Tohi Tangi ke Fakahifo ‘a ‘Akilisi Pohiva mo ‘Etuate Lavulavu mei he Potungāue Ako Featured
Samuela 'AKilis Pohiva & 'Etuate S. Lavulavu
Nuku'alofa, 12 'Okatopa 2015. ‘Oku ‘amanaki ke fakahū atu ha Tohi Tangi ‘a e kakai, ngaahi kulupu, kau ako, kau mamahi’i ako, kau faiako mo e ngaahi kupu fekau’aki mo e ako ‘i he fonua ni ‘a ‘enau tohi Tangi ki he 'Ene 'Afio fekau’aki mo ‘enau ta’efiemālie ki hono tataki ‘e he Palēmia ka koia ‘oku Minisitā Ako ‘a e Potungāue Ako mo e Ako ‘i he fonua.
‘Oku kau atu foki he Tohi Tangi ko’eni mo ‘enau ta’efiemalie ki hono toutou fakamafai’i ‘o ‘Etutae Lavulavu kene le’ole’o he lakanga Minisitā Ako.
‘Oku makatu’unga ‘a e Tohi Tangi ko’eni ‘i he ta’efiemalie ki hono fakalele mo tataki ‘o e ako ‘i he fonua ni pea mo e kaunga tonu kiai ‘a e Minisitā Ako ka ko e Palēmia pehē kia ‘Etuate Lavulavu ka ko’ene Minisitā ‘oku toutou fakamafai’i kene le’ole’o he lakanga ni he taimi ‘oku mama’o ‘ai ‘a e Palēmia mei he fonua.
‘Oku fakahisitolia ‘a e Tohi Tangi ko’eni he ko hono toki fuofua fakahoko ‘eni ha Tohi Tangi natula pehe ni fekau’aki mo hono fakalele mo tataki ‘o e ako he fonua ni pea fiema’u ke fakahifo ‘a e Minisitā mo e Minisitā ‘oku ne nima’aki ke vaka atu ai ‘ene ngaahi tu’utu’uni he taimi ‘oku mavahe ai mei he fonua.
Ko e kaveinga pelepelengesi ‘a e ako ki he fonua tautautefito ki Tonga ni mo e tu’unga ma’olunga ‘oku ‘i ai ‘a e ako ka kuo hoko ai ‘a e fehulunaki lahi ‘i he ngaahi ‘aho ni.
‘Oku ‘amanaki ke fakahoko ‘i he ‘aho ni ha Konifelenisi ‘a e Komiti ‘oku nau ngāue ki he Tohi Tangi ni mo e kau faiongoongo ‘i he Loki Konifelenisi ‘o e Pasilika ‘o Sangato ‘Atonio Patua ‘i he taimi 4:00 PM Efiafi ‘o e ‘aho ni 'aho 12 'Okatop 2015 pea ‘oku fakafofonga’i mai ‘a e Komiti ngāue ki he Tohi Tangi ‘e ‘Emelī Pouvalu ka koe mataotao ‘i he mala’e ako mo e Pule Lahi (CEO) malōlō‘a e Potungaue Ako ‘a Tonga.
28 comments
-
Mo'oni 'aupito ho lau fie'ilo,ko e liliu pule'anga na'e fai e feinga ki ai na'e poupou e taha kotoa ki ai 'o a'u kia Tupou 5 'ene mokoi ki ai ,pea kuo lava ia, ko e me'a leva 'oku fai ki ai e hoha'a ko hono ngaue'i e pule'anga ko ia ne tau vilitaki ki ai ke kehe hono 'alunga mei he ngaahi pule'anga na'a tau situ'a ki ai..he ko e pule'anga pe eni 'e taha ne 'osi tala e ngaahi ngaue 'e fai 'o fakamamafa he 'ata ki tu'a e ngaue mo muimui he lao ka kuo hoko kotoa ko e fananga pe..me'apango 'oku 'ikai nofo e kakai tokolahi ke siofi e ngaue 'oku fakahoko pe 'oku totonu ka nau nofo he ongoongo mo e lavame'a 'a e Palemia he feinga ki he totonu 'i he kuohili..'oku fefe totonu mo e 'ata ki tu'a e ngaue he 'aho ni?, 'ikai 'oku lahi ange ta'efiemalie mo hono 'eke'i e ngaahi ngaue mo e fokotu'utu'u 'a e pule'anga he 'u tapa kehekehe ?..he kuo lahi 'etau lele tu'a laini pea mahalo ko e 'uhinga pe ia e "tuku e lao ki tafa'aki".Ko e 'u faka'ilo faka fale-alea 'o e kau Minisita 'e ni'ihi 'oku lau 'e hange 'e toloi pe 'o fufuu'i aipe..Kuo puli e 'Akilisi ia na'e manatu ki ai e tokolahi he kuohili 'ene tau'i e faihala , ko e 'Akilisi poupou mo fufuu'i e faihala eni ia 'oku 'ela he sea Palemia. Mahu'inga ma'u pe ke te 'uluaki 'ilo'i hoto kita moe kakai 'oku te ngaue mo ia pea te toki fakaanga ki he kakai kehe, pea kuo 'ilonga 'a e puli 'a e kakai lelei ne nau fale'i mo lele'i fakataha mo 'Akilisi e feinga liliu mei he kuohili, kuo ne teke'i kinautolu ki tafa'aki ka ne kumi e langilangi tokotaha 'i he funga e ngaue 'o e kakai poto na'a nau 'atamai'i e ngaue ki he liliu, he ko 'ene me'a na'e fai ko e ngutu pe ke fakahoko e fekau. Kei taimi pe ke fakalele'i'i e ngaue kae 'uluaki kamata pe mei ho loto fale hono tafi e faihala pea toki hoko atu ki tu'a...
"I weep for the liberty of my country when I see at this early day of its successful experiment that corruption has been imputed to many members of the House of Representatives, and the rights of the people have been bartered for promises of office."
Andrew Jackson( 7th American President ) -
'Oku mo'oni 'aupito Fifita ho'o lave 'oku fai mai ki he kaveinga ko eni. He ko hono mo'oni kuo hange 'Akilisi ia koha 'Otua ki he kakai tokolahi 'o e fonua ni. Pea neongo ai pe koeha ha'ane ngaue 'e fai 'e kei poupou kuikui aipe kiai hono kau muimui. He ko e tokolahi taha hono kau poupou 'oku 'ikai kenau toe sio ki ha tafa'akiange 'e taha kae ngata pe ia he sio honau taki-'Akilisi Pohiva. Ko e ha pe e me'a tene pehe ku sai ko e sai kotoa ai pe ia kianautolu. Kuo hoko 'enau tui fkpolitikale ke kuihi ai kinautolu meihe me'a na'e totonu ke nau sio kiai. Kaikehe neongo 'oku takitaha fa'iteliha pe ia ki he'ene tui, ka 'oku mahu'ingaange ke fkpotopoto 'ete tui he ko hoto kaha'u 'e makatu'unga ia he ngaahi ngaue tete fai 'i he 'aho ni. Kapau kuo ai ha ngaue lelei 'a 'Akilisi he pule'anga pea 'oku tau fkfeta'i ai. Pea kapau leva ku ai ha ngaue hala, pea 'oku totonu ke fktonutonu. 'Oku 'ikai fai e mamahi ia he lelei e ngaue, ka ko e taimi pe ku afe ai meihe lulafua, pea 'oku taau leva ke fktonutonu kei taimi.
Tau manatu pe ki he 'aho 'aneafi pea mo e to'onga 'a e siana ni. 'A 'ene lea ta'eufi mo kaikaila he taimi lahi 'etau fanongo atu ki loto he falealea, ko 'ene taukave ma'ae pule lelei, 'ata ki tu'a, vahevahe taau mo e ha fua. Ka kuo ha e 'aho ni? Tau to'o mai pe e matasio'ata na'a ne ngaue'aki he kuohili 'o tau ngaue'aki pe ia kiai he taimi ni. Hange kiate au kuo afe 'aupito ia mei he ngaahi mo'oni'i me'a na'a ne malanga'aki he 'aho 'aneafi. Na'a ko e 'uhinga pe koaa ia 'ene fai pehee he kuohili kene ma'u e POWER he 'aho ni. Pea ko eni kuo tau sio ki hono lanu totonu. 'Oku 'ikai toe kehekehe 'ene sipinga mo e sipinga 'a Hitila 'i Siamane he taimi na'a kamata hake ai 'o a'u pe ki hono manakoa ia 'ehe kakai. Ko e taimi pe koee na'e ma'u ai e Hitila e mafai, pea toki sio a Siamane mo mamani ki hono lanu totonu.
Ko e ngaahi faliunga holo ko eni 'a e Palemia he taimi ni, na'e 'ikai koha me'a ne tupukoso hake pe ka na'e "well calculated for a long period of time"
Ko e tangata ko eni ko 'Akilisi 'oku 'iai pe 'ene taumu'a ia 'a'ana ki he fonua. 'E 'iai e 'aho te mou fkmo'oni ai ki he me'a ko eni. Tau ki'i manatu si'i atu pe ki he 16/11, te mou 'ilo pe 'e moutolu ia e tali. Ka 'ikai ke tau tokanga ki he siana ni teke haveki e fonua ni, 'a e me'a pe koee 'oku ne lolotonga fai he taimi ni. -
Ko e faingata'a e ngaahi feinga 'oku fai ko e lahi e 'ikai 'ilo ki he ngaahi ngaue ta'efakapotopoto 'oku fai he ongo tangata ni he Potungaue Ako..pea kuo fakakuihi 'e he tui fakapolitikale 'a e ma'u e kakai tokolahi fekau'aki mo e me'a 'oku hoko hono fakalele 'o e loto'i Potungaue Ako ..ko e tokolahi 'oku nau poupou fefeka ki he ongo tangata ni 'oku nau 'omai e tui fakapolitikale mo e fo'i poupou fefeka ko ia 'o ngaue'aki he me'a fakaako pea 'oku 'i ai leva e fehalaaki ai...tau tuku e tui fakapolitikale ka tau sio ki he ngaue 'iate ia pe pea te tau lava 'o sio tonu ki he ngaahi fehalaaki mo e faihala 'oku fakahoko...na'a hanga 'e he'etau tui fakapolitikale 'o tu'usi e kaha'u hotau fonua..tau fehu'i ange kia kitautolu pe 'oku tatau e me'a na'e malanga'i 'e he Palemia he ngaahi ta'u lahi kimu'a 'o ne ma'u ai e falala e kakai tokolahi e fonua mo e anga 'ene fakafotunga he lakanga ko e Palemia mo Minisita Ako he ngaahi 'ahoni..ko e tali ki ai 'oku kehekehe 'aupito..he ko e faihala na'a ne tala mo malanga'i 'oku kovi he kuohili kuo ne tala he 'ahoni ko e lelei taha ia 'i hono Pule'anga 'o fakafotunga ia he kakai 'oku ne ngaue'aki 'a ia 'oku lahi e ngaahi me'a na'e tukuaki'i kia kinautolu..ko e Pule'anga eni ne fai e sio 'e fakalaka ange ha Pule'anga 'i ha toe kuonga , ka kuo poupou'i e faihala pea sio kehe e Palemia ia meihe faihala 'ene kau Minisita mo e kau poupou ke lea ki ai kae 'ohofi 'e ia mo fakasio e kakai kehe kae tuku ho'ona ia fale ...ha me'a kuo kehe ai ?...
French President Charles de Gaulle talked about how politicians pretend to serve the people, but their ulterior motive is to always rule them.
"In order to become the master, the politician poses as the servant." -
'Oku 'ikai foki ko ha me'a fo'ou e launga ia 'a e kakai Vai-tuu-lilo pea koe me'a ia 'oku ne tala hotau natula tangata, pea ko'etau fe'ao pe mo e launga ki he'etau mate. Ka ko e me'a ko e tohi tangi 'o a'u ki he'ene 'Afio, 'oku hahaamolofia. Ko e fo'i me'angaue, na'e ngaue'aki lahi 'e he Palemia 'o e 'aho ni, pea 'oku ou tui pe na'e te'eki ai kene mea'i ko e fakaanga, 'e anga'i ia 'i ha 'aho. Ko e taimi ni, kuo anga'i, ka ko e pango, 'oku 'ikai ke fanongo ia.
'Oku ou malie'ia he fo'i hu mai a Samuela Pohiva 'oku 'ikai ke 'iai ha mafai 'o e Tu'i. Fefe leva ka veteki 'e he Tu'i 'a e Fale Alea he kuo halakaka 'a Lavulavu ia he mafai kotoa? Fefe leva ia?
'Oku ou pehe ketau lotua hotau fonua, ko e ngaahi me'a 'oku hoko ko e faka'ilonga ia e ofi 'a e 'aho, pea pango ko 'ene toki hoko mai 'i he taimi 'oku 'Akilisi Pohiva. Ku tala 'e he taimi mo e kuonga 'a e anga 'o ha tangata. Kapau 'e mole 'a e faka'apa'apa'i 'o e kakai meiate kita, kohai tu ia tene toe faka'apa'apa'i kita. Tohi tangi'i 'e 'Akilisi e kakai kehekehe mei fuoloa, ne ta'aki e ha mo e ha, 'i he mo'oni mo e ta'emo'oni, koeni 'oku fai atu 'e he kakai e me'a tatau, pea 'oku tonu leva ke tali 'e hono famili 'a e ngaahi pole ko'eni.
'Otua keke ha'ele mai 'o 'Afio 'i Tonga ketau taufonua kotoa ki Hevani. -
Ko e ngaahi issue mahu'inga taha eni ki he fonua ke nau tokanga ki ai he 'ikai teu lave au ki he polokalama ke ngaue'aki he ko hono mo'oni 'oku faka'ofo'ofa pe a e polokalama lolotonga 'oku fakahoko 'aki 'a e sivi, ko e toe eni ha kakai totonu kenau ngaue 'i he polokalama. He kapau 'e 'ikai ke fakaivia fkakaungaue 'a e va'a sivi pea ko e vaihi e 'e lava hano fkalelei'i ki he founga fakasivi. Ko e polokalama 'oku lolotonga ngaue'aki 'a e ATLAS na'e design 'e he kakai taukei 'i he me'afua 'o e sivi (assessment measures) pea pehe ki he taukei ta'u lahi 'i he silapa ako, fakalele ako pea mo e faiako lelei 'i lokiako. Ko e kau tangata 'oku nau feinga ke liliu 'a e founga ni 'oku nau taukei 'i loki ako, fefe 'a e silapa fefe nai 'enau taukei 'i he me'afua 'o e ako??? mahalo pe ka 'oku 'ikai te nau fakalele ako ke nau puleako ha ngaahi ta'u ke mahino 'a e hu'unga 'enau taukei 'i hono leva'i 'a e ngaahi me'a fakaako. tuku atu ke 'oua 'e liliu 'o 'uhinga ke prove 'a e me'a 'oku 'ikai lava ke sivi'i 'a e me'a'ofa 'a e 'Otua ki he 'ene fanau pele....
-
Go lavu lavu n pm poupou atu ki he Gaue oku fai tuku ai pe tohi tagi ia ke fai he koe aofagatuku ia ae tm kehe koe Gaue ke teke ke lv he tau k kumi ki he lelei oku fai kiai e feiga t oku aoga ia ke kole a sisu ke hau a ia o minisita oku haohaoa ene tataki
-
Fakamalo lahi atu ki he kau mateaki'i e Ako i Tonga mo e kakai na'e teu'i i he mala'e o e Ako mo taukei ngaue, i he loto to'a ke fai 'a e step fakatemokalati pea toe fakaKalaisi 'oku fakafofonga'i atu i he Tohi Tangi. 'Ofa mai kakai 'o Tonga, ko hotau faingamalie eni ke fakahoko atu 'etau poupou'i 'a e Taki Lelei mo e good governance for leadership in Education ' aki 'etau fakamo'oni i he tohi ni, pea mo hufia ai pe 'a e faitotonu 'i he fonua ni. Matu'a tauhi fanau mo e kau poupou'i e lelei taha ma'a Tonga, ko 'etau taimi eni ke tau poupou'i ke 'omai ha taki fo'ou 'o e Ako 'oku loloto ange 'ene visone mo taukei i he Ako, pea toe ma'a lahi mo 'ene founga ngaue
-
Ko e ngaahi issue mahu'inga taha eni ki he fonua ke nau tokanga ki ai he 'ikai teu lave au ki he polokalama ke ngaue'aki he ko hono mo'oni 'oku faka'ofo'ofa pe a e polokalama lolotonga 'oku fakahoko 'aki 'a e sivi, ko e toe eni ha kakai totonu kenau ngaue 'i he polokalama. He kapau 'e 'ikai ke fakaivia fkakaungaue 'a e va'a sivi pea ko e vaihi e 'e lava hano fkalelei'i ki he founga fakasivi. Ko e polokalama 'oku lolotonga ngaue'aki 'a e ATLAS na'e design 'e he kakai taukei 'i he me'afua 'o e sivi (assessment measures) pea pehe ki he taukei ta'u lahi 'i he silapa ako, fakalele ako pea mo e faiako lelei 'i lokiako. Ko e kau tangata 'oku nau feinga ke liliu 'a e founga ni 'oku nau taukei 'i loki ako, fefe 'a e silapa fefe nai 'enau taukei 'i he me'afua 'o e ako??? mahalo pe ka 'oku 'ikai te nau fakalele ako ke nau puleako ha ngaahi ta'u ke mahino 'a e hu'unga 'enau taukei 'i hono leva'i 'a e ngaahi me'a fakaako. tuku atu ke 'oua 'e liliu 'o 'uhinga ke prove 'a e me'a 'oku 'ikai lava ke sivi'i 'a e me'a'ofa 'a e 'Otua ki he 'ene fanau pele....
-
Mālō Siaafafine...Mahino 'oku 'i ai 'a e "conflict of interest" 'i he ngāue 'a Siaosi Pōhiva mo Pīveni Piukalá. Kei ngāue 'a Siaosi ki he SPBEA ka kuo tuli 'a Pīveni 'o mavahe ia 'o fokotu'u 'ena kauthaha pisinisi 'i he fa'u polokalama komipiuta tatau. Na'e 'ikai tukuaki'i totonu mai 'e Dr. Visesio Pongi 'oku na kaiha'a koloa faka-'atamai ( intellectual property) mei he SPBEA, ka na'a ne poupou kiate kinaua 'e 'ikai lava 'ena me'a 'oku fakakaukau'í. Na'e 'ave ta'e fakalao foki 'e Pīveni 'a e koloa faka-'atamai mei he kautaha Shorelines 'a Tupou V, pea tuli ai 'a Pīveni. 'Oku tau lava leva 'o faka-'uhinga'i ai ko e tokotaha kaiha'a koloa faka-'atamai eni. Teu falala ange kia Dr. Pongi he ko e tangata ako mo taukei ngāue. Pea na'a ne 'osi fale'i 'a e Palēmiá mo e kau puleakó 'oku 'ikai ha palopalema 'a e polokalama komipiuta lolotonga 'a e SPBEA. Ko e "Raw Marks" 'oku feinga ki ai 'a Pīveni mo Siaosí 'e faingatā'ia ai 'a e fānau akō 'i he 'enau feinga ki he ngaahi 'iunivēsití, ko Dr. Pongi ia. Ka 'oku 'ikai tokanga ki ai 'a Pīveni ia mo Siaosi, he ko 'enau feinga mo e Palēmiá kenau lulu-tava kinautolu mei he kakava 'o e "Pule'angá 'o e Kakaí." Tā koā, ko 'enau taukave'i mai e "Pule'anga 'o e Kakaí" 'o toitoi mai 'i he "temokalatí" ko 'enau siofi ha'a nau lulu-tava pea nau tili ai mo 'enau fanga poné. Kuo tō 'e he kau tangatá ni ha fu'u manioke talu 'enau tupu pe 'ikai? Pe ko 'enau nofo pē 'o lama faingamālie kenau lulu-tava?
-
'Oku 'ikai foki ketau loto ke a'u ki he tu'unga ko'eni ka 'oku mahino mai pe 'a e 'ikai fie tukulolo 'a e taki pea 'oku mahino ngofua pe foki ki he kakai he levolo kotoa 'a e me'a ko'eni 'oku hoko. 'I he taimi tatau 'oku koe totonu faka-temokalati 'a e ni'ihi ko'eni 'oku ta'efiemalie ke fakahoko honau le'o pea koe founga pe ia 'oku taau mo maama ka 'oku 'ikai koha fakafepaki pe koha taufehi'a.