Ko e fakafisi 'a e Minisitā Polisi pe ko e fo’i ‘eti faiva pe? Featured
1 Ma’asi, 2018. ‘Oku kei fifili ‘a e fonua ki he ‘uhinga ‘o e fakafisi a e Minisitā Polisi Mateni Tapueluelu pea kuo 'asi mai 'a e Palēmia 'o fakamahino mai ‘a e ‘uhinga ‘o e fakafisi hono foha 'i he fono tokua koe ‘ikai poupou ‘a e Kapineti ki he’ene faka’amu ki he Potungāue Polisi mo ‘ene ngaahi fokotu’utu’u.
‘I hono filihi ‘e he Kolomu ni a e fo’i ‘aliaki ko’eni pea ‘oku ho'ata mai koe konga pe ‘eni ia ‘o e ngaahi fa’ufa’u ke tohoaki’aki ‘a e tokanga ‘a e kakai 'o e fonua mo e tui ta’e toe veiveiua ko e fo’i politiki ‘ataata pe ‘eni mo e fo'i ‘eti faiva faka-politikale.
‘I hono filihi ‘e he Kolomu ni ‘a e fo’i fakafisi pelesitiki ko’eni ‘oku ho’ata mai mei ai ‘a e ngaahi fehu’i ko’eni:
1. Me’a ni koe ‘ikai pe ke tali ha fokotu’u ‘a ha Minisitā ‘i he Kapineti pea ‘e ‘ita leva ‘o fakafisi kae fai hono loto?
2. ‘Oku mo’oni ‘oku ‘ilo lelei pe ‘e Mateni ‘e ‘ikai tali ‘e he ‘ene tamai ‘i he fono ka koe Palēmia ‘ene fakafisi na’a movete ‘a e ngaahi poutuliki hono mafai?
3. Ko hono tohoaki nai ‘eni ‘a e tokanga ‘a e kakai (diversion) mei he ngaahi palopalema ‘oku tukuaki’i kiai ‘a e Palēmia mo e Pule’anga?
4. Ko e feinga ‘eni ke ‘ata lelei tokua ‘a e Pule’anga ‘o pehe ‘oku nau lava pe ‘o fakafisi ‘i ha hoko ha palopalema?
5. Ko e ha ‘a e maumau ‘oku hoko ki he fonua pea ‘i he tu’unga fakatu’utamaki vivili mo fakatu’upake ki he kakai ke liliu ai ‘a e Lao Polisi pea ‘ave ‘a e mafai ki he Minisitā Polisi?
6. Ko e ‘ita nai ‘eni ‘a e Minisitā ‘o ‘ikai kene kei lava ‘o fakama’uma’u kae homo mai ‘ene fakafisi?
7. Ko hono fai nai 'eni ke teke 'aki 'a e feinga to'o mafai 'a e Palēmia mei he Tu'i mo e Fakataha Tokoni?
Kuo ‘ikai foki ke tali ‘e he Palēmia ‘a e fakafisi ko’eni pea ‘oku ne ‘omai pe ‘e ia ‘a e tali ki he taha ‘o e ngaahi fehu’i ‘i ‘olunga ‘a ia ‘oku ho’ata mei ai na’e 'i hono filihi na'e fai pe hono palani'i.
'Oku 'asi mai 'i hono filihi 'e he Kolomu ni 'oku 'ika fakatokanga'i 'e he kau 'eti faiva ko'eni 'oku ta'emalava 'a e fa'ahinga fakaukau ko'eni 'i he sio 'a e tokolahi 'oku nau a'usia he 'e movete ai 'a paati mo e Kapineti.
‘I hoko atu ‘a e Kolomu Filihi, ‘oku ‘i ai ‘a e fakakaukau ki hono unuhi mai pe ‘a e foha ‘i he fono ‘o e Palēmia kene fakahoko ‘a e fo’i fakafisi ko’eni pe ka tonu mo manakoa ‘a e fo’i faiva ni pea ‘e malava ke toe ma’uma’uluta ange ai pe ‘a e nofo ‘a e mafai ‘i he sekolo ‘i loto (inner circle).
‘I he anga ‘a hono filihi ‘e he Kolomu ni ‘a e fo’i nga’unu ko’eni ‘oku mahino mai oku ‘i ai pe ‘a e ngaahi ‘uhinga lelei ‘oku totonu ke fakafisi ai leva ‘a e Minisitā ia ko’eni ka koe ‘isiū kehe ia mei heni.
‘I he tali ‘a e Palēmia ki he ngaahi kautaha ongoongo na’a ne me’a ai ‘o pehe ‘e fakahoko ‘e he Kapineti ‘a e ngāue ki he me’a ‘oku ta’efiemalie kiai ‘a e Minisitā ko’eni pea tenau feinga ke ‘oua ‘e tali ‘ene fakafisi pea kei ma’u pe hono tu’unga.
'Oku 'ikai toe kehekehe 'eni ia moha lele 'a ha leka ki he'ene daddy 'o tangi kiai pea fai leva hono loto.
‘Oku ‘i ai ‘a e faka’amu ‘a e Kolomu ni 'e vakai fakalelei pe ‘a e Kapineti ki he kaveinga ‘oku vivili kiai ‘a e teuteu fakafisi pea 'oua tenau to ngofua 'i he mounu ko'eni neongo 'e malava pe 'i he anga hono filihi ketau pehe na'a nau 'ilo kotoa ki he fa'u ko'eni.
'Oku 'ikai ketau loto ke hoko 'eni koha makatu’unga (precedent) ke ‘ita pe ha Minisitā ia pea teu fakafisi kae fakahoko 'ene fakakaukau mo 'ene faka'amu.
'I he taimi tatau ‘oku tu’u pe ‘a e Kolomu ni ia ‘i he fakaukau koe fo’i ‘eti faiva faka-politikale pe ‘eni ‘o hange koe ngaahi faiva na’e ‘eti’i ‘i he teu fili Fale Alea ‘o e 2017.
‘I he lau ‘a e Kolomu ni ‘oku totonu ke tu’u ai leva ‘a e Minisitā ko’eni ‘i he’ene ngaahi tefito’i tui (principles) kapau 'oku 'i ai ha me'a pehe pea fakafisi he ka toe foki ‘o hoko atu ‘i he fatongia pea ‘e fakapapau’i ai pe ‘a e fifili mo hono filihi 'e he Kolomu ni.
3 comments
-
FAKE NEWS ALL THE WAY...IT'S A SMOKE SCREEN TO DRAW ATTENTION TO HIMSELF. Ko e faka'ii'ii mo e fie-mahu'inga. 'Oatu ha Minisita fo'ou he 'oku tokolahi 'a e kau taukei laka ange, 'ikai ko ha konga koula 'a e ki'i Minisita ta'e ako ko 'eni.
Tuku ke nofotaha ki Fale Alea 'o teke 'ene fokotu'u ke kole kia Bill Gates ha lau miliona ke faka'osi 'aki 'a e mala'e tapulu 'I Popua. -
'Etita,
Kataki 'oku ou toe fifili mo au pe ko e ha koa fatongia totonu 'o e 'Eiki Minisitaa fakatatau ki he Konisitutone 'a Tonga mo e Laoo? -
Koe 'ete fakafisi 'aki e 'uhinga lelei, hange koe ngaahi 'uhinga ko eni:
1) mahamahaki ('uhinga fakametikolo - illness, injury etc)
2) 'ova e ta'umotu'a he ta'u motu'a fakalao ke ngaue faka-pule'anga (e.g. 55)
3) koe hiki atu hoto famili mei Tonga ki muli (e.g. Aositelelia etc)
4) pea moe ngaahi 'uhinga kehe pe ka 'oku 'uhinga lelei.
Sai ko e anga 'eku fifili atu ki he fo'i fakafisi ko eni koe fo'i fakafisi pelesitiki pe eni ia (tapu ange moe Minisita ni). Ko e ngaahi fo'i mafulifuli faka-politikale (political strategy) pe eni ia, koe faka-kemipeini (political campaign).
'Uhinga 'oku 2. 1) koe "Minister's post koe political post". Pe ko hai pe tete (Palemia) fili 'oku 'ikai ko ha fu'u polopalema ia (famili pe ta'e famili) - nepotism, qualifications, experienced etc. Koe uhi he 'e fakanofo he 'aho ni tukuange 'a pongipongi, sai pe ia. He kapau na'e fili 'ehe kakai e Palemia moe kau Minisita - kuopau kete "tali ui mo'oni ki he FATONGIA". Koe political reform ia oku ou pehe 'oku sai. Tukuange a taumu'a ia ke fai 'enau ngaue, ha'u kita totoivi he faka-matoato'i hoto fatongia. Koia koe anga 'eku sio ko e fo'i mafuhinga faka-politikale pe eni ia. Hangehange ko e nima to'o mata'u eni e number 1 (Palemia) 'a Tonga. Koia he'ikai teke lava ko e 'o fakafisi (malie lahi atu)!.
2) Koe uhi koe minisita ia koe fo'i tu'unga fakalangilangi pe ia ka koe komisiona ia koe fili 'e he Tu'i, 'oku tali ui leva ia ki he tokotaha mafai ma'olunga taha. Ne 'osi to folofola'aki e King Tupou VI "Koau tokotaha pe 'i Tonga ni 'oku ou declare e War". Koia koe me'a fekau'aki moe mafai ki he kau polisi moe kau sotia kuopau ke tali ui fefeka mo talangofua ki he KING. 'Oku 'ikai koe PM. Koe 'uhi ko 'ene pehe, kuopau leva ke fa'u 'ete palani ngaue 'o "ALIGN" pe kono fakatatau moe palani ngaue 'a e Komisiona Polisi ka e ngaholo pea 'alu ki mu'a e ngaue. He ka 'ikai e iku leva ki he fo'i fakafisi pelesitiki ko eni. He kapau na'e lava e fokotu'utu'u nague 'a e Minisitaa ni, ko e taha ia e ngaahi founga kete to'o mai ai e ngaahi mafai ma'olunga taha 'oku kei malumalu he'ene 'afio.
Ko e Tu'i ia koe Tu'i 'ofa he kakai Tonga pea toe poto taha pe ia (he na'e ako he royal institute) 'i Tonga. 'Oku faingofua pe ia kene 'omai e mafai ki ha taha pe koha taimi pe, ka kuopau kete perform ke sio mai e Tu'i 'oku te lava o leva'i lelei e fatongia. 'Aia koe fehu'i 'oku ke maau? He 'oku 'ikai ko ha kole ha fo'i pinati pe koe kole pa'anga. Ko e kole mafai eni ke fakalele'aki a Tonga. Na'a 'omai e me'angaue ia pea 'ikai 'ilo ia pe 'oku ngaue fefe'aki. Toe polopalema lahi leva ia he tete maumau'i leva e kita e me'angaue koia.
Kae 'oua e kole ke 'omai he 'aho ni pea toe ha'u pe tama ia 'oku 'aana 'o fakafoki 'ene koloa 'anai pe ko 'apongipongi. Fuatautau pe kia kita. Kapau 'e ha'u ha taha ta'efalala'anga 'o kole/no silini ke 'alu ho'o me'alele, me'a ni teke 'oange?
'Oku 'iai 'etau lea Tonga 'oku ui koe To'ukai mo hono Lohu. Ko e to'ukai eni. Koia kou fokotu'u atu 'eiki Minisita keke tui pe 'e koe ho kahoa pea 'ai ke 'alaha. He koe tu'unga (pe koe Minisita) 'oku hange pe ia ha kahoa kakala 'ene 'alaha.