“ Kapau koe fokotu'u ia 'ae komiti 'a Sevele ke fakamoleki ha $6.2 miliona ke fakalelei'i 'aki 'ae mala'e taapulu 'i 'Atele pea kuou pehee 'e au 'oku hala pea ofiofi atu he fakavalevale!
'Uhinga he koe mala'e koe 'api ia moe koloa 'a ha tokotaha taautaha (private citizen). Koe foaki mola 'oe lau miliona ko'eni ki ha fo'i tokotaha 'oku ongo faikehe. Koe 'osi pe 'ae sipoti koe pule ia 'ae owner ki he'ene koloa mo make money ai ia. Kapau koe fakalelei $6.2 miliona ki Teufaiva, 'oku ongo tonu mo sai he ko Teufaiva koe koloa 'ae Pule'anga pea 'i inu melie ai e tokolahi kakai e fonua.
Koia, 'i he'eku lau fakapeito pe 'e 'a'aku, na'e tonu ke pehee mai 'a Sevele mo'ene komiti fokotu'utu'u: "Koe fu'u silini lahi 'eni ke foaki mola pe ki he tokotaha koia 'oua toe kau e taapulu he sipoti". 'Osi ia. Pea tahaa foki koe sipoti 'eni 'oku pehee pe koe elite sport pea koe konga lahi e kakai Tonga 'oku 'ikai kenau kau he sipoti ni.
Sai, kapau leva kuo ma'u ha pa'anga tokoni mei muli (Malo ia!) ke langa ha mala'e taapulu pea 'oku sai 'aupito ange ia he fakalelei'i. 'Aia langa ha mala'e taapulu fo'ou 'e own 'ehe pule'anga. Kapau koe fakamole koe $14 miliona ki ha mala'e fo'ou, 'e kei sai ange pe ia he $6.2 miliona fakalelei'i mala'e 'i 'Atele neongo 'ene si'i fakamata'ifika. He koe fo'i foaki mola pe 'eni ki ha tokotaha. Koe mala'e 'e langa 'e own 'ehe pule'anga. 'Osi e sipoti pea lava ke oo atu 'etau fanau 'o va'inga ai ha totongi ma'ama'a pea sai tahaa ke ta'etotongi! Koe langa ia e sipoti ni ki he kaha'u. He'ikai lava ia kapau koe ownership koe private citizen.
Faka'osi, lahi e ngaahi mala'e taapulu 'i 'Amelika ni mo Hauai'i 'oku langa he ve'e mataatahi hangee ko Popua/Siumafua'uta pea 'oku tuku'i pau e ngaahi feitu'u koe conservation area. 'Oku maaka'i mo faka'ilonga'i pea tapu ke 'alu kiai ha taha. Ola lelei 'aupito e tauhi e kele, moe tongo moe ngaahi 'akau, moe ngaahi anoano 'oku fonu he ngaahi ika moe paka, moe 'esitela pea 'oku lata kihe ngaahi area ko'enii e ngaahi manu totolo moe manupuna he taimi kotoa.
Koia toe vakai lelei pe na'a koe fakahaofi 'anga 'eni 'oe ngaahi sia heu lupe ke fokotu'u ha mala'e taapulu pea vahe'i pau ha ngaahi 'elia koe conservation area, kau ai e ngaahi sia heu lupe moe ngaahi konga tonga kehe pe. Win-win for both. Pea ka 'ikai kumi atu ha 'elia 'e taha kehe pe 'oua fokai mola ha lau miliona ki ha private citizen. Toe lava pe ke kaniseli 'aupito e taa pulu mei he sipoti 2019 kapau 'oku 'ikai ma'u ha silini moha kelekele. Koe lango atu pe. Malo ”