Tohi Tangi Ki he Tu’i 'a e Komiti Fakafonua ki hono Fakafepaki’i Faihala Featured
27 Sanuali, 2019. Kuo tufaki foki ‘i he ‘Otu Tonga ni ha tohi tangi kuo fatu pea fokotu’utu’u ‘e he Komiti Fakafonua ki hono Fakafepaki’i Faihala ki he ‘Ene ‘Afio Tupou VI ‘o fokotu’u kiai ke veteki ‘a e Fale Alea ‘o Tonga.
Ko e tohi tangi ko’eni fakatatau ki he fakamatala mei he Komiti Fakafonua ki hono Fakafepaki’i ‘a e Faihala kuo a’u ki he lau afe kuo fakamo’oni kiai pea ‘oku kei hokohoko atu pe ‘a e ngaue ‘a e komiti ke tanaki ‘a e ngaahi fakamo’oni kae malava ke fakahu ‘a e tohi tangi ko’eni ‘i he kongaloto ‘o Fepulei ki he Tama Tu’i.
‘Oku fokotu’u atu foki ‘i he tohi tangi ko’eni ‘a e ngaahi me’a ko’eni:
1) KE VETEKI ‘A E FALE ALEA ‘O TONGA ‘I HE MALUMALU ‘O E MAFAI ‘OKU FOAKI KI HE TU’I ‘E HE KONISITŪTONE ‘O TONGA.
2) FOKOTU’U HA KOMISONI TAU’ATĀINA KE FAKATOTOLO’I E NGAAHI MAUMAU LAO MO E FAIHALA KUO FAKAHOKO ‘E HE PALĒMIA SAMUELA ‘AKILISI POHIVA MO E KAU MINISITĀ MO HA NI’IHI PE ‘OKU FEKAU’AKI MOIA
3) KE VAKAI’I PE ‘E MALAVA KE FOKOTU’U HA PULE’ANGA FAKATAIMI PEA TAUA’ATĀINA KENE FAKAHOKO HA NGĀUE KE TOE FILI FO’OU ‘A E FALE ALEA ‘O TONGA MO E NGĀUE ‘A E KOMISONI FAKATOTOLO ‘OKU HĀ ‘I HE FOKOTU’U FIKA 2 ‘I ‘OLUNGA.
‘I he fakamatala mei he Komiti Fakakafonua ki hono Fakafepaki’i Faihala koe komiti ko’eni ‘e hoko koe komiti tu’uma’u fakafonua kene to’o ‘a e fatongia ko’eni he ‘oku ‘ikai malava ‘e he Pule’anga mo e Fale Alea ke fakahoko ‘a e fatongia mafatukituki fakatemokalati ko’eni ke hoa tatau mo e liliu fakatemokalati na’e fakahoko ‘e he fonua talu mei he ta’u 2010.
Na’e fakamatala foki ‘a Sione Teisina Fuko ko e Minisita Malolo mo Fakafofonga Fale Alea he ta’u lahi pea koe Sea foki ia ‘o e KFFF ko e Komiti ko’eni ‘oku ‘ata ki he Tonga kotoa ke memipa kiai pea ‘oku ‘ikai toe taumu’a kehe ka ko hono fakafepaki’i pe ‘a e faihala telia ‘a e kaha’u ‘o e fonua mo hono hako tupu.
‘I he fakamatala ‘a Fuko na’a ne pehe ai ‘e fai pehe ‘a e Komiti ko’eni kiha fa’ahinga Pule’anga pe ‘i he taumu’a ke ‘oua ‘e toe hoko ha ngaahi faihala kuo fakamo’oni kuo hoko hange koia ‘oku lolotonga hoko ‘i he Pule’anga ‘o ‘Akilisi Pohiva.
‘I ha fakamatala ‘a William Clive Edwards koe fale’i fakalao ‘a e KFFF pea na’e a’u ki he laka Tokoni Palemia pea toe Minista Polisi mo Minisita Lao Malolo pea koe loea ‘iloa foki ‘i Tonga ni na’a ne pehe ai ‘oku ‘ikai taumu’a ‘a e Komiti ia ki ha kemipeini Fale Alea he ‘oku ‘ikai ke toe kau ia mo e sea ‘o e Komiti ‘i ha fili Fale Ale ka koe fatongia ki he fonua fakalukufua.
‘I he hoko atu ‘a Edwards na’a ne pehe ai koe angahala mo’oni kapau tetau nofo pe ‘o siosio atu kae hoko ‘a e ngaahi faihala fakalilifu ko’eni ‘i he fonua pea ‘oku fiema’u ke kau mai ‘a e kakai ke ta’ofi ‘a e ngaahi faihala fakalilifu ‘oku hoko he fonua he ‘oku ‘osi fakamo’oni’i.
Na’e a’utonu foki ‘a e ongoongo ni ki he fakataha ‘a e Komiti na’e fakahoko ‘i he efiafi Falaite 25 ‘o Sanuali na;e mahino ‘a e matu’aki tokolahi ‘a e poupou ki he Komiti ko’eni pea ‘oku memipa foki ‘i he Komiti ko’eni ‘a e kau Minisita Malolo, kau CEO Malolo ‘i he ngaahi Potungaue ‘a e Pule’anga, kau tu’ukimu’a he mala’e ako, kakai ngaue mo 'ilonga 'i he ngaahi sekitoa taautaha mo e kakai falala’anga ‘i he fonua.
‘I he fakamatala ‘a e Sekelitali ‘a e Komiti Soane Laitia Fifita na’a ne pehe ai ‘oku fakangatangata pe ‘a hono talaki ‘o e fakataha koe ‘ikai ke malava ke hao ‘a e kau memipa ki he fai’anga fakataha ka ‘oku ‘amanaki ke toki ui ‘a e fakataha hono hoko ke kau mai kiai ‘a e kakai ‘o e fonua ‘a ia ‘oku mahino ‘e fu’u tokolahi ‘a e kau mai kiai he kuo lahi ‘a e faka’eke’eke kuo ‘omai.
‘Oku ‘ata foki ‘a e Komiti ko’eni ke memipa kiai ha taha pe ‘i he kakai ‘o e fonua.
7 comments
-
'Oku mo'oni lahi 'a e langa fakakaukau mo faka'uhinga mo fakamaama malie 'a Pouono ka e tautefito ki he vahe tolu lalahi 'o e mafai (power) he fonua 'i Tonga 'a ia ko e falealea (legislature) mo e fakatahatokoni (executive) mo e fakamaau'anga (judiciary) 'o nau takitaha ngaue tau'ataina fakataha ma'ae lelei fakakatoa 'a e fonua. 'Oku 'osi anga faka-temokalati pe 'a e vahe tolu 'o e mafai 'a ia 'oku nau humaki kotoa pe he fakalao mo e lao ka e 'ikai ko e ta'efakalao mo e tikitato 'o hange ko e taukave mo e taukapo fakavale 'a e Palemia 'Akilisi Pohiva ke tuku koa 'a e lao ki tu'a ka e fai ke lava 'a e ngaue tokua 'o lea'aki 'a e me'akehe ko e temokalati (tau'ataina mo e taau) ka e fai'aki 'a e me'akehe ko e tikitato (fakaehaua mo e fakapopula) 'a ia 'oku 'ikai tatau leva 'a e ngutu mo e tuhu! 'Oku oli mo fakaoli ko e fili 'e he kau poto 'a e kakai 'o tefito he lahi 'enau 'ilo mo e poto mo e taukei ki he fakatahatokoni (executive) mo e fakamaau'anga (judiciary) 'o tau kata he'etau 'ita mo e pango'ia hono fili tavale mo tamulu noa'ia 'e he fonua 'a e kakai ki he falealea (legislature) 'o lau ko e temokalati tokua. 'Oku fefe ke to e fakakau atu he tohi tangi mo fakahaloto 'a e Komiti KFFF mo e kakai 'ofa mo mamahi fonua ki he Tama Tu'i ke veteki leva 'a e falealea mo e pule'anga ka e fili fakapoto mo fakapotopoto kotoa 'a e vahe tolu 'o e mafai 'e he kakai fonu 'ilo mo 'ilo'ilo mo mohu poto mo fakapotopoto (taukei lahi). 'E ui nai ia ko e temokalati faka-Tonga 'o kehe mei he ngaahi temokalati kehe kehekehe ka e fu'aki pe 'a e laumalie lelei ai 'a e TAU'ATAINA 'o fakaola ko e melino mo e fiefia mo e maau mo e malu?
-
Poupou 100%
-
"(Na'e) pehe 'e (Clive Edwards) koe angahala mo’oni kapau tetau nofo pe ‘o siosio atu kae hoko ‘a e ngaahi faihala fakalilifu ko’eni ‘i he fonua pea ‘oku fiema’u ke kau mai ‘a e kakai ke ta’ofi ‘a e ngaahi faihala fakalilifu ‘oku hoko he fonua he ‘oku ‘osi fakamo’oni’i." Na'e hoko atu 'a e 'atikolo 'o pehe, "(Na'e) mahino ‘a e matu’aki tokolahi ‘a e poupou ki he Komiti (KFFF) ko’eni pea ‘oku memipa foki ‘i he Komiti (KFFF) ko’eni ‘a e kau Minisita Malolo, kau CEO Malolo ‘i he ngaahi Potungaue ‘a e Pule’anga, kau tu’ukimu’a he mala’e ako, kakai ngaue mo 'ilonga 'i he ngaahi sekitoa taautaha mo e kakai falala’anga ‘i he fonua. 'Oku faifai pea poto ange 'a e kau vale mo siokita mo ta'e'ofa he kau poto mo siokitu'a (ki he lelei fakakatoa 'a e fonua) mo 'ofa (mo mamahi'i 'a e lelei ma'ae fonua). Faka'uta ange kapau na'e fili 'e he kakai 'a e kau ngaue 'a e Potungaue Ako mo e Potungaue Mo'ui mo e Potungaue Malini (kau 'eikivaka mo e kau 'enisiniavaka mo e kau ngauevaka) mo e Potungaue 'Evieisoni ('eikivakapuna mo e 'enisiniavakapuna mo e kau ngauevakapuna) mo e ha fua ka e me'amalie fau ko e fili kinautolu 'e he kau poto 'o tefito he'enau 'ilo mo e poto mo e taukei takitaha he ngaahi ngaue kehekehe 'oku nau fai! Koe tahataha 'a e taha 'o e 'Ofisi Ma'olunga he fonua ko e Fale Alea pea fili 'e he kakai vale 'a e kau vale 'o tokua ko e Temokalati 'ape (ka e 'ikai ko e Fakatahatokoni mo e Fakamaau'anga 'oku fili fakapoto mo fakapotopoto ia 'o tefito he'enau 'ilo mo e poto mo e taukei), pea ko e 'atunga e ko e tamulivale mo e taumu'avale 'o e vaka mo e folau 'a e fonua 'a ia ko e toki vaka mo e folau he mo e vaka mo e folau mole mo e vaka mo e folau mate.
-
Poupou atu 1000%
-
Malo e ofa moe mateakii e totonu ki hotau fonua
-
Poupou kakato atu ki he ngauelahi oku fai....
-
Poupou atu ki he ngaue oku fai