“ MĀLŌ TEVITA FALE...'Oku mahu'inga 'aupito ho'o fakatotolo mo e fa'utohi puipuitu'a ki hotau tupu'anga faka-fonuá. 'Oku 'ikai ko e faka-anga lotokovi eni; ko e lafo atu ha poupou mei ho kaungā fakatotolo puipuitu'a (peer researcher). Ko e me'a mahu'inga 'aupito 'oku ke fokotu'utu'u ke fakahokó, pea 'ofa 'e vave mai ha ola lelei ketau 'inasi ai 'a e Tonga mo e Polinisia kotoa.
1) Ko e puipuitu'a 'o hotau ngaahi Tu'i Tongá, mo Honau ngaahi kuonga fakalakalaka (civilizations), 'oku mahu'inga 'aupito ke fakatotolo'i, pea fokifokihi ke ma'u ha ngaahi fakamatala tu'uloa ma'a hotau koloa tukufakaholo (traditional treasures).
2) Ka neongo iá, ko ho'o ngāue fakatotoló, mo e fa'utohí, ko ho'o fokotu'utu'u faka-fuofua, pe faka-mahalo (hypothesis) ketau vakai ki ai 'I he 'etau fekumi fakatotoló, Faikehekehe ia mo e pōlave 'i he ngaahi faikavá, pe ko 'etau felāfoaki 'i he mītiá faiongoongó (popular media).
3) 'Oku ke feinga ke tali 'e he ha'oha'onga fakatotoló (research community) ke fakahoko ko e tui faka-saienisi (scientific theory) 'a e ola ho'o fekumí.
4) Neongo ko e konga lahi 'o 'etau fakatotoló 'oku fakafalala ki he ngaahi puipuitu'a talangutu (oral history) 'o Tonga mo Polinisiá, fananga (myths), mo e fakafuofua mei he ngaahi me'a lalahi faka-fonua mo honau kuonga (cultural events and their era), 'oku tau fekumi mo fokifokihi 'aki 'a e fakakaukau fakaanga (critical thinking), mo e fehufehu'i faka-saienisi (scientific research methods).
5) 'Oku fiema'u ketau 'ohake 'a e ngaahi fakamo'oni (references) 'o tatau ki he fakamo'oni loto-fakamatala (in-text references; end notes, etc.), pea mo e fakamo'oni faka-kātoa (general references). 'Oku kau ai foki mo e ngaahi fakamo'oni mei he ngaahi ta'anga fa'u hiva, fa'u lakalaka, fa'u mā'ulu'ulu, fa'u laulau (chants), maau, etc., pe ko e fakamo'oni 'a e kau punaké.
6) 'Oku fiema'u 'e he kau fakatotolo faka-mā'opo'opó (peer reviewers) ke mahino ho'o tu'uaki mai ha fo'i "mo'oni" pe ko ho'o ma'u meife'ia, pea ko e tupu'anga 'o e me'a na'e hokò 'oku fakatatau ki he fakamatala 'a hai?
7) Mahino foki ko 'etau fa'utohi fakatotolo faka-saienisí ko 'etau tātānaki mai 'a e ngaahi 'ilo kehekehe ke fakamo'oni'i 'aki 'etau ngaahi faka-mahamahaló (hypotheses).
8) 'O hangē ko e akonaki 'a e palõfesa 'i he 'emau kalasi fakatotoló: "Ko ho'o mou fakatotoló ko e fekumi mo e fokotu'utu'u faka-fuofua, mo e faka-mahamahalo pē (hypothesis). 'Oku 'ikai 'ilo mai 'e ha taha kohai kimoutolu (You are nobody). 'E toki fakatokanga'i 'e he kau mataotao mo taukei faka-'atamaí (academic scholars) ho'o mou fakatotoló 'o kapau temou fekumi fakaikiiki ki he ngaahi fakatotolo 'a e kau potó, mo kinautolu 'oku lahiange 'enau 'iló kimu'a 'iate kimoutolú."
Hokoatu ho'o fekumí, Tevita Fale, ketau ma'u monū kotoa ai. ”