Tu’unga 'oku 'i ai 'a e Kolonavailasi Featured
Ko 'etau fanau sipoti mei Siaina 'i Lonitoni
21 Fepueli, 2020. Kuo laka hake he toko uaafe tupu kuo nau malolo talu mei he too ‘a e mahaki ni he lau mahina si’i pe eni, pea laka hake he toko fitu mano ‘a kinautolu ‘oku nau puke ai. Neongo ‘oku tō ia ‘i Siaina pea a’u ki he ngaahi fonua ‘e 30 kehe, pea mo e ngaahi vaka meili, kae fakafeta’i ki he ‘Eiki ‘oku kei hao pe ‘a Tonga.
Ko e kakai Tonga ne nau ‘i Siaina ki mu’a he too ‘a e mahaki ni he faka’osi’osi ‘o e ta’u 2019 pē kamata’anga ‘o e ta’u 2020, ne a’u ‘o lau ngeau kau ai ‘a e fanau ako, ‘Ofisi ‘Amipasitoa Tonga, fanau Sipoti, kae pehē ki he kau Tonga folau‘eve’eva ki Siaina.
Na'e kamata pē fengāue’aki ‘a e Potungāue Mo’ui ‘a Tonga mo e ngaahi Pule’anga muli kae pehē ki he Kautaha Mo’ui ‘a Mamani (WHO/World Health Organisation) he kamata’anga ‘o e ta’u ni ke fakapapau’i e ngaahi palani fekau’aki mo e kakai Tonga ‘i Siaina tautautefito ki he ‘enau tu’unga mo’ui lelei kae pehē kianautolu ‘oku nau fie foki mai ki Tonga ni.
‘Oku fakafiefia ‘aupito ke fakahoko atu ‘a e ola e ngaahi ngāue ni ke mea’i he kakai ‘o e fonuá ‘oku kei malu pe hotau kainga Tonga ‘i Siaina pea pehē kianautolu kuo nau mavahe mei Siaina ‘i he fetokoni’aki fakatipilometika ‘a e Pule’anga Tongá mo e ngaahi Pule’anga mulí.
Ko e tu’unga ‘oku ‘i ai e Toko 4 ne nau ‘uluaki mavahe mei Siainá
Kuo fakahā mei Nu’usila ne hao pē ‘a e toko 4 ko eni ‘a ia na’a nau folau mai mei Wuhan, ko e feitu’u ia ne tō ai ‘a e mahaki ni. Pea kuo lava hono kolonitini mo tuku fakamavahe’i kinautolu fakataha mo e ni’ihi mei he ngaahi ‘Otu Motu he Pasifikí. Pea kuo nau ‘ataa kitu’a pea mahino ne nau hao pe mei he mahaki ni.
Pea ‘oku ‘i ai ‘a e fakamalō lahi ki he fengāue’aki pea mo e Pule’anga Nu’usilá mo ‘enau tokoni fakapa’anga ‘i hono ‘omi ‘o e fanau ko ‘eni.
Fanau Sipoti na’a nau ‘i Siaina.
Kuo fakahā mei he ‘Ofisi Talafekau Lahi ‘a Tonga Ki Pilitaniá ‘i he pongipongi ‘aneafi ne tu’uta ki Lonitoni ‘a e kulupu faka’osi ‘o e fanau sipoti ‘e toko 26 ki he mala’e vakapuna Heathrow ‘i Lonitoni.
Ko e kakato ia ‘o e fanau sipoti ‘e toko 51 kau ai mo e kau Faiako ne nau folau mei Tonga ki Siaina. Pea kuo fakahā mei he Potungaue Ngaahi Ngaue Fakalotofonua ‘a Tonga ‘oku mo’ui lelei pē ‘a e fanau, pea neongo ‘a e tokoni’i mo tokanga makeheange ‘a e Pule’anga Siaina kia nautolu lolotonga hono tauhi nautolu ‘i Siaina, ka ‘oku nau toe fiefia mo ongo’i tau’ataina ange ‘i Lonitoni.
O hangē pe ko e tu’utu’uni ‘oku fai he ngaahi fonua kotoa pe ki he kakai na’a nau ‘i Siaina he taimi ko ‘eni e tō ‘a e to’umahaki ni, kuopau ke kolonitini kinautolu ‘i he ‘aho ‘e 14 mo tauhi mavahe kinautolu.
Pea ‘oku tau fai pe ‘a e me’a tatau ki he kau sipoti ko ‘eni. Ko ia ‘oku fai ‘a e kole atu ki he ngaahi matu’a mo e famili, ke mou kataki fakamolemole, tuku pe fanau ke fai hono kolinitini kinautolu mo fakapapau’i ‘oku nau hao pea mo nau mo’ui lelei. Koe’uhi ko e teuaki ‘enau foki mai ki Tonga ni, ke fakapapau’i he ‘ikai ha’u ha taha ‘oku puke he ‘e uesia ai ‘a e fonua.
Ne lava ‘o fakahoko ‘a e toe fakataha ‘a e Potungaue Ngaahi Ngaue Fakalotofonua mo e kau tauhi fanau ‘a e fanau sipoti, he ‘aho 19 ‘o Fepueli. Ne fai e talanoa ki he tu’unga lolotonga e folau ‘a e fanau mei Siaina ki Lonitoni kae pehē foki e ‘amanaki lelei ki ha ‘aho te nau foki mai ai ki Tonga ni.
Vakai ki he kaha’u ke mateuteu ‘a Tonga ni
‘Oku ‘ikai tuku ‘a e fengāue’aki vāofi ‘a e Pule’anga Tongá mo e Kau Talafekau Lahi ‘i Tonga ni ‘a e Pule’anga Nu’usila, ‘Aositelēlia, Pilitania, Siaina pea mo Siapani foki, ‘oku malava ai ke fai hono tauhi ‘etau fanau ‘i Siaina, ‘enau fononga mai mei Siaina, kae pehe ki hono kolonitini ki mu’a pea nau toki tu’uta mai ki Tonga ni, he ‘oku ‘ikai fe’unga hotau ivi fakapa’anga pē ko e ngaahi me’a fakafalemahaki ke tauhi ha taha ‘oku ma’u he mahaki ko eni.
‘Oku ‘ikai tuku ‘a e ngāue ‘a e ‘Amipasitoa ‘a Tonga ki Siainá, he fengāue’aki mo e fetokoni’aki mo e Pule’anga Siaina ke mahino ko e Tonga kotoa ‘i Siaina ‘oku nau fili ke nau kei nofo ‘i Siaina, ‘oku nau kei ‘i he tu’unga fakafiemalie.
‘Oku kei tu’u pe ‘a e Potungaue Mo’ui ke fakapapau’i ‘oku malu ‘a e kakai ‘o e fonua mei he mahaki ko ‘eni, pea ‘oku kei fakahoko pē ‘e he Potungāue Mo’ui hono sivi ‘o e kau folau mai ‘i he mala’evakapuna Fua’amotu kae pehē ki he Uafu Kuini Saloté.
Ko e ngaahi vaka tahi kotoa, ‘oku fiema’u ke ‘omi ‘enau ngaahi pepa ke fakamo’oni’i oku ‘i he tu’unga mo’ui lelei kotoa ‘a e kakai ‘oku ‘i he vaka, kae pehē ki he ngaahi feitu’u ne ha’u mei ai ‘a e ngaahi vaka.
‘Oku lolotonga fai foki ‘a e ngāue ki hono teuteu’i ha feitu’u ke kolonitini ai ha fa’ahinga te nau ma’u ‘a e mahaki ni.
‘Oku lolotonga fai ‘a e ngāue ki ha ngaahi va’a pe feitu’u makehe ‘a e Potungaue Mo’ui ke nau lava ‘o tokangaekina ha taha e mo’ua ‘i he mahaki ni.
‘Oku fengāue’aki vaofi ‘a e WHO pea mo e Potungāue Mo’ui ‘i he ‘aho kotoa pē ke fakapapau’i ‘a e malu ‘a e kakai ‘o e fonuá. ‘Oku fai e fengaue’aki mo e ‘ofisi ‘o e WHO ‘i Fisi, Manila mo e ‘ulu’i ‘ofisi ‘i Siniva ke ‘ilo ‘e Tonga ni ‘a e ngaahi ‘alunga mo e tu’unga lolotonga fakamamani lahi ‘o e mahaki kae lava ke tau mateuteu ki ai.
Ka neongo kotoa ngaahi ngāue ni, ‘oku ‘oatu ‘a e fakamalō lahi ki he kakai ‘o e fonua ‘i ho’o mou lotua ‘etau fanau mo e kainga Tonga ‘i Siaina, pea mo e kole ke ‘oua ‘e tuku e lotu ‘a e ngaahi siasi kae pehē ki he ngaahi famili mo e ngaahi kolo kotoa, ke lotua ‘a Tonga ke kei hao mei he ngaahi peau kula fakamamani lahi ko ‘eni he ko e ‘Eiki pe ‘a e hao’anga mo e tu’uloa ‘a Tonga mo hono kaha’u.
