Fakafiemalie pe feinga ako fanau ako Tonga ‘i muli neongo ‘a e fakataputapui ^Featured

‘Oku fakafuofua ki he toko valungofulu ‘a e fanau Tonga ‘oku nau lolotonga ako ‘i Fisi, Ha’amoa, Vanuatu mo ‘Aositelelia ‘i he polokalama sikolasipi ‘a e pule’anga ‘Aositelelia. ‘Oku fepaki ‘a e tokotaha kotoape mo e pole mei he faingata’a koeni, ka ‘oku lava ‘o fakafepaki’ ‘a e ngaahi pole koia ihe lotolahi mo e poupou ‘oku ‘inasi ai ‘ae fanau ako.

Ko e palopalema ‘i he motumotu ‘a e fetu’utaki ‘initaneti ‘a e taha ‘ihe pole na’e fepak mo e fanau ako ‘ihe va’a ‘o e USP ‘i Suva, (Laucala Campus) toe fakalahi mo e assignment ke ne fetongi ‘a e ngaue lahi na’e tonu ke fakahoko ‘ehe kalasi ‘i lokiako,  vahevahe ‘a e laptop ‘oku ngaue’aki ‘ehe matu’a mo ‘enau fanau ‘i ‘api, pea hoko eni ke toloi ai ‘a e fetu’utaki moe kau faiako felave’i mo e ngaahi ngaue fakaako ke fakakakato.

Ka neongo ‘a e ngaahi fakafe’atungia koeni, na’e vave pea malava pe ‘a e fanau ako ‘o tali mo mahino’i ‘a e tukunga pea kumi ‘a e solova’anga ki he ngaahi pole koia.

Na’e faingata’a kia Lupe Vaka’uta, ‘oku ne ako ki hono mata’itohi Bachelor of Engineering ‘i he va’a USP ‘i Suva, ke faka-kakato ‘a e ngaue fakakulupu ‘oku fiema’u mei he’ene polokalama ako koe’uhi koe fakataputapui ‘ihe fefononga’aki mo tauhi ‘a e va mama’o ‘ihe feohi fakasosiale.

Na’e tokoni ‘a e tekinolosia kiate ia mo hono kaunga-ako ki hono kumi ‘a e founga ‘e lava fakahoko pea fakakakato ai ‘enau ngaue fakakulupu ‘i he polokalama ako ‘Enisinia.

Na’a ne pehee na’e tokoni hono kaungame’a, pea na’ane feinga ke lava’o matu’utaki ‘a e pole ‘o e fakataputapui ‘aki ‘enau tau’aki fakalotolahi ‘iate kinautolu pe mo vilitaki ke lava ‘o ikuna’i ‘enau feinga koe’uhi ne ‘ikai ke toe fai ha kalasi ‘i lokiako, ka na’a nau manatu’i ma’upe ‘ae ngaahi ‘aho ‘e fiema’u ke fai ai ‘enau sivi mo tanaki ‘enau assignments.

Ko e faingata’a tatau na’e fekuki mo Hehea Tukuafu Vaioleti ‘oku ne ako ‘ihe ‘Univesiti ‘o Adelaide, he na’e ‘iai ‘ene fanau ‘e toko ua ke tokanga’i pea malo mo e tokoni hono husepaniti.

Na’e kau ‘ihe ngaahi pole na’e fekuki ia moia ‘a e tuai ‘ae fetu’utaki initaneti, maumau ‘a e laptop kimu’a ‘ihe taimi ke tanaki ai ha’ane assignment moe fakahoha’asi ia ‘ehe’ene ki’i fanau ‘i he miniti ‘e 5 kotoape ‘i ‘api.

“Neongo ‘a e ngaahi pole ‘o e COVID-19, na’e lelei ‘aupito ‘a e tokoni moe poupou na’a ku fou mai ai, mei he ako ‘ihe Australian Government’s Women’s Leadership Initiative, koe tokoni mei he ‘Univesiti oku ou ako ai pea kau ai moe vausia kihe me’atokoni na’e ‘omai, poupou meihe famili, mo e tokoni ‘ihe initaneti, komipiuta mo e totongi e nofo’anga ‘oku nau ‘iai.

‘I he fakamatala ‘a Hehea, na’a ne ako mei he faingata’a ‘oe COVID-19 koe ikuna ‘oku fiema’u ‘ae ngaue fakataha mo e fakakaukau lelei kae lava a’usia ha fa’ahinga me’a ‘o tatau ai pe, koeha ‘ae tukunga.

Na’e fakamalo’ia ‘ehe tokotaha ako ‘i he ‘Univesiti ‘i Sene ‘a e tokoni moe poupou mei honau ngaahi famili mo e pule’anga ‘Aositelelia ‘o malava ai kenau ikuna’i ‘ae ngaahi faingata’a kuo nau fepaki moia lolotonga ‘ae taimi faingata’a koeni.

‘I he fakamatala ‘a Meleinu Filise mei he University of Technology, Sydney ‘oku hoko mai ‘a e COVID-19 ko e lesoni kenau ako mei ai, pea ‘oku tonu ke fakamalo’ia ‘ehe fanauako ‘a e me’a pe oku ma’u ’ihe taimi koia koe’uhi ‘oku ‘ikai ‘ilo’I ha taha koeha ha me’a ‘e hoko ‘ihe ‘apongipongi.

“‘Oku fiema’u ke malohi pea tu’uma’u ‘etau tui he kuopau ke ‘iai ma’upe a’ e tali mo e founga kihe me’a kotoape, ka kuopau ke tau toe vakai mo fakakaukau, toe sivisivi’i ‘etau founga pea fokotu’u mo ‘etau palani ngaue.

“Ko e lahitaha, ‘oku ‘ikai ma’u ha ola ‘ihe ‘uluaki feinga, ka kuopau ke toutou vakai’i ‘ete founga pea tu’uma’u ‘etau tokanga pea toe feinga pe.”