Fepakitu'u Talanga Fakafonua mo e fatongia ‘o e Komisoni Fakamafolalea ^Featured

‘Oku fu’u ‘ilonga fau hono fakapolitikale’i ‘o e ngaahi ngaue ‘a e Komisoni pea kuo ngalo ‘i he Pule’anga kae pehe ki he Sea fo’ou ‘o e Poate ‘a e Komisoni ko e Pisinisi ‘eni ‘a e Pule’anga pea ‘i ai ‘ene taumu’a mo hono tefito’i fatongia.

Kuo hopo mai ‘a e Sea ko’eni ‘o uki ‘a e Talanga Fakafonua tokua ‘a ia ko hono ‘ai mahino 'e taha ko hono ngaue’aki ‘a e Pisinisi ko’eni ‘a e Pule’anga ‘a ia ‘oku fakalele mei he tukuhau ‘a e kakai ke vaka atu ai ‘a e ‘asenita faka-politikale ‘a e Palemia mo e Pule’anga pehe ki he PTOA.

Kuo tau anga maheni talu mei tuai ko e kau Sea ‘o e Poate ko’eni koe kakai na’e ‘i ai ‘enau taukei ‘i he komesiale mo e pisinisi pea ‘ilo’i kinautolu ‘i honau ngaahi mala’e tukukehe ange ‘enau ngaahi ngaue lavame’a ‘i he fonua.

Na’e ‘ikai kenau teitei ‘asi noa’ia ‘i he Televisone pe lea mai 'i he Letio he ko honau fatongia ke fale’i mo fokotu’utu’u ‘a e ngaahi fakakaukau ‘e laka ai kimu’a ‘a pisinisi ko’eni ‘a e Pule’anga pea na’e ‘i ai mo ‘enau tefito’i ngaue (terms of reference) mo e taketi kenau a’usia.

Ko e ‘aho ni kuo kehe mo pango he ‘oku lahi ange ‘a e ‘asi mai ‘a e Sea ia ‘o e Poate pea ‘asili ai pe hono ‘eke ‘e he tokolahi ‘o e fonua pe koe hu ‘a e tama ko’eni mei fe mo e founga hono fili mai pea koe ha hono puipuitu’a.

‘Oku ‘ikai ngata ai ‘oku ho’ata mai ‘a e ‘afungi mo e fieha ‘o hange ‘eni ia ‘oku te’eki fai ha talanga ia ‘i he fonua ni. ‘I he taimi tatau ‘oku mahino pe mei he’ene fakafotunga na’e fili mai ‘i he founga faka PATOA ‘a ia ko hono ‘ai ‘e taha koe lalo uaea.

‘Oku uki ‘a e Talanga Fakafonua ke vaka mai ai ‘a e ‘asenita ‘a e PTOA mo e Pule’anga pea ‘oku ‘ikai puli ‘a e me’a koe fakahekeheke mo e siokita mo e ta'e'ofa he ‘oku tu’utu’u ‘a e ngaahi kaveinga pea pule’i mo tataki ke a’usia pe ‘a e taumu’a ‘oku nau faka’amu kiai.

‘Oku toe malie koe mohe misi ‘a e taumu’a ‘oku tataki ‘aki tokua ‘a e talanga koe faka’amu ki ha Tonga ‘oku malu, tu’umalie mo ngaue fakataha mo e ha fua kae ‘ikai ke ‘uluaki siofi ‘a e palopalema ‘oku lolotonga hoko mo e founga hono faito’o.

‘Oku ‘ikai ha me’a fo’ou ‘e taha ‘oku fokotu’u mai he ‘oku talanga’i pe ‘eni he ngaahi siasi, ha’a, famili, ngaahi kulupu to’utupu, folamu ‘a e kau takilotu, ngaahi ngaue fakaako, sosaieti sivile, to’utupu fakafonua mo e ha fua.

Ko e me’a ‘oku totonu ke uki koe ngaue fakatatau ki he Konisitutone, Lao mo e ngaahi tu’utu’uni ngaue ‘a e Pule’anga mo e fonua ‘i he funga ‘o e faitotonu mo e ‘ofa fonua pea ke teke ‘a e pule lelei he koia tene fakatahataha’i ‘a e fonua.

Ko e kuonga ‘eni kuo a’u ai ‘a e Komisoni Fakamafolalea 'a Tonga ki he tu’unga ma’ulalo taha he ‘oku ‘ikai ke manakoa ‘i he ‘uhinga ‘oku popoula ‘a e tau’ataina ‘o e ongoongo mo e fakamatala mo hono tufaki pea ngaue’aki ‘a e ivi mo e pa’anga ‘a e Komisoni ke tulia ‘a e ‘asenita fakapolitikale ‘a e Pule’anga mo e kau taki.

Kuo ‘ikai ke toe ‘asi mai ‘a e kakai na’e mole ai ‘a e pa’anga ‘a e Pule’anga hono teu’i hange ko Laumanu Petelo, Viola Ulakai mo hai fua kae toutou ‘asi mai ‘a e Sea ia ‘o e Poate ‘o fakatokotoka mai hono uki ‘a e talanga ‘fakafonua 'a ia ‘oku ho’ata mei ai ‘a e ‘ikai kene lave’i hono fatongia totonu kae nofo ‘o uki kakai ke po talanoa ke mole ai ‘a e pa’anga tukuhau ‘a e fonua.

‘Oku faka’amu 'a e Kolomu Filihi ke toe fakafoki ‘a e Komisoni Fakamafola 'a Tonga ki he tu’unga na’e ‘i ai ki mu’a he ‘oku ‘i ai hono fatongia mahu’inga ki he fonua mo hono kakai.