“Ko ‘eku a’u ki he tu’unga ko’eni ko ‘eku situ’a mei he lao”: Ko e lea nai 'eni 'a ha taki? Featured
Palemia 'o Tonga Samuela 'Akilisi Pohiva
7 Novema, 2018. 'Oku hokohoko lelei atu pe 'a e fai me'a fakaofo hotau taki pea kuo a’u ‘eni ‘a Tonga ki he tu’unga ‘oku matu’aki fakama mo fakaoli mo’oni ‘i hono hisitolia pea kuo mafola atu ki mamani mo e Pasifiki ‘a e lea vale (hufanga he fakatapu ka tau ngaue’aki pe ha lea mahino) ‘a e Palemia ‘o Tonga ‘i he fakataha mo e kau faiongoongo ‘i he ho’ata Falaite 2 ‘o Novema.
Ko e lea ‘a e Palemia na’a ne pehe “ ko e me’a pango pe ka teu fai atu ‘a e lea ko’eni, ko ‘eku a’u ki he tu’unga ko’eni koe ‘uhi ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi taimi kuou situ’a ai mei he lao”.
Na’e kau foki ‘i he’ene lea ‘a ‘ene toutou maumau’i ‘a e lao pea kuo pau kene fakahoko ‘eni ‘o iku ai ki he’ene toutou mo’ua ‘i he Fakamaau’anga.
‘Oku mahino foki ‘a e ‘afungi ‘i he lea ko’eni ‘a e Palemia pea na'a ne pehe nai ‘oku lelei tokua pea natula fakataki pea ho’ata mai mo ‘ene polepole mo laukau’aki ‘a e tu’unga ‘oku a’u kiai kae ngalo ange ‘iate ia ‘oku fanongo atu ‘a e kakai poto mo lotu pehe ki he kakai mamahi’i fonua pea ko’ene toe pangoa ko ‘ene a’u atu ki tu'apule'anga.
‘Oku matu’aki mahino pe mei he’ene lea ‘oku pango ‘a e me’a ‘oku ‘amanaki kene lea mai ‘aki pea ko e fakamo’oni ‘eni ki Tonga ni mo mamani ko e tangata ni ‘oku ‘i he tu’unga fakatu’utamaki ‘a e anga ‘ene fakakaukau, mahino, taukei mo ‘ene faka’uhinga’i ‘a e ngaahi me’a ‘oku hoko ‘i hono ‘atakai.
‘Oku feinga kene ‘eti ‘a e founga ‘a e kakai mo e kau helo he mala’e ‘o e politikale na’e ‘ikai toe fehu’ia honau founga mo ‘enau poto mo e taukei ‘a ia ‘oku ‘ikai ke ‘i ai ha’ane ofiofi ‘e taha kiate kinautolu ‘a ia ‘oku toutou mohe misi kiai ‘o hange ko Martin Luther King, Gandhi mo Mandela mo hai fua ‘a ia na’a nau poto, taukei pea nau lava ‘o fa’u ‘a e ngaahi policy mo e manifesto ‘oku kei tu’uloa mai pea ako mei ai ‘a mamani.
‘Oku totonu ke mahino kia ‘Akilisi ko ‘ene a’u ki he tu’unga ‘oku ‘i ai he ‘aho ni koe siokita ‘a e niihi na’e fili tau’ataina mai ‘e he kakai 'i he ta'u 2014 pea na’a nau fehalaaki mo fakafuofua hala ‘o iku kene a’u ai ki he lakanga taki pea ne me’angaue’aki ‘a e ivi ‘o e mafai mo e tu’unga mo e koloa ‘a e fonua kene kei ma’u pe ‘a e tu’unga 'a ia 'oku tau longoa'a ia he 'aho ni.
Ko e lea na’e to mei he’etau Palemia ko e ‘ata totonu ia ‘o e tikitato pea ‘oku kau ia ki he kulupu ‘o e kau tikitato ‘i he hisitolia ‘o hange ko Hitler, Stalin, Pol Pot, Gadafi mo hai fua na'e ta'e'amanekina honau iku'anga.
'Oku hoko 'ene lea ko'eni ke ma'u hala ai 'a e si'i ni'ihi o e kakai 'o e fonua 'oku 'ikai kenau maa'usia 'a e mahino pea tenau si'i pehe pe koe sipinga lelei 'eni kuo tofa mai 'e he Palemia kenau maumaumau'i 'a e lao pea 'oku sai pe ia he koe founga fakataki pe eni.
'Oku toe fehu'ia nai na'a koe 'uhinga nai 'eni 'oku lahi mo toe fakalilifu ange ai 'a e faihia mo e maumaulalo 'i he fonua ni koe fa'ahinga fale'i pehe ni mei he kau taki.?
‘Oku ‘alu mamalie pe ‘a e taimi pea ‘oku ‘asi mai ‘a e lanu tototonu ‘o e tangata ni ‘a ia ‘oku mahino mai ‘oku lolotonga luelue holo pe mo va’inga ‘i he laini ‘o e fe’unga mo e ngatangata’anga ‘o e kataki ‘a e kakai mo e fonua.
‘Oku mahu’inga ke sio pea fanongo ‘a e kakai mo e fonua ki he lea ma’ulalo ko’eni kuo tuku mai mei he taki ‘o e fonua pea kuo taimi Tonga ketau ‘aa aa ‘o fakahoko ha ngaue he vave taha ke haofaki’i ‘aki hotau fonua he kuo tau heva atu ki he tu’a laini.
3 comments
-
'Oku hala ketau teitei oli'ia pe sai'ia he'ene fa'ahinga comment ko'eni. Ko e tala mai 'ene maumau lao he kohai 'oku fie fanongo atu kiai? Ne fakamahino atu ki mamani 'etau DUMP, fili 'e he kakau e fu'u Criminal ke Fale Alea, fili 'e he kau Memipa Fale Alea e fu'u Criminal koeni ke Palemia. Fakanofo leva 'e he Tu'i e fu'u Criminal koeni ke Palemia. Hanga leva 'ehe'ene comment 'o hulu'i atu ki mamani e DUMP 'A E KAKAI, PEA MA'ULALO MO'ETAU LAO HONO 'OANGE FAINGAMALIE KI HE FU'U CRIMINAL KOENI KE PALEMIA.
-
Oku mo'oni pe me'a oku lea kiai e PM. Ko hono hala ki he Falea Alea pea mo 'ene hoko koe PM he 'aho ni ne fou kotoa mai pe ia he loi moe mio'i.. Na'e ne fkfonu e 'atamai 'o e kainga Tonga 'aki e ngaahi talanoa loi fekau'aki moe fale 'o e Tu'i pea mo hono tukuhifo kinautolu. Na'a ne fai e ngaahi faka'ilo 'o ha kakai o 'ikai ha makatu'unga ka koe feinga pe ke taki e tokanga 'a e kakai kiai. Na'e 'iai 'ene ngaahi kaveinga koe faitotonu, tau'i e faihala , 'ata ki tu'a moe pule lelei na'a ne faka'ali'ali ki he kainga Tonga o tupu ai hono manakoa ka oku ne 'ilo pe pea mahino he 'aho ni ko e loi kotoa pe.
Oku fakafiefia 'ene admit pe ko 'ene talaloto ko'eni ke 'ilo ai 'ehe kakai tokolahi neongo kuo fuoloa pe 'eku lave'i talu 'ene hoko ko e PM moe tokolahi o mahino'i koe siana ko'eni oku fakangalingali pe ka oku 'ikai kene fai 'e ia e me'a oku lea kiai. Ko 'ena kuo ho'ata mai heene kau Minisitaa pea moia foki 'a hono tapalasia e lao 'o e fonua kae fai pe 'ene fakakaukau 'a'ana. Kapau oku ta'e mo'oni pe he mafai oku ne ma'u he taimi ni huanoa ka osi kotoa atu moe 'ene Afio kiai pea ko 'ene toki fakaoli ia mo faka'ofa hotau fonua ..Oku ou amanaki pe ne sivii 'ene lea ko'eni ehe ene kau fa'u lea he ka kuo mahino mai pe oku pea na'a ne maumau'i e lao 'o e fonua -
'Oku hanga 'e he PM 'e 'Akilisi Pohiva 'o matu'aki feto'oaki faka'atamai (faka'ilo mo fakapoto) mo fakangaue (fakapolitikale) 'a e me'a kehekehe 'e ua koe "civil disobedience" mo e "law breaking."
'Oku 'uhinga 'a e "civil disobedience" ko e talangata'a ki he lao 'oku kovi mo fakatu'utamaki he fonua 'oku fai mo fakaha loto he founga ;o e melino 'i loto he lao ma'ae lelei mo e mo'ui fakalukufua 'a e fonua 'a e na'e fai 'e he kakai faimateaki 'o hange ko Martin Luther King ko e 'Afilika-'Amelika 'o 'Amelika, Gandhi 'o 'Initia mo Mandela 'o 'Afilika he funga 'enau feilaulau faimatekina, mamahi'ime'a mo e 'ofafonua.
'Oku 'uhinga 'a e "law breaking" ko e matu'aki mamau'i 'a e lao 'o e fonua he founga 'o e siokita, siome'a, ta'e'ofa, kaka mo e pau'ulotu 'o hange ko 'Iti 'Amini 'o 'Ukenita, Hitila 'o Siamane, Lenin 'o 'Itali, Pol Pot 'o Kemipotia mo Gadafi 'o Lipea, Hussein 'o Iulaki, (mo 'Akilisi Pohiva 'eni 'o Tonga)
'Oku 'i ai 'a e me'a 'e ua 'oku hoko heni hono hanga ko ia 'e he PM 'Akiliasi Pohiva 'o matu'aki feto'oaki 'e he 'a e "civil disobedience" mo e "law breaking" 'a ia ka 'oku 'ikai pe ko e tupu mei he'ene vale mo e ta'e'ilo PE ko e tupu mei he'ene feinga tavale ke takihala 'a e kakai mei he me'a mo'oni 'oku lolotonga hoko he funga 'o e loi, kaka, siokita, siome'a mo e ta'e'ofa 'o tumutumu he tikitato.