Mahu'inga mo e laumalie 'o e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) Featured
Lau 'a e 'Etita
Mahu'inga mo e laumalie 'o e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence)
Ko e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) ko e me’angāue faka-Temokalati ia ‘oku ngāue’aki ‘e he fa’unga pule faka-Temokalati ke sivisivi’i ‘aki ‘a e fua fatongia ‘a e kau taki faka-Politikale.
‘Oku lahi ‘a e ngaahi me’afua faka-Temokalati ke tala ‘aki pe ‘oku lelei pe kovi ‘a e taki ‘oha fonua ka ko e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) ko e taha ia ‘o e ngaahi me’afua. ‘Oku taumu’a pe ia ke ma’u ‘a e laumālie ‘o e pule lelei pea kene fakapalanisi (check and balance) ‘a e founga ‘oku tataki’aki ‘a e fonua. ‘Oku lahi hono ngāue’aki ‘a e me’afua ko’eni ‘i he ngaahi fonua Temokalati 'o mamani kae tautautefito ki he ngaahi fonua ‘o e Pasifiki.
‘I he ngaahi fonua Temokalati ‘oku fakalele faka-paati (party system) ‘oku malava hono sivisivi’i ‘a e founga pule ‘a e Pule’anga pe koe fa’ahi ‘oku taki ‘i he ngaahi fakataha’anga faka-paati (party caucus) pea ‘oku malava ‘e he fa’ahi ‘oku taki ke tukuhifo ‘a e taki kapau ‘oku ‘ikai fakafiemalie ‘ene tataki ‘a e fonua. 'Oku natula tatau 'a e laumalie mo e Fili Fakahāloto ka kehekehe 'a e founga.
‘Oku toutou hoko hono ngaue’aki ‘i ‘Aositelēlia ‘a ia ‘oku malava ke tukuhifo ‘a e Palēmia ‘e he fa’ahi pe ‘oku taki pea koe tu’o ua ‘eni ‘ene hoko ‘i he fonua temokalati lahi taha 'i he Pasifiki ‘i loto he ta’u pe ‘e 5 kuo hili.
Ko e founga ‘e taha ‘oku anga maheni’aki ko e tali pe ki he fili hoko (General Election) ka ‘oku fa’a fuoloa ‘eni pea ‘oku fa’a a’u ki he fili hono hoko kuo ta’e’aonga ha fonua kapau ‘oku ‘ikai lelei hono tataki.‘Oku ‘ikai hano kovi ‘e taha hono ngāue’aki ‘o e me’angāue ko’eni ‘a e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) he ‘oku ‘ikai ngata ‘i he’ene fakalao ka kuo ‘osi fakatoka ki he Konisitūtone ‘o e fonua pehe ki he tu’utu’uni ngāue ‘a e Fale Alea ke ngaue’aki.
Ko e kupu 50 B 'o e Konisitutone 'o Tonga 'oku ne foaki 'a e tau'ataina ko'eni ki he Fale Alea 'o Tonga mo Hou'eiki Memipa ke fakahoko ha Fili Fakahāloto ke tukuhifo 'a e Palemia kapau 'oku 'ikai fakafiemalie 'ene tataki 'a e fonua. 'Oku fakahoko 'eni he founga faka-Konisitutone, fakalotu, maama mo fakaako, fakalao pea fakasivilaise foki.
‘Oku toutou he’aki foki he ngaahi ‘aho ni ‘i he nānāfaki ke fakahoko hono toe ngāue’aki ‘a e me’angāue faka-Temokalati ko’eni tokua ‘e ‘ikai ke ‘ata lelei ‘a e fonua pea ‘e ‘ikai ke lava ha ngāue ka fakahoko ‘eni. ‘Oku ‘ikai toe kehekehe ‘eni ia mo hano talamai ke ‘oua ‘e ngāue’aki ‘a e ngaahi me’angāue faka-Temokalati kuo fokotu’u ‘e he Konisitūtone mo e Lao kae tuku pe ke lele noa’ia pe ‘a e fonua ia.
'Oku toe muimui mai ai mo e ngaahi fakamanamana ki ha ola kovi 'e hoko ki he fonua mei he ni'ihi 'oku nau poupou ki he Palemia mo 'ikai kenau loto ki ha Fili Fakahāloto. 'Oku totonu ke talolo e Tonga kotoa 'o faka'apa'apa ki he Konisitutone mo e Lao he 'oku natula maumau lao, fakapo'uli, mo fakamoveuveu 'a e fakafepaki ki he lao ma'olunga taha 'i he fonua.
Ko e ola ‘oha Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) kapau ‘e fakahū ki he Fale Alea ‘o Tonga ‘oku ‘ikai ke fakapapau’i ia pe ‘e malava ke fetongi ‘a e Palēmia pe ‘ikai he ‘oku makatu’unga ia he ngaahi makatu’unga mo e ‘uhinga ‘e fakahū mai ‘aki ha fokotu’u mei he tafa’aki ‘oku nau fakahoko ‘a e fatongia fakaanga.
‘I he tafa’aki ‘e taha ko e fa’ahinga me’angaue ‘eni ia ‘oku makatu’unga 'i he fika (number game) he ko e fa’ahi pe ‘e tokolahi koia ‘e mālohi. ‘Oku 'i ai foki mo hono ngaahi ouau ‘a ia ‘oku ui ko e fakatau hoosi (horse trading) (hūfanga he fakatapu) ‘a ia ‘oku taumu’a ke tohoaki’i ‘a e fika ke tokolahi ange kae ikuna ha fa'ahi ‘i he pāloti.
Kaikehe ko e poini mahu’inga ia heni ke fakamahino ki he kakai ‘o e fonua ko e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) ‘oku faka-Temokalati pea ‘oku ‘ikai koha fa’ahinga me’angāue ia ke taki hala’i ‘aki e kakai ‘o e fonua ‘o pehe tokua kapau ‘e ngāue’aki pea ‘e kovi ki he fonua mo e langa fakalakalaka pea ‘ata kovi ai mo Tonga ki mamani.
‘Oku toe he’aki foki he taimi lahi ‘o pehe ko e fakalotokovi lolotonga ia ‘oku ‘omai ‘a e tau’atāina ‘i he laumalie ‘o e Temokalati ke ngāue’aki pea tukukehe ange 'a hono tohi 'uli'uli mo hinehina 'i he Konisitūtone 'o e fonua.
Ko e fo’i fakapūlou ia ‘oku fiema’u ke mahino ki he kakai ‘o e fonua ko e fa’ahinga sio ia ‘oku ‘ikai faka-Temokalati ‘a e feinga ke fa’o puha ‘a e ngaahi me’angāue ‘oku ne fakapapau’i ‘a e pule lelei mo e pule ‘a e lao. Ko e me'a kehe 'a e fa'ahi ia 'e ikuna mo e fiema'u fakafo'ituitui 'a e tokolahi 'i he'enau tui fakapolitikale fakafo'ituitui mei he hono ngaue'aki 'a e me'angaue 'oku fakalao.
‘Oku totonu ke toe fakakaukau lelei ‘a kinautolu ‘oku nau fakafepaki’i hono ngaue’aki ‘a e Fili Fakahāloto (Vote of No Confidence) he ‘e malava ke ne ‘ave ‘a e ‘ata fakapopula ‘a e Temokalati ‘a e fonua.
Kuo 'osi ngāue'aki 'a e me'angāue ko'eni 'i Tonga ni 'i he 2012 pea na'e fakahū atu 'a e fokotu'u ko'eni ki he Fale Alea 'o Tonga 'e he fa'ahi na'a nau fakahoko 'a e fatongia fakaanga 'i he 'aho koia 'a ia na'e taki ai 'a e Palēmia 'o e 'aho ni Samuela 'Akilisi Pohiva.
12 comments
-
Malo 'Etita pea 'oku mahino 'a e vahevahe he 'oku hange 'eni ia 'e mole ha mo'ui he vouti ko'eni. Ko e me'a pe 'oku mahu'inga koe manava pea koe temokalati ia ke tali 'a e ngaahi naunau 'o e temokalati ka 'oku 'ikai koe temokalati 'a e me'a pe 'oku loto kiai 'a e taki kiai.
-
Ko e VONC ko 'ene toki a'u mai eni ki Tonga ni he liliu faka- Temokalati na'e fai he 2010. Neongo kuo senituli 'etau koniistutone ka ko 'etau toki fai eni he 2012 pea 'oku tau 'amanaki ke toe fai he uike kaha'u na. 'Oku lahi e ngaahi fonua kuo nau 'osi ngaue'aki hange ko Lusia, Siamane, 'Itali, Pilitania, etc. etc. Ko e mafai ia 'oku 'oange ki he Fale Alea 'o ha fonua ke ne lava 'o fakamaloloo'i ha Palemia 'oku 'ikai fe'unga.
Ko e vaivai'anga 'o e founga ko eni 'i hono ngaue'aki 'i he ngaahi fonua 'oku tokosi'i honau kau memipa hange ko Tonga ni, 'e hoko leva ai 'a e paloti ke kei ma'u e lakanga pe mole 'a e lakanga ka e tuku noa'i pe 'a e issue. Neongo e malohi pe vaivai 'a e evidence 'oku fai'aki 'a e fokotu'u 'e kei pule pe loto pe paloti 'a e kau memipa. Kaekehe, ko e founga 'e taha 'oku tau vakai ki ai ko hono paloti'i e fokotu'u e palemia Tonga 'oku fakapulipuli ka ko hono paloti'i 'ene malolo 'oku fakahaha.
'Amanaki pe 'e paloti e kau me'a he issue.