Fatty meat tax introduced in Tonga Featured
6 July, 2016. Tonga has instituted new taxes on foods as part of its campaign to cut non-communicable diseases.
An increased excise tax of 40 seniti, about US$0.15, a kilogram went on various foods, including chicken, mutton and turkey tails, on Tuesday.
The new law focusses on fatty meats and other food items that contribute to NCDs.
The price of tobacco is also up by nearly a third.
The Minister of Inland Revenue and Customs, Tevita Lavemaau, told Radio Tonga the government was working to increase the number of fish available on the local market.
-RNZI
8 comments
-
Ko e tax foou koeni heikai tokoni ia ke toe tanaki mai ai ha revenue makehe a e Puleanga oka loto taha e ngaahi pisinisi ia ke oua tenau toe hu mai ha mea pehee koeuhi koe lao foou koena.
Ko e me'a kou sio au kiai koe founga tanaki oe tukuhau oku fiemau ke toe maau ange. Kapau tetau sio koe kau Tonga koe mau pe ha seniti kuo osi hangatonu kinautolu kihe gaahi falekoloa ke spend pea koe taimi ia oku gata ai ilo kihe paaga he oku toki faiteliha leva e Siaina ia pe e pay in e paaga pe ikai. Ka koe lekooti foki ae pisinisi he pangike e tokoni kihe Potungaue tukuhau hono fikai e tukuhau ke 'eke. Fefe kemou fa'u ha lao ke bank ehe kakai kotoa peenaupaaga pea koenau fakatau ke totongi aki e bank card heikai toe to'o cash ha taha. Heikai toe alu ha Siaina moha kato paanga o mau i airport.
Ka koena temou fau lao foou kae kei motua pe founga tanaki tukuhau，tau sio atu leva heikai pe ma'u ha seniti ia pea temou mate kimoutolu he fa'u lao fo'ou 'e kei tatau ai pe ia. -
FALE'I ENA 'A E KAU "ECONOMISTS" KE MALU'I E MĀKETI FAKA-LOTOFONUÁ, KA E TAUTEA'I E KAKANO'I MANU NGAKÓ HŪMAI MEI MULÍ (IMPORTS).
1. 'Oku nau 'ilo lelei 'a e lao faka-'ekonōmiká. 'Oku lelei pe tukuhaú ki he tānaki pa'anga 'a e Pule'angá, he ko e nunu'á, 'e paasi atu ki he kakaí? Ko e pule'i ena ia 'o e māketi (manipulation), 'e 'ikai fuoloa pea kumi 'e he kakaí ha founga ke 'omi ai 'enau kakano'i sipi 'oku nau fiema'u lahitahá.
2. Mahino 'enau feinga ke pule'i 'a e māketí (protectionism), ko e malu'i 'o hangē ko e toutaí ke faka-mālohi'i e kakaí kenau fakatau ika; pe tenau kai moa Tonga.
3. Ka 'oku kei fu'u mamafa 'aupito 'a e me'akai tahí ko e tokosi'i 'a e kau toutaí, tupu ai 'a e mamafa 'a e iká.
4. Fēfē ke faka-'ai'ai 'a e toutaí kenau tokolahi hono fetuku mai e me'akai tahí ke hoko 'o ma'ama'a?
5, Ko e hiki mā'olunga 'o e tukuhaú 'o ha koloa 'e fakatupu ai 'e ne mamafá (high price), pea holo hono fiema'ú (low demand).
hono fakataú: 'e lahi leva 'a e kai hamú 'a e kakai masivá. -
Mo'oni Fahina, koe ha e alternatives? Kuou pehe 'e au tenau pehe mai ke hiki e tax 'oe sipi kae subsidise 'ehe pule'anga e ika moe kakano'i sipi kanomate (lamb chops, lamb shoulders, lamb shanks, leg of lamb etc.) pe koe puaka kanomate ke lava 'ehe si'i kakai e fonua 'o fakatau. Ko fe honau poto he alea 'oku 'ikai ke nau alea fefeka ai mo NZ mo Aust. ke hu ma'ama'a mai e ngaahi kiki ko ena. Ko fe poto 'oe Tokoni Palemia mo 'ene ki'i timi ex-Tonga High kuo tau hoha'a'ia he'enau mata'i fiepoto holo. Fifisi e 'asi holo he ngaahi fakataha 'i muli moe fakalangilangi holo 'i Tonga ni kae 'ikai lava 'o fai ha ma'e ma'ae kakai e fonua. Koe kapineti siokita taha eni 'i mamani, takitaha kumi pe 'ene lelei 'a'ana mo 'ene fanga pone kae ngalo si'i kakai na'a nau fili kinautolu. Na'e 'ikai fai ha sivi hu ki falealea ke nau hu on their own merits ke makatu'unga ai 'enau fa'ifa'iteliha, siokita moe mahiki pehe fau. Na'e fili kinautolu 'ehe si'i kakai e fonua, pea nau to pe ki loto pea hange leva ia ha'anau ikuna fakafo'ituitui. Pea koena kuo valau a Kolofo'ou he fakafokifa pe kuo 'Ofisa Kolo e Kavaliku ia na'e 'ikai 'ilo pe na'e 'i fe pe koe ha ha'ane me'a na'e fai he kolo. Malie Tokoni Palemia e kemipeini'i fakapulipuli ho famili.
Mou kataki atu kau kapineti poto 'o fai ha alea ke 'omai ha kiki he fetongi'aki e sipi moe mui'i pipii. Tuku ho'omou hiki vahenga kae 'ave pa'anga ko ia ki he ngaahi vaka ika ke subsidise kae ma'ama'a e ika ke lava fakatau 'ehe kakai. Faka'ofa e tu'u atu he faleika 'o sio ki hono fetuku 'ehe kau tu'umalie e ika kanomate kae taufa'ao 'ehe si'i kakai tokolahi e fonua e toenga hifi (off-cuts), ulu'iika, moe hui.
Mou fai ha me'a pule'anga he kuo 'osi kamata hono tohi homou hisitolia 'ehe kau fa'u tohi. -
Mou tax ia kae kai ehe kakai oe fonua e ha...???.. koe ha e palani pe alternatives ke fili kiai e kakai oku mamafa aupito e ika... tuku a e fakatikitato kuo oc mamafa pe ae koloa he lolotonga ni ki he kainga... koe konga lahi oe ngaahi famili oku nau toki kai kiki pe he Sapate...malie PM . . kii fkpopulai e koe ae kakai oe fonua e.... WTF is going on with these cronies... malie Puleanga oe kakai...
-
MO'ONI LAHI FĪHAKI...PEA KO E FAKA-TU'UTĀMAKÍ TAHÁ 'E HOKO KI HE MASIVÁ, MO E TUKUHĀUSIÁ...
1. Ko e mamafá 'e hilifaki ki he kau fakataú, pea mole 'enau tau'atāina ke filí.
2. Ko e masivá tenau fua e nunu'á; 'e toe si'isi'iange 'a e ki'i me'i sipí 'e fakataú ko 'ene mamafá; pea 'e toe lahiange hono manakoá ko 'ene hāhāmolofiá (scarcity creates high demand).
3. Pea ko e tukuhau ko iá 'oku totongi ki he angahala ki he Pule'angá (sin tax).
4. 'O hangē ko e tukuhau 'o e tapaká mo e kava mālohí, ko e tukuhau faiangahala (sin tax).
5. Pea 'e faka'ange'ange 'a hono fetuku mai 'e he kau māketi fakapulipulí (black market). -
Koia, mou hiki 'emoutolu e totongi 'o e sipii moe moa 'oku si'i lava 'e he kakai masiva 'o fakatau mai, kae tu'u ma'u pe totongi ia e stake & turkey he ko ho'omou kiki faka'aho 'a kimoutolu ia. Koe pa'anga lahi temou tanaki heni, pea koe 'atunga ia e 'ai patiseti lahi ta'efakafuofua. Kae tufi'i ai leva Kapineti ha pa'anga ki he Sipoti Pasifiki 2019, he tahaa 'e toe ma'u mai ha pa'anga ia mei PNG. Malie Kapineti e ta'e'ofa moe siolalo, pea kuo a'u 'eni 'o mou tu'utu'uni mai pe 'a e kiki kemau kaii.
-
Koe hili tax kihe ngaahi koloa ni koe tanaki seniti ataataa pe ia ae puleanga. Ka ne nau fkmatoato kuo fuoloa hano tapui e hu atu e u koloa ko eni ki Tonga, ka nau fkngofua hono hu atu ha ngaahi kiki kehe oku fktupu moui lelei ke fetongi aki.
-
FAKAPO! KOEHA KUO MOU FIEKAIA PA'ANGA PEHEE AI KAPINETI？Mou supo'i ta'efakalao e u VOUTI mou toe hanga mai o hili mai hoo mou kemipeini kihe uma e kakai. Ko fe OFA FONUA？Oku mou ilo koe kakava ena oku mou vainga ai pea oku lahi e mamahi i he to'o fatongia a e Kapineti koeni. Feunga pe ha osi homou ta'u e 4 moe mahaki kotoa a e u pisinisi ia. Pea kou faka'amu ke mate ngaahi pisinisi kamou mulu homou kili o kumi aki ha paanga ke feau homou vahe lalahi moe folau perdium lalahi.