Tu’umalie kau muli ‘i he mamata tofua’a kae faka’ofa pe kau Tonga: Samiu Vaipulu Featured
24 'Aokosi, 2017. Na’e hoha’a lahi ‘a e Fakafofonga Vava’u 15 Samiu Vaipulu lolotonga ‘a e feme’a’aki ‘a e Fale Alea ‘i he ‘aho Tusite 22 ‘Aokosi ki he fakautuutu ‘a e tu’umalie ‘a e kau muli ‘i he pisinisi mamata tofu’a’a ‘i he vahefonua Vava’u kae ‘ikai ‘oange ‘a e faingamalie koia ki he kau pisinisi Tonga.
‘Oku ‘ikai foki sola ‘a Vaipulu ki he pisinisi mamata tofua’a he koia na’a ne kamata ‘a e pisinisi koia ‘i he ta’u 1993 pea toe kau atu foki ki he ngaahi fakataha lalahi fekau’aki mo e feinga ke faka’ataa ‘a e fa’ahinga pisinisi ko’eni ‘i he fonua.
‘I he konga ‘o e fakamalanga ‘a Vaipulu na’a ne fakamahino ai ‘a e feinga ‘a e kau muli ma’u laiseni pisinisi mamata tofua’a ke fakangatangata pe ‘a e laiseni ki he fa’ahinga pisinisi ko’eni ‘a ia ‘i he tui ‘a Vaipulu tene uesia ‘a e tokolahi ‘o e kau folau’eve’eva ‘e folau ki Ha’apai mo Vava’u.
‘Oku tui ‘a Vaipulu ‘oku ‘ikai koe ola ‘ene feinga he kuohili ke kai melie pe mei ai ‘a e kau muli kae si’i faka’ofa hotau kakai.
Na’e fokotu’u foki ‘e Vaipulu ke foaki pe ‘a e ngaahi laiseni fo’ou ki he ki he mamata tofua’a ma’a e kau Tonga he ‘oku nau lava lelei ‘a e ngaue ko’eni pea ‘oku ‘i ai mo honau ngaahi vaka na’a nau folau atu ki muli ‘o feinga ‘o ma’u mai.
‘Oku tokolahi foki ‘i he fakamalanga ‘a Vaipulu ‘a e kakai Tonga ‘oku nau lava lelei e ngaue ko’eni ka ‘oku nau fakaongoongo ki he kau muli ‘oku ‘i ai ‘enau pa’anga ka ‘oku totonu ke liliu ‘eni ‘aki hano fakaivia ‘e he Pule’anga hotau kakai.
“Ko ‘eku kolepē ‘a’aku ia ki he Minisitā mo e potungāue tukuange ‘a e laiseni ha laiseni fo’ou pē ‘oange pē ki ha Tonga. ‘Oua to e ‘ai ha laiseni fo’ou ia ha muli pea kehe ke fakamāhino ki he tokotaha ko iá kuo pau ke ne totongi ‘a e tukuhau mo e ‘ū me’a ko iá ki mu’a ‘i he taimi ko ē ‘e fakafo’ou ai ‘a e ngaahi laiseni. Pea ko u tui ‘Eiki Sea ko ‘etau tokoni ia ke fai ‘a e ngāue ko eni.”
Ko e konga foki ‘eni ‘o e fakamalanga ‘a Vaipulu ‘i hono to’o mei he Miniti Fika 17 ‘o e ‘aho Tusite 22 ‘o ‘Aokosi 2017 fekau’aki mo e kaveinga ni.
1 comment
-
'Oku tupu nai 'a e ma'u mo e lau 'oku tu'umalie tokua ange 'a e kau muli ka e tu'utamaki pe 'a e kau Tonga hono fai 'a e pisinisi Mata Tofua'a 'i Tonga ka e tefito ki Vava'u mei he ha?
'Oku fakamu'omu'a mai 'a e 'uhinga tokua ko e tupu mei he polopalema hono vahevahe mo tufotufa 'a e laiseni pisinisi Mata Tofua'a 'o faingofua tokua hono ma'u 'e he kau muli ka e faingata'a 'ape hono ma'u 'e he kau Tonga (pea 'oku tonu ke kau ia hono fakalelei'i 'a e ngaue 'a e pule'anga).
'Oku fefe leva 'a e ngaahi me'a tefito lahi kehe 'o hange ko e mahu'inga ke ma'u 'e ha taha pisinisi muli mo Tonga 'a e 'ilo, poto mo e taukei lahi, pa'anga (kepitolo) fe'unga mo e me'angaue (tekinolosia) lelei ke fai'aki 'a e pisinisi Mata Tofua'a ke ma'u ha tupu lelei mo lava ngaue ai ha tokolahi ka e me'a tepu 'ene langa 'a e 'ikonomika 'o e fonua?
'Oku 'ikai nai fiema'u 'e he kau folau'eve'eva mo mata tofua'a ke to e fakamole 'enau pa'anga ha'anau nofo ha ngaahi fale nofo'anga lelei mo ma'u ha me'akai ifo mo vovo 'o tukukehe ange 'a e ngaahi ma'u'anga fakafiefia mo e ngaahi matanga mo e ngaahi ngaue faka'aati mo e ha fua?
'Oku 'i ai 'a e fale nofo'anga lelei 'o e Tonga fakataha mo 'enau me'akai manakoa mo fakamo'uisino mo fakama'uivi he tu'aliku 'i Pangai Ha'apai 'oku ngaue'aki 'e he kautaha muli ko 'enau pisinisi ko e fetuku mai 'a e kau Faiva Ukuloloto mei muli ko e faka'ofo'ofa mo mohu makehe 'o e me'amo'ui 'a e potutahi 'o Ha'apai pea kuo nau 'osi ta'ofi 'a e motele ni he ngaahi ta'u 'e 2 kihe 3 ka hoko pea 'oku kei si''isi'i fau pe mo 'ikai fu'u lelei fau ki he'ene tu'u kihe kaha'u.
'Oku mahu'inga ke tau sio fakalukufua (total and not partial approach) ki he ngaahi pisinisi 'i Tonga ni 'o kau ai 'a e pisinisi Mata Tofua'a mo e pisinisi Faiva Ukuloloto 'a ia ';oku to e kau lahi ki ai mo e ngaahi me'a lahi 'o hange ko ia na'a ku lave kiai 'i 'olunga ka e 'ikai ko e tefito pe he pisinisi Mata Tofua'a mo e Faiva Ukuloloto pe (neongo 'oku to e lelei lahi ke kau ki ai moe kau Tonga.