‘Ikai ha totonu ‘a e Pule’anga ke kaniseli Sipoti: Lord Sevele Featured
Lord Feleti Sevele koe CEO Kōmiti Fokotu'utu'u Sipoti Pasifiki 2019 nae 'amanaki fakahoko mai ki Tonga ni.
17 Me, 2017. Kuo fakahā ‘e he CEO ‘o e Kōmiti Fokotu’utu’u Sipoti 2019 Lord Sevele ki he ongoongo ‘a e Matangitonga ‘oku ‘ikai ha totonu ‘a e Palēmia mo e Pule’anga kenau kaniseli ‘a hono teu fakahoko mai ‘o e Sipoti ‘a e Pasifiki ki Tonga ni.
‘I he fakamatala ‘a Lord Sevele koe mafai koia ‘oku ‘i he Kautaha Sipoti pe ia ‘a Tonga TASANOC mo e Kosilio Sipoti ‘a e Pasifiki (Tonga Association of Sports and National Olympic Committee TASANOC and the Pacific Games Council).
Na’e hoko atu ‘a Sevele ‘o pehe ‘oku malava pe ke to’o ‘a e poupou ia ‘a e Pule’anga ka ‘oku ‘i he mafai pe ia ‘o e ngaahi sino kuo fakamafai’i kenau fakahoko ‘a e ngāue ni mo e kakai mamahi’i fonua ‘o Tonga ke fakahoko ‘a e ngāue mahu’inga ni ma’ae hakotupu ‘o e fonua mo e kaha’u ‘o Tonga.
‘I he fakamatala ‘a Sevele kapau ’e ‘ikai ketau malava ‘eni pea he’ikai pe ke tau toe malava ke fakahoko ha ngāue pehe ni ‘i he kaha’u.
Fakatatau ki he fakamatala ‘a Sevele ko hotau fatongia ‘eni ki he’etau fanau mo Tonga pea ‘oku ‘ikai kehe ‘a e langa mala’e sipoti mo e naunau ki he teuteu ‘o e sipoti ko’eni mo hono langa ‘o e mala’e vakapuna, uafu, hala pule’anga mo e ngaahi ‘apiako.
‘Oku faka’amu foki ‘a Sevele ketau tu’u ‘o fakahā ki he Palēmia kapau he’ikai tene lava pea mavahe ki he tafa’aki he koe ‘uhinga ‘oku ‘omai ‘oku ‘ikai ke malohi.
Ko e tali foki ‘eni ‘a Sevele ki he Matangitonga hili hano fakahā ‘e he Palēmia ‘i ‘Aokalani he faka’osinga ‘o e uike kuo ‘osi pea faka’eke’eke ‘e he Letio 87.5 ‘i he pongipongi Mōnite 'o e uike ni kuo kaniseli ‘e he Kapineti ‘a hono teu fakahoko mai ‘o e Sipoti ‘a e Pasifiki Tonga ki Tonga ni.
Na’e toe fakahā foki ‘e Sevele na’e makatu’unga ‘a e fakamatala ‘a e Palēmia ‘Akilisi Pohiva ‘i he lipooti motu’a ‘a e IMF ‘i he 2013 mo e ADB ka ‘oku toe fakahā pe foki ‘e he ongo kautaha ni ‘e kaunga lelei ‘a e sipoti ki Tonga kapau ‘e fakahoko lelei mo fakapotopoto hono fokotu’utu’u pehe ki hono fakalele pea ma’u moha tokoni mei muli mo e ngaahi kautaha tokoni.
‘I he fakamatala ‘a Sevele na’a ne pehe koe taimi totonu ‘eni ke tau ma’u ai ha ngaahi senitā sipoti mo e naunau ‘oku lelei mo fakaonopooni pea ka ‘ikai ‘i he taimi ni ‘oku ‘ikai mahino pe ‘e toe lava pe ‘ikai.
Na’e fakafuofua ‘e Lord Sevele ‘e peseti pe ‘e 30% ‘a e tokoni ‘a e Pule’anga ki he fakamole fakakatoa pea kuo fakamo’oni ‘a e Siaina kenau tokoni mai ‘aki ‘a e pa’anga ‘e $56 miliona. Kuo tokoni mai ‘e Nu’usila ‘a e pa’anga ‘e 3 miliona pea ‘oku ‘amanaki ke tokoni mai’aki ‘e ‘Aositelelia ‘a e pa’anga ‘e 5 miliona.
Kaikehe na’e hili ‘a e mahino ‘e fakahoko mai ‘a e sipoti ki Tonga ni ‘i he 2012 na’e fakafuofua ‘e fe’unga mo e pa’anga ‘Ameliaka ‘e USD$70 miliona ‘a ia koe pa’anga Tonga ia ‘e meimei $140 Miliona ‘a e fakamole ki he Sipoti 2019.
Na’e faka’osi ‘aki ‘e Lord Sevele ‘ene fakahā ‘e malava pe ke tautea ‘a Tonga ni ‘i he ‘ikai kenau muimui ki he’enau tukupā ka ‘oku ‘ikai kene tui ‘e hoko ‘eni.
Ko e me’a ‘e ngali hoko ‘i he lau ‘a Sevele ko’enau omai ‘a e Kosilio Sipoti ‘a e Pasifiki ki Tonga ni ke feinga’i ke tu’u fakataha ‘a e ngaahi kupu fekau'aki ‘i Tonga ni pea ke feinga’i ke lava fakahoko a e sipoti.
‘Oku te’eki foki ke ‘i ai ha fakamatala faka ’ofisiale ia mei he ‘Ofisi ‘o e Palēmia fekau’aki mo e me’a ni ka ‘i he lolotonga ni ‘oku lolotonga folau ‘a e Palēmia ia ki Taileni.
4 comments
-
hala ke ne fokotu'u ha me'a 'e taha kae tu'u au ia ke faka'auha e koloa ne hela e kakai kehe hono fokotu'u ke 'inasi mo tukufakahoo he fonua. Toki siana loto kovi, meheka moe siokita. Loto kovi ia kia Sevele he ma'u e pa'anga moe koloa 'a Sevele he'ene pisinisi pe 'a'ana, kae lele mai ia moe pakupaku moe nofo holo he 'api e kakai kehe 'o holoki holo e ngaue 'ae kakai na'e hela'ia he langa e fonua.
-
Kuo e'a mai e matuaki ta'efe'unga 'a e Pule'anga ko eni ke nau kei fakalele 'a e Pule'anga. Ko 'enau ngaue pe lea kuo nga'ehu'ehu hake. Ha'u fakataha e tala e kaniseli e sipoti mo e fo'i lea 'a e Minista Lao 'o toki mahino ai mei he'ene lea pe ko e toki minisitaa ma'ulalo taha eni kuo tau sio mata ai. Lea ta'efaka'apa'apa mo ta'etoka'i pea mahino 'a e nounou mo pukupuku 'ene 'ilo. Ko 'ene lea ki he kau panel mo e kau fakataha tokoni he 'oku 'iai hano vatatau mo e kau tama ko ia. Ko e ha kuo 'ai ai e loea 'a e commonwealth ke ha'u 'o talamai e me'a ke fai ki he'etau konisitutone ? Kapau 'oku 'ikai ke ke 'ilo ha me'a ki he konisitutone pea ui atu e kau qualified loea Tonga ke nau siofi e konisitutone. Ko e'ai ke mou fale'i e Tu'i ke fai ai ho'omou kaakaa mo ho'omou filifili manako. He'ikai tuku ho'omou hikinima ke fakahaofi e kau hia mo e kau fai kove he fonua ni.
-
Ka oku ikai a'u e ilo ae PM mo ene kii kapineti katuni ki hano fokotu'utu'u moe fklele oe sipoti, pea nau kataki hake a ki tafa'aki o focus ihe hiko veve 'ata'ataa pe, kae alu atu ha kakai oku iai ha nau uto o fai e ngaue. Oua e loi mai aki e lipooti ae WB moe IMF, he oku saipe ia. Malohi ange lotokovi ihe PM kia Sevele, ihe ene me'a oku lava. Taeaonga atu e potungaue ako pea hola mei ai kihe sipoti. Taeaonga moe sipoti, fktaha moe teu tali o uelesi ihe akapulu, pea hola ia ki muli. Kole atu e kakai ke fktolonga a popua, ta ko ena e ikai fai ha sipoti, kae alu ia o keli vai pato fkkauleka ai ke maumau ai e sia fkhisitolia kihe fonua moe takimamata. Hange PM ia koe ISIS, feinga pe ke fkauha e mea kotoa pe oku pikinga kihe fale oe Tu'i, pe koe hisitolia oe fonua, pehe kihe lotu. Ka oku ikai ke tau ofo he koe natula ia oe tui fkkominiusi.
-
'Oku anga'aki tama 'ehe pm ko eni 'ene fai e fo'i pango pea hola ia ki muli 'o toi holo ai. Ka 'oku 'ikai lava'i e fatongia taki fonua, mavahe ki 'api he 'oku ikai honge tangata e fonua. Pea taki atu mo e ki'i kapineti katuni ko ena ke ako ha'anau ki'i ma'ulu'ulu kihe sivi faiva 'ae pre-school!!!
Poupou lahi atu kia Sevele, ka 'oku 'ikai fie poupou e pule'anga, mavahe kihe tafa'aki kae tu'u atu e kau pou[ou ia oe sipoti 'o fakalele. 'Ikai 'uhinga 'enau ta'emaa'usia ke nau kamiseli e fu'u me'a ne faka'amu mo 'amanaki ki ai e kakai e fonua. Tuku mai e sipoti ia he 'oku tokolahi 'aanoa e kakai poto mo mohu taleniti ke nau fakahoko e faka'amu 'ae fonua.