Tukuaki’i Palēmia Potungāue Polisi lahi hono ngāue ‘aki faito’o konatapu 'i he fonua: ‘Ikai tuku e politiki faka Lautohi Pule’anga Featured
Palēmia ‘Akilisi Pohiva
5 ‘Epeleli, 2018. Kuo a’u ‘eni ‘a e fonua ki he tu’unga fakaoli mo’oni pea toe ngalivale ‘i hono tukuaki’i ‘e he Palēmia ‘Akilisi Pohiva koe lahi hono ngāue’aki ‘a e faito’o konatapau ‘i he fonua koe fo’ui ia ‘o e Potungāue Polisi.
Ko e fakamatala foki ‘eni ‘a e Palēmia ki he Letiō Nu’usila ‘a ia ‘oku faka’ohovale kiha taki ‘oha fonua ‘a ia koe ‘ulu ia ‘o e Pule’anga kene tukuaki’i ‘a e taha ‘o ‘ene Potungāue ‘a ia 'e malava pe ketau fakalea 'oku 'uhinga 'eni ‘oku faka’ai’ai ‘e he Potungāue Polisi ‘a e hakotupu ‘o e fonua kenau ngāue’aki ‘a e faito’o konatapu.
Ko e ‘uhinga ‘oku ‘omai tokua ‘e he Palēmia ko e Komisiona Polisi ‘oku ‘i ai ‘a e mafai ke fakahū pilīsone ‘a e kakai pea ke faka’ilo kinautolu.
‘Oku toe fakatupu fifili he na’a ne toe me’a ki he Letiō Tonga ‘o pehe ‘oku ‘ilo ‘a e Minisitā Polisi kiate kinautolu ‘oku nau fetuku holo ‘a e faito’o konatapu ka ‘oku ‘ikai hano mafai kiai.
‘Oku fakaloloma ‘a e fa’ahing fakamatala ko’eni pea ‘e lava pe ketau pehē koe loi mo hono takihala’i ‘o e kakai he ‘oku muimui’i pe ‘e he fonua ‘a e ngaahi hopo mo hono puke ‘e he kau polisi ‘a e kakai ‘oku nau ngāue’aki ‘a e faito’o konatapu pea kuo tautea ngāue pōpula ‘a e ni’ihi pea mo’ua pa’anga mo malu’i ‘a e tokolahi ‘i he taimi kotoa pea 'oku tuku mai 'e he ngaahi mitia.
‘Oku malava pe ke tau pehe koe tukuaki’i ‘eni ‘i he ‘uhinga fakapolitikle pea ‘oku tekeutua foki mei heni ‘a e taumu’a ke tukuange ‘a e Komisiona Polisi kae lava ke fa’iteliha ‘a e Pule’anga ki he ngaahi me’a ‘oku nau loto ke fakahoko ‘o fakatatau mo ‘enau ‘asenita faka-politikale ‘a ia kuo ‘osi tuku mai ‘e he ngaahi mitia pea ‘ilo kiai ‘a e tokolahi ‘o e kakai ‘o e fonua.
‘Oku ‘ikai foki ke puli ‘a e feinga ‘a e Pule’anga ke to’o ‘a e ngaahi mafai ‘oku ‘i he Tu’i ‘a ia ‘oku kei malu ai ‘a e fonua pea ‘oku fu’u ngalivale ‘eni he ‘oku ho’ata mai ‘a e politiki faka-lautohi Pule’anga ‘a ia ‘oku tekeutua mai ki he kakai ‘enau ‘asenita pea ‘oku fu’u ta’efeunga.
‘Oku ‘ikai ke ‘i ai ha Potungāue Polisi ia ‘i mamani ‘e ta’e ‘i ai ha’anau tōnounou pea ‘oku ‘i ai mo e mafai ‘a e Minisitā Polisi ke tu’utu’uni ki he Komisiona ke fakahoko ha ngāue ki he ngaahi kaveinga ‘e malu ai ‘a e fonua ‘o fakataau mo e Lao Polisi 2010.
Ko e hā ‘oku foaki ai ‘a e pa’anga ‘e laukilu ke fakatotolo’i’aki ‘a e paasipooti ‘oku ta’e mahino hono tukunga pea kei hokohoko mai hono fakakau ki he patiseti ‘a e Potungāue Polisi kae ‘ikai ke foaki ha pa’anga ia ke tau’i ‘aki ‘a e faito’o konatapu.?
‘Oku fu’u fakaoli ‘a e fa’ahinga politiki faka-lautohi Pule’anga ko’eni he ‘oku ne ‘ave ai pe ki mamani ‘a e tu’unga ma’ulalo mo mamaha ‘oku ‘i ai hono tataki ‘o e fonua.
Ko e Komisiona Polisi foki ‘o e aho ni ko e tangata Nu’usila ko Stephen Caldwell pea koe konga hono vāhenga ‘oku fakapa’anga ‘e he Pule’anga Nu’usila mo ‘Aositelēlia ‘i he malumalu ‘o e polokalama tokoni ‘a e ongo fonua ni ki hono fakalakalaka ‘o e Potungāue Polisi ‘a Tonga.
Kapau ‘oku ‘i ai ha faihala ‘a e kau Polisi pea ‘oku totonu ke launga’i ke fakahoko ha ngāue kiai ‘o fakatatau ki he Lao Polisi 2010 ka ‘oku ‘ikai ko hono matu’aki lafo’i fakakauleka mai ‘a e ‘uhinga ‘oku ‘ikai hano makatu’unga pea ‘oku fakaoli mo fakatamaikivale.
Kapau ‘e ‘oange ‘e he Minisitā Polisi ‘a e hingoa ‘o kinautolu ‘oku nau fetukuholo ‘a e faito’o konatapu ki he Komisiona Polisi pea ‘oatu fakataha mo hano ngaahi fakamo’oni ‘e malava ke puke ai kinautolu ‘o faka’ilo pea ‘oku ‘i ai ‘a e tui ta’e toe veiveiua ‘e fakahoko ‘e he Komisiona Polisi ‘a e ngāue kiai 'o fakatatau mo e lao.
Kapau 'e 'ikai leva kene fakahoko 'e he Komisiona ha me'a kiai pea 'oku 'i ai leva 'a e makatu'unga lelei ke fakangata 'ene fakahoko fatongia 'o fakatatau mo e Lao Polisi 2010.
‘Oku ‘i ai pe ‘a e tui ‘e toe malava pe foki ki he Minisitā kene fakahoko ha faka’ilo fakataautaha fekau’aki moha kakai ‘oku ne ‘ilo pau pea ‘i ai ha’ane fakamo’oni ki ai ‘oku nau fetuku holo ‘a e faito’o konatapu pea faka’ai’ai ‘a e hakotupu mo e kakai ‘o e fonua kenau ngāue’aki.
‘Oku fu’u fakatupu fifili ‘a e tukuaki’i ko’eni pea ‘oku mahino lelei ‘a e ‘asenita faka-politikale ‘oku muimui mai ai he koe 'osi 'eni 'a e ta'u 'e 3 'a e fakahoko fatongia 'a e Palēmia pea koe ha kuo toki 'ohake ai 'eni he 'aho ni.?
'Oku toe 'i ai 'a e fifili na'a koe feinga 'eni ke 'oua 'e toe tuputamaki 'a e Minisitā Polisi 'o toe teu fakafisi.
6 comments
-
'Oku 'ikai ko Tonga pe. Ko 'Amelika ko e ngaahi Siteiti lalahi eni 'oku faka-a'ataa 'e he lao kenau ifi pea mo faka-tau (over-the-counter) e maliuana ki honau kakai: Alaska, California, Colorado, Maine, Massachusetts, Nevada, Oregon, Vermont, Washington, Washington, DC. 'Osi 'iai moe falelotu 'osi faka-lao'i kenau "sakalameniti'' 'aki e maliuana fetongi'aki e uanine. Ko e Pasifiki 'oku kei hala - tukukehe ange a N.Z mo Aussie. Ko e lao ia.Pea koe 'u faito'o konatapu kehe leva 'oku tapu. Te'eki keu fanongo au ha taki ha fonua 'oku ne tu'uaki'i ene potungaue polisi ki he ngaue'aki e me'a ni. Ko Indonesia, kei tu'u pe tautea mate ia ki he me'a ni neongo e feinga e UN ke to'o e lao ko eni.
Sai tau fakahoa mai leva eni ki Tonga ni - tapu e me'a kotoa pea ngaue popula pe koe totongi pa'anga.
'Etita, ko e anga eni 'eku sio ki he to nounou faka-taki:
1) Ne tonu ke 'uluaki 'alu 'o kumi fale'i mei he faka-hinohino lao 'a e Pule'anga fekau'aki mo e 'isiu ni;
2) Ui e fakataha moe kau Polisi kotoa pea tala leva mo 'ene tu'utu'u ni fakalao faka-tatau ki he tu'u 'a e lao 'o Tonga;
3) ke poto hono 'aofi 'ene faka-matala ki he media.
'Oku 'iai pe founga ngaue faka-pule'anga pe faka-lotofale ki he me'a ni.
He ka faka'ilo 'ehe kau polisi e PM ni ko e laukovi'i mo e faka-ongoongo kovi pea 'e toe ngalivale ange ia.
'Aia ko hono fakakatoa ne 'ikai ke kumi fale'i fakalao he 'oku hala totonu faka-e-tangata (human rights) kene ngaue'aki hono mafai ki he political gain (kumi kakai faka-politikale) he 'e 'ata mai leva ai e ngaahi me'a lalahi ko eni 'e ua.
1) 'Oku Palemia, pea koe taki ia e pule'anga;
2) Toe Opposition Leader (Taki Fakafepaki) pe ia he taimi tatau.
He ka liliu faka-pilitania e fo'i 'atikolo ni 'o lau 'ehe kau muli, e toe oli atu ange ia. 'Ikai ngata pe he 'ene faka-lautohi pule'anga hono fakalele 'e fonua ka 'oku toe fu'u kovi 'ohua atu (ngalievale).
Pea moe kau fale'i ia, nau fiema'u pe 'enautolu honau taki ke ngalivale pe ngalikovi pehe ni. -
EMPTY FINGER-POINTING...TUHU NOA'IA HOLO TA'E 'IAI HA FAKAMO'ONI...Ko e ha ha'a ne fakamo'oni mo e faka-taataa 'o e ngaahi me'a kuo hoko? Nofo noa'ia pe 'ikai fai ha me'a 'aonga, pea faka-kaukau'i hake 'a e fo'i loi ke hanganoa ki ai 'a e mitia mo e kakai.
Ko e fatongia 'o e Minisita Polisi Mateni Tapueluelu ke faka-hoko 'a e fakatotolo mo e ta-tikite 'e he kau Polisi 'a e kau fakatau faito'o kona-tapu. Ko e ha 'oku 'ikai mafai ai 'a Mateni ke fai hono fatongia?
'Ikai ko e 'ita 'i he 'ikai to'o 'a e mafia 'o e Tu'i, pea nau fakakaukau ai ke 'oua 'e fai honau fatongia. Totonu kenau o leva ki 'Api. 'Oku nau puke popula 'a e fonua ka e 'oua leva ke 'oange 'a e me'a oku nau loto kiai. Ko e anga faka-tamaiki vale, mo e 'atamai pakupaku. -
'E Talofa mo Saione Tungua, koe fale'i ena 'a L.Senituli mo Palenitina na'e fa'u'aki e fo'i fakanafala palai lafalafa ko ena 'ae pm (primary-school man).
-
Fakalilifu 'a e me'a koe ta'emahino pea fakama ki mamani 'a e fa'ahinga komeni 'a e taki. Ko e fe 'a e Sekelitali ki he Kapineti ke fale'i.
-
Ko fe a Lopeti Senituli kene hinoi’i e faahinga fakamatala oku tukuange ki mamani moetau MA. Koeha e ilo pe e Mateni e kau polisi koia kae longo pe? Teeki keu sio au he falesi moe satusi he faahinga matakali koeni. Kuo tatau pe a Akilisi ia mo Mateni.
-
Oku ou tui malohi kuo taimi ke fai ā ha feinga ki he palēmiá ke ‘uluaki fa’u mo ‘analaiso ha fa’ahinga fakamatala ki ha issue fakalukufua te ne ave ki he media ke fakapapau’i oku tonu, mo’oni mo malu’i e ‘imisi fakataki oe pule’angá.
Oku kau e foi lea ia na’a ne faí i he mamaha faú pea oku iku leva ki hono ‘ave ha foi ‘imisi tae kakato mo hala.