Ko ha Taumu‘a mo e Fakakaukau ki hono Feau ‘o e Tau ‘i Ukraine. ^Featured

‘Oku hanga ‘e he puna ‘a e afí ‘i Hunga Tonga-Hunga Ha‘apai, mo e sunami na‘e hoko ‘i Sānuali ‘o e ta‘ú ni, ‘o fakamanatu mai ‘oku lahi mo fakautuutu ange ‘a e ngaahi pole fakamāmani lahi ‘i māmaní ‘i he ngaahi ‘ahó ni. ‘I he taimi tatau pē, ‘oku ‘i ai ‘a e ngaahi ta‘eta‘epau ‘oku ‘asi mo kakakaka hake ‘i he uhouhonga ‘o e ngaahi angatu‘u ‘oku mapuna hake ‘i he nofo fakamāmanilahí. Ko e tau ‘a Ukraine, ne taufetoho mai he māhina ‘e taha, pea ko e tokolahi ‘o e ngaahi kōminiuti fakavaha‘apule‘anga, na‘á nau ‘amanaki ke poupou ki he talanoa fakamelino, mo ta‘ofi ‘a e taú ‘i he vave tahá. ‘I he tupu māmalie ‘a e ngaahi me‘a ne hoko, kuo hoko ai ‘a e tau ‘a Ukraine ke mafola ‘o uēsia ‘e hono ngaahi olá ‘a māmani.

‘Oku kau foki ‘a Siaina ‘i he kau mēmipa tu‘uma‘u ‘e toko nima ‘o e Kōsilio Mālu‘i ‘a e Pule‘anga Fakatahatahá, pea ko e fika ua ia ‘i he ‘ekonōmika lahi taha ‘i māmani, pea na‘e kau foki ki hono fakahoko ha ngaahi fatongia langa hake ke fakafaingofua‘i ‘a e talanoa‘i ‘o e melino, pea ngāue fakataha mo e ngaahi kōmiuniti fakavaha‘apule‘angá, he tu‘u vaha‘a ke fakahoko ha fakalelei ke feau ‘aki ‘a e tau na‘e hoko ‘i Ukraine. Ko ia ‘oku ou to‘o ‘a e faingamālie kó eni, ke fakahā atu ‘a e tu‘unga na‘e ‘i ai ‘a Siaina mo e ngaahi tefito‘i mo‘oni na‘á ne poupou‘i ‘i he me‘á ni, ki hoku ngaahi kaungāme‘a ‘i Tongá ni.

‘Oku ‘i ai e palōveape Siaina ‘oku pehē, ‘oku fiema‘u e ‘aho momoko kakato ‘e ua pe lahi hake ke fakapōloka ‘aki ha konga ‘aisi fute 3. Ko e tau ‘i Ukraine, ‘oku fu‘u fihi fau pea mākehe mo hono ‘ātakai fakahisitōlia, pea ko e ola ia ‘o e fakakaukau ‘i he taimi na‘e Momoko ai e ngaahi Vā (Cold War) pea mo e politiki fakafa‘afa‘ahi. ‘Oku tui ‘a Siaina ko e malu ‘a ha fonua, ‘oku ‘ikai ke totonu ke totongi ‘aki ‘a e malu ‘a ha fonua ‘e taha. Pea ko e malu fakafeitu‘ú, ‘oku totonu ke ‘oua ‘e fakatefito ‘i hono faka‘ai‘ai pe fakalahi ange ‘o e ngaahi fakafa‘afa‘ahi fakamilitalé.

‘Oku tu‘u ‘a Siaina ma‘ae melinó mo fakafepaki‘i ‘a e tau, pea ‘okú ne fakahoko pē ‘ene fakamaau tau‘atāina ‘o fakatatau ki he lelei ‘o e me‘a ‘oku hoko, poupou ki he lao fakavaha‘apule‘angá, mo tokanga ki he ngaahi tauhi vā angamāheni fakavaha‘apule‘anga, mo pipiki ki he Lao ‘a e Pule‘anga Fakatahataha, pea poupou ki he vīsone ‘o ha malu ‘oku māhino, felotoi, tatau mo tolonga.

Ko e anga e tu‘u ‘a Siaina fekau‘aki mo e tau ‘i Ukraine, ‘oku fakamā‘opo‘opo ki he ngaahi “oku totonu” ‘e fa. ‘Uluaki, ko e pule mo e angatonu fakafonua ‘o e ngaahi fonua ‘oku totonu ke faka‘apa‘apa‘i. Ua, ko e ngaahi kaveinga mo e ngaahi mo‘oni‘i me‘a ‘o e Lao Fakavaha‘apule‘angá, ‘oku totonu ke siofi. Tolu, ko e malu fakalao ‘a e ongo fa‘ahí ‘e ua, ‘oku totonu ke fai ki ai ha sio fakamāatoato. Fa, ko e feinga kotoapē ke tokoni ki he fakamelino ‘o e taú, ‘oku totonu ke poupou‘i.

Talu e kamata ‘a e tau, mo e fakafaingofua ma‘u pe ‘e Siaina ‘a e talanoa fakamelino. ‘I he ‘aho hono ua ‘o e tau, na‘e feme‘a‘aki ai ‘a Pālesiteni Xi Jinping mo e Pālesiteni ‘o Lūsiá, Vladimir Putin ‘i he telefoni, pea me‘a ai ‘a Xi JinPing ‘o pehē, ko e faka‘amu ‘a Siainá, ke talanoa ‘a Lūsia mo Ukraine ‘o fakamelino he vave tahá. Na‘e tali lelei ‘e Putin peá ne fai e ngaahi talanoa fakamelino ‘a Lūsia mo Ukraine. Hili ia, pea na‘e femāhino‘aki ‘a Pālesiteni Xi mo e kau taki ‘o e ngaahi fonua tokolahi, mo e ngaahi kautaha fakavaha‘apule‘anga, ‘o kau ai ‘a Falanisē, Siamane, Kōsilio ‘a ‘Iulopé mo e Komisoni ‘a ‘Iulopé, ‘o ne fakamamafa ai pe ‘a e poupou ‘a Siaina ki he talanoa fakamēlino.

‘Oku mahu‘inga foki ke fakahā heni na‘e feme‘a‘aki ‘a Pālesiteni Xi he vitiō mo e Pālesiteni ‘o ‘Amelika, Joe Biden he ‘aho 18 ‘o Ma‘asi 2022. Na‘e me‘a ai ‘a Pālesiteni Xi ‘o pehē, ‘oku totonu ke ‘oua ‘e toki fakataha mai e ngaahi fonuá ki he mala‘e tau, ‘o fakakikihi ai koe‘uhi he ‘oku ‘ikai ha taha ia ‘e sai‘ia ai; ko e melinó mo e malū ‘a e me‘a mahu‘inga taha ‘oku totonu ke tokanga ki ai ‘a e kōmiuniti fakavaha‘a pule‘anga. Ko e fihi ange ‘a e ngaahi me‘á, ko e lahi ange ia ‘a e fiema‘u ke te mokomoko mo fakakaukau lelei. Ko e hā pe me‘a ‘oku hoko ‘i he tu‘u pehē ‘a e ngaahi me‘a, ‘oku ‘i ai ma‘u pe ‘a e fiema‘u ki he kau politikale, ke nau lotolahi ke tuku ha sipeisi ma‘ae melino, pea mo faka‘ataa ‘a e alea fakapolitikalé ke hoko.

‘Oku totonu ke uma taha ‘a ‘Amelika mo Siaina ‘i hono fua ‘o e ngaahi fatongia fakavaha‘apule‘angá, mo ngāue ma‘ae melinó mo e nonga ‘a māmaní. Ko e me‘a ke fakamu‘omu‘á, ke tauhi ‘a e fepōtalanoa‘akí mo e ngaahi alēleá ke hokohoko pē, pea ‘oua ‘e hoko ha mate pe lavelavea, ta‘ofi e ngaahi ‘ohofi ‘e kaunga kovi ki he kakai, pea tuku mo e taú he vave tahá. Ko e founga solova ‘e tu‘uloá, ko e ngaahi fonua lālahí ke nau fefaka‘apa‘apa‘aki, fehi‘a ki he fakakaukau ‘o e Momoko e Ngaahi Vā (Cold War), fakamama‘o mei he fakafa‘afa‘ahí, mo langa ha fa‘unga malu ‘oku palanisi, ‘aonga mo tolonga ‘o fou mei he sitepu ki he sitepu, ma‘ae ngaahi feitu‘ú mo māmaní kōtoa.

‘Oku ‘ikai ke ‘i ai ha ‘asenita siokita ia pe ‘asenita fakapulipuli ‘a Siaina ‘i he tau ‘a Ukraine, ‘okú ne puke ma‘u pe ki he leleí mo e totonú. Na‘e tuku mai ‘e he Konisela ‘a e Pule‘anga mo e Minisitā ki Muli, Wang Yi, ha ngaahi poini ‘e ono fekau‘aki mo e kakai ‘o Ukraine ‘o hangē kó eni:

‘Uluaki, fakapapau‘i ko e ngaahi ngāue fekau‘aki mo e kakai, ‘oku muimui ki he ngaahi mo‘oni‘i me‘a ‘o e tu‘u ‘i loto mo e ‘ikai kau ki ha fa‘ahi, pea tukuange ‘a hono fakapolitikale‘i ‘o e ngaahi ‘īsiu fekau‘aki mo e kakai.

Ua, ‘ave ha tokanga kakato ki he kakai ‘oku nau hē ‘i Ukraine pe ‘i tu‘apule‘anga pea ‘oange ha feitu‘u ke nau nofo ai.

Tolu, fakapapau‘i ke malu‘i ‘a e kau siviliane, pea ta‘ofi ha hoko ha ngaahi fakatamaki makehe ki he kakai ‘i Ukraine.

Fa, ‘oange ha ngaahi tokoni ‘oku hao mo vave, ‘o kau ki ai ‘a hono fakafaingofua ke vave, malu mo māhino.

Nima, ke malu ‘a e kau muli ‘i Ukraine, pea fakangofua ‘enau foki hao ki honau fonua.

Ono, poupou ki he fatongia ‘o e Pule‘anga Fakatahatahá ‘i hono fakatafe atu ‘a e ngaahi tokoni ki he kakai, mo e ngāue ‘oku fai ‘e he Pule‘anga Fakatahataha Fekau‘aki mo e tau ‘i Ukraine.

‘Oku kau foki ‘a e Kolosi Kula ‘a Siainá ‘i hono tokoni‘i ‘o e kakai ‘o Ukraine.

‘I he lolotongá ni, ‘oku tui ‘a Siaina ko e ngaahi ‘īsiu kakaha fakavaha‘apule‘anga, taú mo e ngaahi tautea faka‘ekonōmika, ‘oku ‘ikai ko e me‘a pe ia ‘e ala fai; ko e talanoa mo e alēleá, ko e founga mahu‘inga taha ia ke lava ai ke fai ha fakamokomoko ‘o e ngaahi lotó. Ko e ngaahi fonua langalanga haké ‘oku tokolahi taha ‘i māmani, ka ‘oku ‘ikai ke nau kau ‘i he ngaahi fepaki kó eni. ‘Oku ‘ikai totonu ke toho mai nautolu ki he ‘īsiu kó eni, ‘o fakamālohi‘i ke nau kau ki ha fa‘ahi, mo fua e ngaahi kanongatāmaki ‘o e fepaki fakafeitu‘u mo fakapolitikale, mo e fe‘auhi ki he mafaí.

‘Oku tukuange ‘e he ngaahi fonua ni‘ihi ‘a e tefito‘i ‘uhinga ‘o e tau, kae hokohoko atu ‘enau fakalahi mo to‘o fakalukufua pe mo ‘ikai toe fakafaikehekehe‘i ‘a e tautea faka‘ekonōmiká. Kuo ‘osi kamata pea ‘e hokohoko atu ‘a hono fakatuai‘i ‘o e fefakatau‘aki fakaemāmanilahi, ngaahi me‘a fakapa‘anga, ma‘u‘anga ivi, me‘akai mo e ngaahi faingamālie. ‘Oku uēsia lahi e mo‘ui ‘a e kakaí ‘i mamani, koe‘uhi ko e fana ki ‘olunga ‘a e totongi ‘o e loló mo e koloá. ‘Oku ‘ikai tokoni e ngaahi tautea faka‘ekonōmiká ki hono tukuhifo mo solova e palopālema, ka ko hono toe fakakavenga‘i pē ‘a e ‘ekonōmika ‘a mamani, ‘a ia ‘oku kamata ke ‘alu hēheu.

Ko Siaina mo Tonga ko e ongo fonua langalanga hake. Ko hotau lotó mo ‘etau fiema‘ú ke faka‘apa‘apa ki he pule ‘o e fonua kotoa pe, mo honau ngaahi angatonu fakafonua, pea mo tauhi ‘a e ngaahi taumu‘a mo e ngaahi mo‘oni‘i me‘a ‘a e Lao ‘o e Pule‘anga Fakatahataha. ‘Oku tu‘u teuteu ‘a Siaina ke pikinima mo Tonga mo e ngaahi fonua langalanga hake, ke fakafaingofua ‘a e talanoa fakamelino, mo hokohoko atu ‘a ‘etau kau ki hono poupou‘i ‘a e melinó mo e tu‘umālie ‘a mamaní.