Fu'u mahino 'a e 'ikai loto 'a e kakai ke to'o e mafai honau Tu'i Featured
Fakataha'anga Holo Epiuefi 'i Kolofo'ou
21 Me, 2019. Kuo a'u mai 'eni ki he faka'osi'osi 'a e ngaahi fai'anga fakataha na'e fakahoko kiai 'a e polokalama fakataha 'a e Komiti Lao 'a e Fale Alea moe kakai 'o e fonua (public consultations) pea kuo mahino mai 'a e 'ikai loto 'a e kakai 'o e fonua ke liliu 'a e Konisitutone pea ke to'o mo e mafai honau Tu'i.
Ko e ngaahi Lao Fakaangaanga 'eni 'e 6 na'e fakahu mai 'e he Pule'anga pea moe fokotu'u ke liliu 'a e Konisitutone lolotonga pea ke 'ave 'a e konga 'o e mafai na'e 'i he Tu'i ki he Kapineti.
Na'e fakahu mai foki 'a e ngaahi Lao Fakaangaanga ko'eni ki he Fale Alea mo e fokotu'u koe ngaahi lao fakavavevave 'eni ke fei mo fakapaasi pea na'e fakahoko heni 'a e tohi tangi 'a e ni'ihi 'o e kakai 'o e fonua 'o tataki 'e he Komiti Fakafonua ki hono Fakafepaki'i 'o e Faihala (KFFF) ke 'ave 'a e ngaahi lao ko'eni ki he kakai 'o fakatatau ki he tu'utu'uni ngaue 'a e Fale Alea pea iku ai ki hono fakahoko 'a e ngaahi fakataha ko'eni.
Neongo 'a e ngaahi taukave mei he tafa'aki 'a e Pule'anga 'o tataki mai 'e he Minisita Lao Sione Vuna Faka'otusia, 'Ateni Seniale Le'ole'o 'Aminiasi Kefu pea mo e Fakahinohino Lao 'a e Pule'anga Sione Sisifa 'oku 'ikai ke to'o 'a e mafai 'o e Tu'i ka 'oku tui 'a e tokolahi 'o e fonua 'oku 'ikai ke mo'oni 'eni pea 'oku ha pe 'eni 'i he'enau ngaahi fakamalanga 'i he ngaahi fakataha'anga pea mo e ola 'o e ngaahi fakaha loto 'a e kakai 'i he ngaahi fakataha'anga fekau'aki e 'ikai kenau loto ke liliu 'a e Konisitutone pe 'e alasi 'a e mafai 'o e Tu'i.
'Oku tataki foki 'a e ngaahi fakataha ko'eni 'e he Sea 'o e Komiti Lao 'a e Fale Alea Samiu Kiuta Vaipulu. Minisita Lao pehe ki he kau Fakafofonga 'o e Komiti Lao 'o kau kiai 'a Lord Fusitu'a pea mo e kau ngaue 'a e Fale Alea.
Ko e a'u mai ki he efiafi 'o e 'aho ni koe fai'anga fakataha 'aki ia hono 18 mei he fai'anga fakataha 'e 23 kuo 'osi fokotu'utu'u ki he polokalama ko'eni pea koe lahi taha 'o e ngaahi fakataha'anga 'oku fu'u mahino 'a e 'ikai ke loto 'a e kakai ke fakahoko 'a e liliu ko'eni ki he Konisitutone 'o e fonua.
'Oku anga e pehe ni leva 'a e ngaahi fakataha kuo lava mo hono fakapeseti 'o fakatatau ki he kakai na'e lava ke kau atu ki he ngaahi fakataha'anga ni.
'Ikai loto ke liliu 'a e Konisitutone
1. Kameli Vv 65%
2. Falaleu Vv 85%
3. Leimatu'a Vv 75%
4. Uiha Ha'apai 99%
5. Pangai Ha'apai 64%
6. Kolonga TT 82%
7. Fu'amotu TT 57%
8. Ha'ateiho TT 64%
9. Havelu TT 71%
10. Kolofo'ou TT 99.4%
11. Ma'ufanga TT 83.2%
12. Nukunuku TT 90%
13. Houma TT 83%
Loto ke Liliu e Konisitutone
1. Ha'alaufuli Vv 53%
2. Longomapu Vv 80%
3. Foa Ha'apai 80%
4. Tatakamotonga TT 52%
5. Vaini TT 82%
'Oku 'amanaki ke faka'osi 'a e ngaahi fakataha ni 'i he uike ni 'a ia 'oku toe 'a Kolovai, Pahu mo Kolomotu'a 'i Tongatapu ni pehe ki he Vahefonua 'Eua ka kuo mahino mei he ola kuo ma'u 'a e tu'unga 'o e loto 'o e kakai.
2 comments
-
'OKU TATAU TOFU PĒ MO E TUTU 'O NUKU'ALOFA, 2006: 'Ikai ha 'uhinga tokua na'e hoko ha maumau fakamaau-totonu (injustice) ke liliu ai 'a e Konisitūtoné.
Na'e 'i ai ha maumau fakamaau-totonu 'i Pule'anga ke tutu ai 'a Nuku'alofá (2006), pea mo e feinga liliu Konisitūtoné ko 'ení? Pē ko 'enau mānumanu mafai pe?
KO E LĀUNGA aipē 'a e kau Temó (PTOA) ke faka-tōnunga'i honau loto fie liukava ma'u mafai (usurping power). 'Osi 'enau fasitu'u 'e ma'u 'a e tu'umālie 'a e fonuá 'ihe liliu temokalati, kuo nau tafoki ki he liukava'i 'o e fonuá (ke alasi 'a e mafai 'o e 'Ene 'Afió ko 'enau mānumanu mafai. Ka e pangó 'oku nau masiva 'ilo ki hono tataki 'o ha fonuá ke tu'umālie ai 'a e kakai.
'OKU NAU poto 'ata'atā pe 'i he fakaanga puhi-veve ko e tataki hala'i 'o e kakai, pea mo hono fa'o pa'anga honau ngaahi kató lolotonga 'a 'enau 'i Pule'angá. Ko e Polokalama 'a e Komiti Lao 'o e Fale Aleá mo e kakai (public consultations) ko e faka-tōnunga'i 'o e lāunga 'a e Palēmiá mo e PTOA ko 'enau fiema'u mafai.
KO E FAKAMOLE maumau taimi eni ki he fonuá. -
KOHAI HA'ANA 'A E FAKAKAUKAU MAUMAU TAIMI MO E FAKMOLE KOLOA KO ENI 'O E FONUÁ? Neongo ko e ofitaha eni ki he fili temokalati haohaoá, 'oku ta'e mahino pe ko e hā 'a e taumu'á, pea lahi e fakamole. 'Oku 'ikai ko e pule'anga temokalati haohaoa 'a Tonga; ko e Pule'anga Tu'i Konisitutone.
Na'e lava pē ke fai 'aki 'a e savea'i 'a e ngaahi kolo to'oto'o holo (random sampling).
'Oku 'ifē 'a e kau mataotao setisitika 'o e Pule'angá ka e tukuange ki he kau ta'e-ako 'i Fale Aleá kenau fakahela'i 'a e kakaí?
Ngalivale tahá ko e fehu'i: "'Oku ke Loto ke Liliu 'a e Konisitūtoné?" Ka e 'ikai ha 'uhinga 'oku fehu'ia ai; ko e hā 'a e palopalema 'oku fiema'u ai ke liliu 'a e Konisitūtoné? 'Oku tau liliu noa'ia pë 'ikai ha palopalema pe koha 'uhinga totonu.