‘Ikai Lava ‘ufi’ufi’i na’e faihala ‘a Pohiva Tui’onetoa: Lipooti 'Atita Featured
Hon. Dr. Pohiva Tui'onetoa
17 ‘Okatopa, 2016. ‘Oku malie lahi ‘a e feme’a’aki ‘a e Fale Alea he lolotonga ni fekau’aki mo e lipooti tau’atāina ‘a e Potungāue ‘Atita.
Ko e lipooti foki ‘eni fekau’aki mo e taimi na’e ‘i he lakanga ‘Atita Seniale ai ‘a Dr. Pohiva Tui’onetoa ‘a ia ‘oku lolotonga hoko koe Minisitā Polisi pehe ki he Potungāue Fefakatau’aki mo e ngaahi ngāue ‘a e Kakai.
Ko e konga foki ia ‘a e me’a ‘a Dr. Pohiva Tui’onetoa lolotonga ‘a e feme’a’aki ‘i he Fale Alea na’e ha ai ‘ene pehe “‘Ikai Lava ke ‘ufi’ufi’i” ‘a ia ‘oku ho’ata mei ai na’e ‘i ai ‘a e fehalaaki mo e palopalema na'e hoko.
‘Oku malie ‘a e feinga ‘a Tui’onetoa ke kalofi ‘a e ngaahi mo’oni’i me’a ‘oku hā ‘i he lipooti tau’atāina ko’eni ‘o kau ai ‘ene fakahū ‘a e pa’anga ‘ova taimi ‘i he’ene ‘akauni fakafo’ituitui, pa’anga na’a ne ma’u ko e $6000 koe monu’ia ‘a ia na’a ne toho lolotonga 'ene kei ‘Atita Seniale pea fili ia ‘o Memipa Fale Alea ka kuo ne ‘osi toho pea fiema’u ke ne fakafoki.
Na’e toe ‘i ai mo e ngaahi vahe ne ‘ikai ke tukuhaui’i pea ‘oku ‘ao’aofia pe koe hā ‘oku kei kalo holo ai e ‘Atita Seniale Malōlō. Hange pe ko ‘ene lea ki mu’a ‘ikai lava ha’ane kalofaki ke ‘ufi’ufi na’a ne toho e silini pea fakahū e pa’anga ‘ovataimi ki he’ene ‘akauni taautaha.
‘Oku malie foki ‘a e fakahoko ‘e he Hou’eiki Nōpele ‘a e fatongia fakaanga pea ‘oku hā mei heni ‘a e feinga ‘a Tui’onetoa ke faka’uhinga ‘a e lao ke fakatonuhia ‘a e ngaahi ngāue hala na’a ne fakahoko hange koia kuo tuhu’i ‘e he lipooti ko’eni.
Neongo ‘a e ngaahi taukapo ‘oku fakahoko ‘e he kaunga Minisitā ka ‘oku mahino pe ‘oku ‘ikai malava ke ‘ufi’ufi ‘a e ngaahi me’a ‘oku ha he lipooti ‘a e ‘Atita. 'Oku toe fakamahino mai pe foki 'e he Kupu 16 'o e Lao ki he Pa'anga 'a e Fonua mo hono Tauhi (Public Finance Management Act) 'a e founga ki hono tauhi 'o e pa'anga 'a e Pule'anga mo hono founga.
‘Oku malie lahi ‘a e tauto’e ‘a e Fakafofonga ‘o Vava’u 15 pe koe fē ‘a e ki’i me’a ‘a Sisa ‘a ia na’e ‘uhinga ‘a Vaipulu ki he tukuhau na’e ‘ikai ke tanaki makatu’unga he ‘ikai muimui ‘a Tui’onetoa ki he lao.
13 comments
-
Ta koee 'oku 'uli'uli matolu ange e kulo kae nofo ia 'o ta'aki e tikatele. hoooiiii, kaiha'a pa'anga ki ai.
-
koeha e fa'ahinga fakalea koia "tauto'e" hake a e fakafofonga vava'u? alu atu pe hoo mou fai ongoongo mo e hange ha falekaukau ai pea li e faka'apa'apa mo e fakapiko
-
Malie lahi 'aupito e tuki poini 'a e kau nopele, Samiu Vaipulu, Viliami Manuopangai etc. hono alea he issue ko 'eni. Fiu e 'Atita Seniale (AS) maloloo he kalo holo, kae tau kotoa pe 'uu tukii ia. Ngaahi me'a leva 'eni ne haa mai kia au. (i) Feinga e Palemia, Kapineti moe Sea e Komiti Kakato ke taukapo'i e AS. ke hao mo ngalipoto. (ii) Ta koe AS na'a ne lipooti mo fale'i ke fakafisi a Fineasi Funaki mei he Minisita ha na'e hala tokua pea ta'efakalao hono fakahu 'e Fineasi e Sieke tokoni mei Siaina ki he'ene 'akauni fkfo'ituitui. Ko 'eni kuo toe fai pe 'e he AS maloloo e me'a tatau pe kae tala 'eia 'oku 'ikai ha lao ia na'ane maumau'i (iii) Kuo mole tukuhau (PAYE) mei he vahenga e kau ngaue 'ovataimi 'a e 'Ofisi e AS na'e totonu ke to'o ki he Pule'anga, ka na'e 'ikai to'o. (iv) Na'e loto e ni'ihi he Komiti Pa'anga ke to'o e ngaahi peesi 'e ni'ihi mei he lipooti 'a e 'Atita Tau'ataaina, ke malu'i e AS maloloo, kae malie he na'e 'ikai loto kiai e Minisita Pa'anga. (v) Feinga malohi e kau Minisita Kolisi Tutuku Toloa ke malu'i e AS maloloo, he ko honau kaunga ako. (vi) Hange 'enau feinga malu'i mo 'aofi e AS maloloo ha langatoi 'aha kau leka, 'o puli e 'ulu moe konga ki mu'a, kae tekeutua mai e konga ia 'i muii. (vii) Fu'u 'ilonga e ngaue ta'efe'unga & ta'e polofesinale 'a e Minisita Polisi & Minisita Lao, he ko kinaua na'e totonu kena takimu'a he taa sipinga ki he Fale Alea. (viii) 'Ilonga e fakapalataha 'a e Sea fo'ou e Komiti Kakato, 'i hono 'uluaki 'aho pe he lakanga Sea. Kaikehe tau tali aa ki he konga 2, ha fakafoki hifo e lipooti mei he Komiti Lao, he 'oku ta'efalala'anga e founga ngaue 'a e Komiti Pa'anga.