Hoko e ta'e'ilo mo e ta'e taukei 'a e Palemia ke Kaniseli Sipoti 2019: TASANOC ^Featured

Ko e fa’ahi ‘e tolu (3) na’e totonu ke nau talanga’i ‘a e kaveinga ni he na’a nau ‘osi fakamo’oni Aleapau ki ai, ‘a ia ko e Kosilio Sipoti ‘a e Pasifiki, TASANOC (Host PGA) mo e Pule’anga Tonga (Host Government). Kapau leva ‘oku ongo’i ‘e ha Fa’ahi ‘oku ‘ikai ke lava ke fakahoko lelei hono fatongia pea nau talanoa leva ki ai. Pea ‘e feinga leva ‘a e ongo Fa’ahi ‘e 2 kehe ke na tokoni mo vakavakai ha founga ke tokoni ai.

‘I he vakai mai ‘a e Kosilio Sipoti ‘a e Pasifiki mo hono kau memipa (fonua ‘e 24) ‘oku nau pehee ko e faingamalie koula (golden opportunity) eni ‘o Tonga ke lava ke fakahoko ha ngaahi langa ‘o ha ngaahi mala’e fakatu’apule’anga pea lava ke to e fakahoko mai ki ai ha ngaahi fe’auhi he kaha’u. ‘Ikai ngata ai ka ko e misi eni ‘a e fanau hakotupu ‘o e fonua ka koeni kuo faitu’utu’uni pe ha ni’ihi ia ke fakapekia ‘a e ngaahi misi ko eni.

Neongo kuo ‘osi ma’u ‘e he Palesiteni Le’ole’o ‘o e TASANOC, Lord Vaea ‘a e tatau ‘o e tohi faka’ofisiale ‘o fekau’aki mo ‘enau tu’utu’uni ‘oku ‘ikai fakapatonu mai ai ‘a e tefito’i ‘uhinga ‘o e ‘enau holomui. ‘Oku pehee pe ko e ‘uhinga fakapa’anga ka ‘oku fehangahangai ia mo e me’a ne fakaha ‘e he Minisita Pa’anga maloloo (‘Aisake Eke) ‘i Fale Alea. Na’e toe me’a’aki pe foki ‘e he Minisita Pa’anga lolotonga (Tevita Lavemaau) ‘oku ‘i ai pe pa’anga ia pea kuo nau tanaki ‘o fakatatau ki he palani ngaue ke tokoni’i ‘a e Sipoti 2019.

Na’e pehe ‘e Takitoa ‘oku nau fifili ki he ‘uhinga fakapa’anga he ‘oku fepaki ‘ae fakamatala ko’ eni kuo nau tuku mai pea moe tu’unga totonu ‘e ‘iai e ngaahi fakamole pea moe ngaahi halanga pa’anga tokoni kuo ‘osi fakapapaui’i pea mo tanaki ‘o ‘ikai ha noo ia ai ‘a e Pule’anga ‘e fiema’u. Ka ko e talamai pe ‘oku “fu’u lahi e fakamole”. Ko e Palemia pe eni na’a ne uki e ngaue fakavavevave ki he langa ‘o e mala’e tapulu fo’ou ‘i Popua pea ke fakamole ki ai ‘a e pa’anga ‘e 13 miliona kuo ne to e talamai ke tuku e sipoti.

Ko e polokalama sipoti ‘e 26 (sports programs) na’e pole ‘a Tonga ke nau fakahoko ‘i he 2019 pea ‘i he’eku vakai ko e sipoti ki fale (indoor events) ko e sipoti ia ‘e 10 (Pasiketipolo, Fuhu, Judo, Pingipongo, Taekwondo, Volipolo, Sinolelei, Netipolo, Hiki Paoa mo e Hiki Mamafa) pea ‘oku ‘ikai ha langafo’ou ia ki ai ka ko e fakalelei’i pe ‘o e ngaahi fale mamata sipoti hange ko e Fale Fakamanatu ‘o Kuini Salote, Fale Mamata Sipoti ‘i ‘Atele.

‘I he’ene pehee ko e sipoti leva ‘e 16 ‘oku toe ‘oku fakatefito ia he mala’e va’inga ki tu’a (outdoor) hange ko e mala’e va’inga TEUFAIVA (‘e fakahoko ki ai ‘a e huufi mo e tapuni, ‘akapulu toko 7 mo e liiki toko 9). ‘Oku fu’u fiema’u ‘aupito foki ke fakalelei’i ‘a Teufaiva ia ke lava ‘o fakahoko mai ki ai ha ngaahi tau fakavaha’apule’anga ‘a e ‘Ikaletahi.

Ko e soka ‘oku lava lelei pe ia ‘i honau ‘api ko “Valungofulu” ‘i Loto-Ha’apai pea pehee ki he Kilikiti ki Sia’atoutai mo e mala’e ‘Apifo’ou mo e Kolisi ko Tupou ‘i Toloa. Ko e volipolo matatahi ‘oku ‘ikai ha langafo’ou ia ki ai pea ko e ‘a’alo vaka ko e fokotu’u pe ‘a e ngaahgi laini mo e poe pehee ki he lova pasikala moe kakau (triathlon). Koe hockey ‘oku ‘amanaki ke langa ia ‘I he Kolisi Tonga, pea koe multi-purpose ia ‘e ‘aonga ki he Kolisi ‘I he kaha’u. Ko e ngaahi sipoti leva ia ‘e 16 ‘e lava pe ia ‘o fakahoko ‘i he ngaahi fakamole iiki pe. Ko e mala’e tapulu na’a mau ‘osi fokotu’u atu pe ke fai ha alea’i pe mo e mala’e lolotonga ki ha fakalahi mo fakalelei’i kae ‘ikai ko ha langa mala’e fo’ou he na’a mau ‘osi ‘ilo ‘oku si’i e taimi.

Ko ‘eku vakai ki he me’a ni ‘oku ou faka’amu ange ke to e vakai lelei ‘a e Palemia (mo ‘ene Kapineti) ki he’enau tu’utu’uni ta’efakapotopoto pea mo ta’efeongoongoi mo e ongo Fa’ahi ‘e 2 he Aleapau kuo u lave ki ai ‘i ‘olunga. Kapau ‘e tuku pe ki he Komiti Fakalele ‘o e Sipoti 2019 ke nau takiekina e ngaue pea poupou mai ki ai ‘a e Pule’anga te tau lava lelei pe ‘o fakahoko ‘a e Sipoti mo ma’u ai ha ngaahi naunau mo e ngaahi mala’e va’inga fakatu’apule’anga ma’ae to’utangata ka hoko mai he ta’u ‘e nimangofulu ka hoko.

Kuo mole ‘a e fu’u faingamalie ke tau mamata he va’inga ‘a ‘etau fanau pea mo e timi ‘a Uelesi koe’uhi ko e kaunoa ‘a e Palemia ‘i he ngaue na’e lele lelei mai pe ia – pea ne tataki mo fakahoko ‘e he Tokoni Palemia, Siaosi Sovaleni mo Feao Vakata (Minisita Sipoti maloloo), Sekelitali Seniale mei he TASANOC, Sea, Lord Sevele mei he Komiti Fokotu’utu’u Sipoti ‘o e 2019 mo e kau memipa kehe pe mei he Pule’anga mo e sekitoa taautaha.

‘Oku ou kole atu heni ki Palemia – ke tau ako a mu’a mei heni – kae lava hotau fatongia mafatukituki ki he ‘Ene ‘Afio mo hono kakai kae’uma’aa ‘a e hakotupu ‘o hotau fonua.

Ko ‘eku vakai ki he me’a ni ‘oku mahino mai ‘a e ‘ikai ha taukei mo ha ‘ilo fe’unga ‘a e Palemia ki hano fakalele mo fokotu’utu’u ha fe’auhi Sipoti lahi pehe ni pea iku ‘o hanga hake ‘o tala ‘oku fu’u lahi e fakamole. Ko e ‘osi eni e ta’u ‘e ua mo e konga ‘a e kau mai ‘a e Palemia ki he ngaahi fokotu’utu’u ngaue ki he sipoti ‘oku te’eki pe lava ke nau ‘omai ‘a e lahi ‘o e ‘esitimeti ki he fakamole ki he ngaahi langa pea mo hano taimi tepile.

Na’e toki foki mai foki ‘a e Sekelitali Seniale mei he Fakataha ‘a e kau Sekelitali ‘o e vahenga ‘Osenia na’e fakahoko ‘i Kuamu. Na’e ‘i ai ‘a e kau fakafofonga mei he ngaahi fonua memipa ‘e 22 he Pasifiki pea ko ha toki ongoongo fakaloloma mo fakamaa (embarrassment) ‘a e pa ange ‘a e fo’i ongoongo ni.

Na’a ne pehe ne ‘ai ange ‘e he ni’ihi “na’a mau falala atu ki he Tama Pilinisi (Ata) (ko e fakafofonga ‘o ‘Ene ‘Afio) pea pehe ki he ‘eiki Minista Sipoti, Lord Vaea (ko e fakafofonga ‘o e Pule’anga), pehee ki a Lord Tupou ‘o e TASANOC pea mo e toenga ‘o ho’omou timi na’a mou pole mai” te mou fakahoko ha sipoti lelei he 2019.

Ko eni ne mau ‘oatu ‘a e va’inga ma’a Tonga…pea ko e toe si’i pe eni ke tau a’u kuo ke toe talamai ‘e ‘ikai lava ia? Ko e ngaahi ‘aho faingata’a lahi kiate au ‘a e fehangahangai mo hoto kaunga Sekelitali ‘oku nau faka’aluma’i mo katakata’i pe ‘oku anga fefe ‘etau fengaue’aki mo e Pule’anga? Ko e fee fonua ‘oku tala honau tu’unga ma’olunga he ako? Ko e fee hono kau kaivai mo e kakai to’a he potu tahi ni? Ko e fee hono kau tangata mo e fefine tu’u mo’unga he sipoti ‘oku tau polepole ai? Ko e mole ‘a e faingamalie ko e lepa ai pe ia ‘a Tonga he ta’u ‘e 20-30 ka hoko mai.

Ko e fehu’i leva, ko e ha ha me’a ‘a e Pule’anga ni ke tali ki he ngaahi misi (dreams) ‘a e hakotupu ‘o e fonua he ngali kuo nau loto kinautolu ke fakapekia ta’efeongoongoi? ‘E anga fefe ha’a tau teu’i mo fakalakalaka’i ‘etau kau sipoti ke veipaa mo hotau ngaahi fonua kaunga’api kuo nau mavahe atu kinautolu he ngaahi fakalakalaka fakanaunau mo e mala’e? ‘Oku ou faka’amu ange mai ke mahino ki he Palemia mo e Kapineti ‘oku mahu’inga ke tau tui mo falala ki hotau kakai te tau lava pe ‘o fakahoko lelei ‘a e Sipoti. Ko ‘enau tu’utu’uni ke nau holomui ‘oku tatau ia mo hono ta’aki mo laiki ‘a e ‘amanaki mo e ngaahi laumalie fakavahavaha’a mo e lavame’a ‘a e Tonga.

Na’e pehee foki ‘e he Palesiteni ‘o e Kosilio Sipoti ‘a e Pasifiki, Vidhya Lakhan, ‘oku nau tu’u ke talanoa mo e Pule’anga ke fai ha tokoni mo vakai’i pe ko e ha ‘a e ‘uhinga ‘o e holomui pea ke toe vakavakai ha founga ke tokoni’I ke kei lava pe ‘e Tonga ‘o fakahoko ‘a e Sipoti he 2019. Ko e founga ‘eni ‘oku fai’aki ‘a e langa fonua.

- TASANOC