toe ngāue’aki pe ‘a e peesi tatau ki hono lau’ikovi’i mo tukuhifo ‘o e Tama Tu’i pehe ki hono fale pea kau ai mo hono ‘omai mo e ngaahi ‘ata ‘oku natula faka-liukava mo faka-papeliane.

‘Oku mahino pe foki koe peesi ko’eni ‘oku taumu’a ki hono faka’ita’i ‘o e kakai kenau taufehi’a mo loto ‘ita ki he ni’ihi ko’eni ‘oku tukuhifo kinautolu ‘o a’u ki he Fale ‘o e Tu’i pea ke makatu’unga mei ai ha’a nau tafoki pe ko hono fakahoko ha ngaahi ngāue ‘o a’u pe ki he hia ‘oku natula faka-liukava.

Kuo tuku mai foki ‘e he Minisitā Polisi Mateni Tapueluleu ‘i he uike ni ‘i he Televīsone Tonga ‘ene tapou mamafa ki he kakai ‘o e fonua ki he fa’ahinga ngāue pango ko’eni ‘a ia ‘e malava ke nga’unu atu ‘a e Pule’anga ke fakangata ‘a hono toe ngāue’aki ‘o e feisipuka ‘i he fonua.

‘Oku nofo foki ‘a e fakamamafa ‘a Tapueluelu ‘i mafatukituki ‘a hono tukuhifo ‘o e Fale ‘o e Tu’i ‘a ia koe fakamahino totonu ‘eni a e mafatukituki ‘o e kaveinga ni.

Ko e me’a ‘oku malie heni he ‘oku ngāue malohi ‘aki mo fefeka ‘e he kau fakaaanga ‘o e Pule’anga ‘a e feisipuka ki hono fakaanga’i ‘o e kau taki ‘o e Pule’anga ‘o e aho ni pea neongo ‘oku a’u ‘o ngāue’aki ‘a e ngaahi lea tukuhifo ‘o a’u ki he natula ‘oku lau’ikovi’i ka koe lahi taha ‘o e ngaahi peesi oku nau fakaanga ki he Pule’anga ‘oku nau nofo pe ‘i he ‘uhinga, poini mo e fakamo’oni.

‘I he tui ‘a e tokolahi ia ‘oku feinga ‘a e Pule’anga ia ke me’angāue ‘aki ‘a e keisi ‘a Mo’oni mo Totonu ke fakangata’aki ‘a e feisipuka he ‘oku nau tokalalo ‘i hono tukuange mai ‘i he feisipuka ‘e he kau fakaanga ‘o e Pule’anga ‘a e ngaahi faihala ‘a e kautaki pea ‘oku nau ‘ulungia ‘i he fefa’uhi mo e kau fakaanga pea ‘oku mole ai honau manakoa.

‘Oku ‘omai foki ‘e he tokolahi ‘a e Ngaahi Lao Fakaangaanga ‘e 6 ‘a e Pule’anga na’e ‘ikai ke tali ‘e he tokolahi taha ‘o e fonua koe fakatātā ‘a hono ngāue’aki ‘o e feisipuka ke faka’ilo ki he kakai ‘a e halafononga kenau fou ai ‘o iku ki he he’enau tafoki mei he ngaahi Lao Fakaangaanga ko’eni ‘e 6 ‘a e Pule’anga.

Ko e isiū mahu’inga foki ia ‘e taha heni ko e mahu’inga ke ‘i ai ha kau fakaanga he koe taha ia ‘o e ngaahi halanga manava tefito ‘o e Temokalati ke mo’ui mo ‘ekitivi ‘a e fakaanga pea ke fakapapau’i oku luelue pe ‘a e kau taki ‘i he laini totonu.

Ko e ngaahi fonua ‘oku nau ta’ofi ‘a e fakaanga ko e ngaahi fonua ia ‘oku pōpula mo nofo tailiili pea ‘oku pule’i fakakautau, fakapolisi mo faka-kominiusi.

Ko e fehu’i koia pe kohai ‘a Mo’oni mo Totonu ‘oku malie he kuo tukuaki’i ‘e he tokolahi ko e uaifi pe ‘o e Minisitā Polisi Lautala Tapueluelu ‘oku ne ngāue’aki ‘a e hingoa koe Mo’oni mo Totonu.

‘I he taimi tatau kuo tukumai foki ha fakamatala mei ha mataotao ‘i he mala’e ‘o e komipiuta mo e IT ‘o pehe ‘oku malava lelei pe ia ke ‘ilo pe kohai ‘oku ne ngāue ‘aki ha peesi ‘i he feisipuka.

Kaikehe kuo toe tuku mai foki ‘e he kau fakaanga ia ‘i he feisipuka ‘enau ngaahi fakamo’oni ‘o au ki he ngaahi fika moe fakaikiiki fakatekinikale ke fakamahino ‘enau tukuaki’i ‘o Lautala Tapueluelu.

‘I hono ‘ai mahino ange kuo faka’ikai’i mamafa ‘eni ‘e Lautala ‘i ha’ane tohi ‘i he feisipuka pea ‘oku te’eki foki ke fakamo’oni ia ‘oku mo’oni ‘a hono tukuaki’i ‘o Lautala he ‘oku te’eki ke faka’osisiale ha fakatotolo ia kiai.

Ko e poini mahu’inga ‘oku ‘ohake leva he kaveinga ko’eni ‘oku fakatupu fifili pea ‘oku ne ‘omai ‘a e makatu’unga lelei ki he kau fakatotolo kenau kamata mei ai pehe ki he ngaahi fehu’i ‘oku fiema’u hano tali ‘o hange koe:

Ko e hā ‘oku toki fakahoko ai he taimi ni ‘a hono fakatokanga ‘e tamate’i ‘a e feisipuka mei hano toe ngāue’aki?

Kapau ‘oku malava ke ‘ilo ko hai ‘oku ‘a’ana ‘a e peesi ko’eni, koe hā na’e ‘ikai ngāue ai kiai ‘a e Potungāue Polisi ‘oku tataki ‘e he Minisitā ke fai mo fakahoko ha ngāue kiai?

Ko hai ‘e kau lelei kiai ka tamate’i ‘a e feisipuka pea ko hai totonu 'oku feinga'i ke malu'i heni?

‘E ngata nai heni ‘a e palopalema ‘oku ‘uhinga kiai ‘a e Minisitā Polisi pe ko hono fakaava 'eni 'a e matapā 'e 'ikai toe lava ai 'o ta'ofi (flood gate)?

‘Oku lahi mo e ngaahi fehu’i ia ‘oku muimui mai heni pea ‘oku totonu ke fai ha vakai kiai he ‘oku fakatupu tala’a pea 'oku toe fehu'ia he koe kau poupou malohi pe 'o e Pule'anga mo e PTOA na'a nau poupou ki he peesi ko'eni.